Oddany w ręce Godnych Czytelników wolumin jest efektem niemal dwóch cykli żmudnej pracy przekładowej i redakcyjnej. Stanowi translację unikatowego na światową skalę manuskryptu przywiezionego przed siedmiu laty z ziem mesejskich przez cenionego podróżnika i odkrywcę, Vitrayela de Roques. Rękopis, zachowany w stanie dobrym, nie licząc znacznych zacieków, najpewniej spowodowanych tropikalnym klimatem, składa się z dwóch kodeksów, mających 134 i 123 karty pergaminowe niepaginowane przybliżonego formatu ¼, sporządzonych ze skóry bawołu oraz iakka, łączonych gdzieniegdzie rzemieniem. Zarówno rewers, jak i awers kart drobno zapisano pół-ideograficznym pismem mesejskim. Treść pozwala przypuszczać, że brakuje kilku kart początkowych, poza tym manuskrypt jest kompletny. Nie posiada ani karty tytułowej, ani kolofonu, a jedynie wyróżniony kaligraficznie (i prawdopodobnie dodany później) nagłówek „Terahandear”, który uznać należy za tytuł dzieła.

Treść pokazuje, że w istocie miejscem akcji utworu w dużej mierze jest dawny Terahandear, choć już w schyłkowym okresie imperialnym – to jest od roku wtórego 17. cyklu po zakończeniu wojny z Chaosem aż do rozpadu imperium w 23. cyklu. Przeprowadzone badania pergaminu pozwalają datować rękopis na około 30. – 35. cykl, zatem ledwo jedną – dwie dekady po opisywanych w fabule wydarzeniach. Nazwy miast, fortec i rzek, jakie nieraz możemy odnaleźć w tekście, wyraźnie świadczą o ówczesnych, jakże rozległych, granicach Terahandearu, które sięgały wówczas od ziem centauryjskich na Sterburcie aż po Płaskowyż Amfioński i Wielki Uskok na Bakburcie (obecnie terytorium barbarzyńskie), obejmowały też część Krionii i całą Orkię przypis  Wiek postmagnibelliczny. Kalendarium i źródła z 50 cykli od zarania historii najnowszej. Praca zbiorowa pod red. Tino’y Lostorico. Wydanie 3, rozszerzone i uzupełnione. Thurimheim, Officina Ulzuviriana, rok pierwszy 86 cyklu, s. 339-384..

Fakt tak wczesnego istnienia wysoko rozwiniętej kultury naukowej u MesejówMeseje – (przyr.) rasa drobnych, ciemnoskórych ludzi zamieszkujących centralne lasy deszczowe. nie jest może – po radykalnych pracach tegoż samego Vitrayela de Roques – już niczym nowym i nie zaskakuje tak jak przed kilku laty przypis  Vitrayel de Roques: Speculum kultur pierwotnych z ksiąg i wypraw do krain centralnych zebrane. Thurimheim, nakładem Biblioteki Uniwersyteckiej, rok pierwszy 83 cyklu.. Zajmuje jednak to, jak głębokim zainteresowaniem darzyły te ludy tak niewiele, zdawałoby się, znaczące hurie. Co ciekawe, samo słowo „huria”, jakie przyjęło się w naszym współczesnym języku, pochodzi właśnie z mesejskiego. Jak na ironię znaczy tam tyle, co „wolny”.

Tekst mesejski najprawdopodobniej stanowi wierny zapis opowieści – legendy, baśni bądź klechdy – gawędy przekazywanej w oralnej formie przez przedstawiciela hurii i to niewątpliwie w huryjskim narzeczu. Spisany został przez anonimowego mesejskiego skrybę, którego bliższej tożsamości nie udało się ustalić – w rękopisie nie pozostawił nawet swego imienia. Musiał to jednak być dawny podróżnik lub etnograf znający dobrze huryjskie tony i ryty. Iście kazarowy charakter pisma oraz nagminne korzystanie z własnego systemu abrewiatur (stąd też trudności w przekładzie) pozwala sądzić, iż usłyszany przekaz huryjski na bieżąco zapisywał na kartach pergaminu – i to od razu we własnym, mesejskim języku przypis  Hurie nie wykształciły jak dotąd pisma, toteż zapis opowieści w języku oryginału w żadnym razie nie byłby możliwy.. Dopiero później na tak powstałe tłumaczenie nanosił drobniejszym i staranniejszym pismem liczne korektury oraz własne marginalia i glosy. W glosach takich zwykle objaśnia osobliwe zachowania lub tłumaczy słowa, którym ze względu na różnice kultur przypis  W tym kontekście mowa oczywiście o kulturze sensu largo. W sensie stricte hurie, podobnie jak quidanieQuidanie – (przyr.) półdziki gatunek żyjący stadnie w koronach drzew Wysokich Lasów. Odławiany na potrzeby niewolnictwa. czy gudokiGudoki – (przyr.) półdziki gatunek dużych wiewiórek żyjący w koronach Wysokich Lasów w symbiozie z quidanami., kultury – zdaniem wielu badaczy – nie posiadają w ogóle. Zob. np. T. Rufficius Chimero: Krótki wstęp do kulturoznawstwa. Wydanie 21, poprawione. Pesce, Oficyna Rosaryjska, rok wtóry 87 cyklu, s. 23-27. nie sposób było dopasować wiernych odpowiedników mesejskich, właściwie oddających sens huryjskiego oryginału. Posługuje się wtedy możliwie najbliższymi, z grubsza jedynie przybliżonymi wyrażeniami mesejskimi, właściwą semantykę objaśniając właśnie w glosach. Glosy te przytaczam w tym wydaniu w całości, ujmuję jako przypisy tłumacza (przyp. tłum.) i zaznaczam je pismem pochylonym, podobnie zresztą jak i same wyrażenia, do których się odnoszą. Wiernych odpowiedników tychże huryjskich słów nie sposób bowiem odnaleźć również w naszym, albińskim języku, toteż dla podkreślenia swoistej egzotyki zarówno mesejskich, jak i huryjskich zwyczajów zdecydowałem się na pozostawienie w zapisie fonetycznym tychże przybliżonych wyrażeń mesejskich. Podobną zasadę przyjąłem dla huryjskich imion, chociaż teoretycznie możliwym byłoby tłumaczyć je opisowo.

W pozostałe przypisy, składane już pismem prostym, winkludowałem wszelkie promulgacje i translacje fraz lokalnego argotu czynione wedle potrzeb przez samego huryjskiego gawędziarza. W manuskrypcie zapisywane były w jednym ciągu wraz z tekstem głównym, zostały jedynie wyróżnione graficznie pionową linią falistą na marginesie. Z tego powodu przypisy te nie zawsze umieszczone są przy słowie, którego dotyczą, a w miejscu tekstu, gdzie oryginalnie znajdowało się wtrącenie.

Dla oddania szczególnej specyfiki takiego języka niniejsze tłumaczenie posiłkuje się żargonem graphenburgskiej Berasterii przypis  Arrathal e Hubbo: Mały słownik języka skazańców. W: tegoż: Gród wewnątrz grodu. Graphenburg, rok pierwszy 68 cyklu, s. 410-448., choć zabieg ten ma jedynie cel estetyczny.

Wszystkie wyrażenia – zarówno te pochodzące z gwary więziennej, jak także te z języka mesejskiego – starałem się zebrać w przystępnym słowniczku na końcu niniejszego woluminu. Dla porządku ująłem w nim również szereg gatunków egzotycznych zwierząt i roślin, które pojawiają się w tekście, pomijając te najbardziej oczywiste.

Ze względu na zastosowane inicjały, finaliki oraz inne drobne iluminacje zdecydowałem się pozostawić obecny podział tekstu na dwie części – zgodnie z dwoma kodeksami, w których go zapisano – choć w zasadzie tworzą one spójną i ciągłą całość.

Wypada mi zwrócić uwagę, że tekst opowieści nie rozstrzyga jednoznacznie, kto w zasadzie jest jej pierwotnym narratorem, bardzo wątpliwa jest realność miejsca akcji, jak również samej fabuły – wiele w niej ewidentnie fikcyjnych zdarzeń, ale także niedomówień i względnych niekonsekwencji. W pewnym stopniu powodem tego może być wielokrotna translacja – część wypowiedzi tłumaczona była aż trzykrotnie: z albińskiego na huryjski przez huryjskiego gawędziarza; z huryjskiego – pośpiesznie na mesejski przez mesejskiego skrybę; zaś z mesejskiego – za sprawą niniejszego wydania – z powrotem na albiński... Niemniej jednak wierzę, że mimo wszelkich niedoskonałości tekst ten stanowić będzie cenne źródło badawcze dla pracowników i studentów Naszego Uniwersytetu, jak również wszystkich zainteresowanych.

Galael von Eichenheart

makowało jej. Zapewne. Pałaszowała wysypane okruchy, jakbym mógł się rozmyślić i nabrać na nie ochoty. Aż jej się wąsy trzęsły... Zastanawiałem się wtedy, jak wielką siłą musi być głód, skoro pomimo wszystko była w stanie podejść aż tak blisko. Jakby nie jadła od tygodnia. Gnana instynktami przezwyciężała własny lęk przede mną. Tego dnia nie miałem zbyt dużo chleba – acz w sam raz na początek. Choć pewnie gdybym miał ser – choćby odrobinę – ujrzałaby we mnie boga.

A tak – uniosła swą niewielką główkę, zamarła na krótką chwilę, rzucając mi przelotne acz wnikliwe spojrzenie tymi czarnymi oczyma, i gwałtownym susem odskoczyła pod ścianę. Stanęła na moment, jakby badając moją reakcję, po czym czmychnęła w szczelinę między ścianą a zardzewiałą kratą, przez którą odprowadzane były nieczystości. Tam przedziera się przez niskie, ciemne korytarze, zbudowane między kamieniami, składającymi się na te grube mury. Zna drogę. Z lewej mija wyjście do bocznego korytarza, lawiruje wśród gruzu i przeżartej zaprawy w ciasnych tunelach. Skręca w prawo, aby dostać się w pobliże sąsiedniej celi, w której kratki ściekowe mają łagodniejsze zejście. Starając się przyzwyczaić do zapachu, gna po śliskim gruncie uregulowanego spływu. Zatrzymuje się, gdy z prawej dołącza odpływ z górnego poziomu. Tam skręca. Z trudem gramoli się przez ciasne oka żeliwnej kraty, ale zastyga w bezruchu. Kroki. Metal o kamień. Zbrojni! Co najmniej dwóch. Teraz albo nigdy! Napręża się z całych sił i wreszcie wyskakuje z potrzasku, turlając się jeszcze chwilę po kamiennej posadzce. Chowa się w cieniu wielkiej skrzyni z solidnymi okuciami. Główne wrota otwierają się gwałtownie, wpuszczając do holu snop dziennego światła, rozświetlającego pływające w powietrzu złote drobiny kurzu. Energicznie wchodzi para strażników, zakutych w stal, dźwięczących rynsztunkiem. Dudniące echo metalicznych kroków rozlega się po sali. W wypolerowanych nagolenicach odbija się soczysta zieleń traw i drzew. Gdy tamci odchodzą, ostrożnie wychyla się zza skrzyni i jakby zauroczona zapachem wiosny, podchodzi do otwartych wrót. Na tylnych łapkach staje w lśniącym świetle, zdumiona blaskiem wschodzącego słońca i cudowną perspektywą wolności. Z otwartym pyszczkiem rusza pędem przed siebie po brukowanej drodze, by po chwili zboczyć z niej, utonąć w gęstej trawie i zebrać na siebie pogodne krople rosy.

Szczęk! Coś zgrzytnęło. Zardzewiały trzask jakiegoś mechanizmu.

To pewnie główna krata przy schodach – ta, którą ledwo widać, jak się dobrze wychylić przez pręty dzielące celę od korytarza. Zawiasy niechętnie zaskrzypiały i zamilkły. Brzmią posępne bębny. Bom-bom; powolny rytm, leniwie tętniący pod skórą. Do korytarza wlała się błękitna łuna pochodni. Kto to może być o tej porze? Zawiasy jęknęły ponownie, a krata zatrzasnęła się z głuchym hukiem. Poderwałem się gwałtownie, aby doskoczyć w sam róg celi i skryć się tuż pod ścianą – tam mnie było najmniej widać. Łuna skręciła jednak na rozwidleniu w przeciwległy korytarz. Oddalała się. Bębny cichły. A może były to kroki? Ciche, acz słyszalne – jakby coś się skradało, ostrożnie podchodząc swą ofiarę. Skupione i bezwzględne. Płytki oddech, czujne spojrzenie, naprężone mięśnie gotowe do skoku i serce, bijące coraz prędzej i mocniej w gorączkowym rytmie. To krwiożercza bestia, która majestatycznie i niespiesznie zerka do kolejnych cel, wtykając swoją szkaradną paszczękę między kraty. Pociąga nosem. Wącha za czymkolwiek, co nada się na pożarcie. A przecież wszędzie jest pusto. Bębny. Wracają! Bom-bom. Teraz do wtóru z gwarem zachrypłych dzwonów. Don-don. Nie! To łańcuch, jaki ta demoniczna poczwara wlecze za sobą po ziemi! Rozedrgany cień, jaki rzuca na ściany korytarza w błękitnym świetle pochodni, ukazuje jej upiorne rogi i kark pokryty grubym, rozwichrzonym futrem. Niezgrabnie i jakby utykając podchodzi coraz bliżej, wabiona zapewne moim własnym zapachem. Jest ledwo za ścianą. Przystaje na rozwidleniu. Słychać jak dyszy. Jak łańcuch o kamienie posadzki dzwoni. Błękit pochodni błyska po śliskich cegłach ścian. Nagle znów rusza. Dudnią bębny. Bom-bom; czarna, włochata bestia wychyla się zza ściany. Stukając kopytami, robi kilka chaotycznych kroków i nagle znów się zatrzymuje. Tuż przed moją celą! Obraca się gwałtownie. Ze ślepi rubinowe światło błyska. Z furią i rykiem żelazne pręty chwyta w swe szpony, by wygiąć je jakby były z miękkiej gliny. Z przeraźliwym zgrzytem jeden po drugim ulegają sile demona. Wreszcie przedziera się przez otwór, a ten wzrok przeszywający wbija we mnie jak w worek z piachem. Bezlitosny lęk paraliżuje mnie w miejscu, gdy bestia, dzwoniąc łańcuchem, doskakuje mi do twarzy. Bom-bom. Upiorny uśmiech, ciężki, ohydnie ciepły oddech, monstrualne zęby, spomiędzy których wypływają hektolitry lepkiej śliny i spływają mi na łachmany. Monstrum przygląda mi się uważnie i ni z tego, ni z owego zaczyna coś żuć.

- To ty jesteś ten mały – odezwał się nagle niskim głosem, nie wiadomo, czy chcąc zapytać, czy też oznajmić.

Kolejna porcja śliny padła na posadzkę, gdy na chwilę przestał żuć i splunął na podłogę. Nie spuszczał ze mnie wzroku. Zresztą ja z niego – również. Zastygł jakby pomiędzy pogardą a zaciekawieniem. Jego potężne barki przykrywała znoszona peleryna, pokryta na karku sporą ilością grubego, mocno rozwichrzonego futra. Głowę częściowo zakrywał otwarty hełm strażniczy – choć bardzo nietypowy dla tamtych stron: z parą zakrzywionych ku górze rogów – o, takich, przytwierdzonych tuż nad uszami przypis  Tu nastąpił zapewne gest, pokazujący rozmiar i kształt rogów. W wielu jeszcze miejscach widać ślady pierwotnego przekazu oralnego niemożliwego do przełożenia na słowa – przyp. GE.. Przy najdrobniejszym ruchu kakofonią metalicznych dźwięków dzwoniły dziesiątki kluczy, zamocowanych do solidnej obręczy, przytroczonej z kolei do pasa. Jego nieco zgarbiona sylwetka obrysowana była jaskrawobłękitnym światłem pochodni, jaką trzymał w jednej ręce. Drugą opierał się o kratę... Tak! Opierał się o kratę! A wszystkie pręty były całe...

- Zatem nic nie mów – uśmiechnął się lekko, chcąc jakby nawiązać ze mną jakiś kontakt. – Zwykle lepiej milczeć niż mówić byle co.

Tak to wtedy powiedział. No cóż. Milczałem zatem – być może z lęku przed demonem, jakiego wciąż widziała w tym człowieku moja wyobraźnia, a jakiemu stanowczo zaprzeczały oczy. To był jakiś nowy, nigdy wcześniej się nie pojawił przed celą. Odniosłem wrażenie, że przybył prosto z frontu, ledwo uchodząc z życiem z jednej z tych wielkich bitew Terahandearu z Królestwem Umarłych. Utykał na prawą nogę, zresztą trudno się dziwić, skoro w połowie była zrobiona z drewna. Pomyślałem sobie wtedy, że to pewnie sprawka Kruczej ArmiiKrucza Armia – (przyr.) niedobitki sił Chaosu pozostałe po Wielkiej Wojnie na Bakburcie.. Tratowała wszystkich, co odważyli się stanąć na jej drodze. A on wtedy rzekł:

- To pamiątka po niezakrzepłej jeszcze przeszłości... – Jakby pochwycił w locie mój wzrok i jego śladem trafił do myśli. – Jestem Turam An’Akkarath, syn Turama At’Timmerach, zwanego Żelazną Bramą. Mój ród pochodzi z Fenris, dumnego i pięknego miasta zagarniętego w wielkiej wojnie przez Chaos, ale przed pięciu laty wyzwolonego spod Kruczej ArmiiKrucza Armia – (przyr.) niedobitki sił Chaosu pozostałe po Wielkiej Wojnie na Bakburcie. przez Terahandear. No, pewnie nigdy o nim nie słyszałeś, to daleko na Bakburcie, niemal na samym froncie. Ale zapewne jesteś na tyle bystry, by zorientować się już, iż od dziś jestem tu dozorcą, klucznikiem.

Nie mógł być prawdziwym dozorcą – a przynajmniej wówczas tak mi się zdawało. Prawdziwy dozorca nie przedstawiał się w taki sposób, nie obnażał się tak śmiało ze swą życzliwością, a już na pewno nie próbował zaprzyjaźnić się z kimś o tyle niższym hierarchią od samego siebie – tym bardziej, gdy nic na tym nie mógł zyskać.

Zdało mi się wtedy, że stał przede mną nie strażnik, broniący dostępu do wolności, a czcigodny rycerz lub wręcz świetlisty anioł skryty pod płytami zbroi, niosący mi wybawienie, jedynie dla zabawy udający tego, za kogo się podawał.

Szedł być może w jednym z tych gigantycznych korowodów, co niczym wielki wąż o łuskach z metalu wije się wśród dzikich krain. Ramię przy ramieniu, tarcza przy tarczy, oręż przy orężu. Zrośnięte w całość już nie w węża, a jakby w kolczastego smokaSmok – (przyr.) mityczny stwór latający., co ogniem zieje, gdy trzeba. Miliony stóp wybijają dudniący rytm: bom-bom; jakby serce wielkiego gada – pulsując tak mocno – sprawiało, że ziemia się trzęsie... ze strachu. Nie wie jeszcze, że w dziobowe wzgórze wrósł gęsty las włóczni, toporów i mieczy, co strachu nie zna. Bo czyż śmierć może się czegoś lękać?

To zasadzka! Nagle las podrywa się. Rusza przed siebie. Jak lawina! Po zboczu – co sił! SmokSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. staje ze zgrzytem. Najeża łuski, lecz drży. Ten, co budził grozę, teraz obawia się śmierci, która pożera dolinę po horyzont jakby zaraza trawiąca narody! Krucza ArmiaKrucza Armia – (przyr.) niedobitki sił Chaosu pozostałe po Wielkiej Wojnie na Bakburcie.! Mknie z upiornym wrzaskiem na żelaznego gada. Jak sztormowa fala wbija się z impetem w jego twarde łuski, by rozbić się o nie w iskry i pianę. Po niej jeszcze jedna i następna. Któraś z nich wreszcie rozszarpuje skórę z metalu, targa wnętrzności na strzępy. Tarcze, pazury, miecze i łuski fruwają jak drzazgi. Przed chwilą majestatyczny jeszcze smokSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. teraz traci swe skrzydła, a ogień w nim gaśnie. Rozdarty, bez barw miota się i wije, by zbiec przed zagładą, ale upada bez tchu. Czarna fala zarazy rozlewa się po brzegu i zachłannie zagarnia wszystko w bezkresną otchłań.

Nie było go już. Towarzyszyła mi jedynie wierna do bólu ciemność.

Tyle lat minęło, a tamten dzień pamiętam jakby to było wczoraj. Czas upływał nieco szybciej niż zwykle – o ile w ogóle można mówić, że jakkolwiek płynie, gdy nic się nie dzieje. Nie mogłem go przecież odmierzać za pomocą słońca, skoro żaden z jego promieni nie docierał tak głęboko pod ziemię. Poza tym tego słońca to nigdy w życiu nie widziałem na oczy – jedynie mi o nim opowiadali. W zasadzie nie do końca im dowierzałem w jego istnienie. W ogóle cały ten zewnętrzny świat, o którym mi tyle opowiadali, brzmiał jak jakaś zmyślona bajka. Możecie sobie to w ogóle wyobrazić? Rośliny, zwierzęta, góry, rzeki, niebo, księżyce, gwiazdy – wszystko to było wtedy równie nieprawdopodobne, co smokiSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. i jednorożce. Świat kończył się wraz z murami Młyna. I tyle. Dni pulsowały według rytmicznego porządku zmian warty, obchodów straży, wydawania posiłków, koszy z gruzem, co w szybie windy na końcu przeciwległego korytarza z łoskotem kursowały w górę i w dół. Doba dzieliła się na dwie części, które w zasadzie trudno byłoby nazwać dniem i nocą, bo obie wypełnione były równie gęstą ciemnością, rzadko tylko przeganianą pochodniami. W pierwszej z nich, nazywanej umownie dniem, skazany byłem na samotność – względnie cichą, zimną i próżną, choć napełnioną przecież lękiem. Lękiem o to, czy nadejdzie noc. A wówczas ta miała właśnie nadejść...

Pierwszy zawsze był ledwo słyszalny z celi odgłos gongu, obwieszczający koniec szychty. Po jakichś dziesięciu minutach z niższych korytarzy zaczynało dochodzić rytmiczne szuranie kajdan, w jakie wszyscy prócz mnie byli zakuci. W tym samym czasie z góry słychać było kroki schodzącego na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. klucznika, zwykle z obstawą. Miał za zadanie otworzyć dolną bramę. Następne były głosy – przytłumione i ledwo słyszalne. Wstrzymywałem oddech, by wyłapać choć pojedyncze słowa, strzępy skrytej rozmowy. Czasem, gdy czekali, aż klucznik otworzy dolną bramę, rozprawiali o czymś tajnym, nie wiedząc, że słyszę. Tak też było tamtego dnia. Na wpół szepczące, posępne głosy omawiały sprawę czyjejś nagłej śmierci. Któryś z naszych zginął z ludzkiej ręki! Zaszlachtowany jak zwierzę! Nagły, ostry i grzmiący rozkaz strażnika nakazał milczenie.

Względną ciszę, wypełnioną głównie kwileniem setek nadrdzewiałych ogniw, przerwał po chwili Sharia, mówiąc, by w celi nie wspominać o tym zajściu. Sharia był naszym raisemRais – (hur.) wódz. przypis  Rais to ktoś w rodzaju wodza – przewodnika i dowódcy w jednym, sprawującego najwyższą władzę nad stadem i ustanawiającego prawa. Każde stado musi mieć raisa. Zdarza się, że funkcję tę pełni koalicja dwóch lub trzech braci. Ważne decyzje podejmują wtedy wspólnie, mają wspólne prawa do hurianek, wspólnie też bronią swego terytorium, kolejno stając do ewentualnych pojedynków. – przyp. tłum. – zawsze wiedział, co robić; stawał w naszej obronie. Szanowaliśmy go za to. Rzecz jasna byli i tacy, którzy nie zawsze się z nim zgadzali. Ale nawet oni dobrze wiedzieli, że wszelkie sprawy ze strażnikami lepiej pozostawić w jego rękach. Miał tę niezwykłą zdolność właściwego dobierania słów ludzkiego języka i robienia z nich dobrego użytku – zupełnie jak rzemieślnik, który precyzyjnie dobiera narzędzia do zamierzonego kształtu swego dzieła.

Gdy przeszli przez bramę i zbliżali się do rozwidlenia, światło strażniczych pochodni rozlewało się zimną, niebieską łuną na korytarzu, rysując na kamiennych ścianach wielkie sylwetki o rozszalałych kształtach. Lubiłem obserwować ten chaotyczny taniec cieni. Przyciśnięty do krat, wystawiając głowę, wypatrywałem aż dojdą do rozwidlenia i skręcą w nasz korytarz. A gdy dochodzili, uciekałem pod ścianę, by nie zauważył mnie dozorca. Kiedyś mnie jeden zdzielił za to, że pałętałem mu się pod nogami, gdy otwierał kratę. Nie brakowało tam takich parszywych typów...

W jednym momencie ta pusta, zimna i cicha cela napełniała się dziewiętnastoma huriami i huriankami – tyle nas było w tamtych dniach. Ledwośmy się tam mieścili. Całe pomieszczenie stanowił prostokąt mający może trzy metry na cztery. Ściśnięci leżeliśmy jedni na drugich tak gęsto, że nie było widać posadzki, a przy każdym ruchu wycieraliśmy się o siebie, nieraz depcząc sobie po ogonach. Ze wszystkich strontron ograniczały nas stare, spękane ściany z kamienia i cegły, za wyjątkiem jednego z węższych boków. Tam, od posadzki po samo sklepienie, wstawiono żelazne, pionowe pręty grube jak palec i twarde jak głaz oraz kratę zamykaną na klucz. Po przeciwległej węższej ścianie ciurkiem sączyła się woda, jakiś podziemny strumień czy coś. Spływała do kratki ściekowej, co ją wmurowano w podłodze. Natomiast na obu dłuższych ścianach zawieszono na łańcuchach po dwie drewniane prycze. Gdy Sharia stanął czasem na jednej z nich, szorował grzywą o strop, tak było tam nisko. Oto cała moja cela. Całe moje życie...

Tamtego dnia, gdy nasi czekali już pod dolną bramą, z góry zszedł... nowy klucznik, tak charakterystycznie stukający tą swoją drewnianą nogą! Więc wcale mi się nie przyśnił! Gdy otwierał naszą kratę, rzucił mi nawet coś w rodzaju przyjacielskiego spojrzenia, choć zmieszanego z lękiem.

Inni strażnicy z jakiegoś powodu patrzeli na niego z wyższością, niechęcią, może wręcz wstrętem. Pomstowali, że tyle czasu zajmuje mu zejście z góry na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel.. Gardzili nim, choć w ich hierarchii stał wyżej od większości z nich. W końcu nie każdemu daje się klucze Młyna pod opiekę przypis  Nietrudno się chyba domyślić, że mianem Młyna określaliśmy miejsce naszej niewolniczej pracy – ten nasz dom i grób, w którym niegdyś zostaliśmy uwięzieni. Przypomnę, że przypisy objaśniające gwarowe zwroty nie zawsze umieszczone są przy słowie, którego dotyczą, a w miejscu, gdzie oryginalnie zostały wypowiedziane przez huryjskiego gawędziarza – przyp. GE.. Strażnicy swoją pozycję zaznaczali za pomocą ubioru: wyżsi w hierarchii używali takich śmiesznych pióropuszy na hełmach, zdobień na swych zbrojach, a także grubych pasów z frędzlami. Dzięki nim mogliśmy poznać, jak do kogo było trzeba się zwracać.

Nikogo z naszych nie brakowało. Gdy wchodzili do celi, starałem się wyczytać w ich strudzonych twarzach, co się stało, ale unikali mego wzroku. Zmordowani pracą ponad siły, ledwo trzymający się na nogach, zadyszani, brudni i spragnieni. Jak co dzień. Gdy wszyscy byli już w środku, a zbrojni zatrzasnęli za nami zamki, jedynie Matka spojrzała na mnie znad miski z wodą i od razu odgadła, o co pytałem ją oczyma, jednak szybko odwróciła się w innym kierunku. Dopiero po dłuższej chwili wewnętrznej walki, jaką być może prowadziła sama z sobą, wyrzuciła wreszcie:

- Zabili Rembę Roha.

Gdy to rzekła, Sharia zawarczał dobitnie, gwałtownie zwracając się w jej stronę, wyszczerzywszy kły, nastroszywszy grzywę i naprężywszy ogon.

- Syna starego Eneii z celi obok – dokończyła już znacznie ciszej, lękliwie odwracając się w stronie Sharii.

Wypowiedziała to zatem wbrew woli naszego raisaRais – (hur.) wódz.. Przecież polecił, by nikt w celi o tym nie mówił. Ich burzliwa, acz bezgłośna wymiana zdań trwała przez dłużącą się chwilę, w której serce waliło mi oszalałe ze strachu. Co mógłbym mu zrobić, gdyby wtedy się na nią rzucił? Ja, tak mały, wobec kłów i pazurów tej śmiercionośnej bestii? Tego smokaSmok – (przyr.) mityczny stwór latający., majestatycznie demonstrującego skrzydła i ziejącego żarem? Już widziałem jak w ostatniej chwili podrywam się z ziemi i zagradzam mu do niej drogę, przez co rozrywa mnie na strzępy jak słomianą kukłę. Nic sobie nie robiąc z tej nędznej przeszkody, doskakuje z pazurami do Matki i zagryza... Jako raisRais – (hur.) wódz. miał przecież prawo naprawdę mnie pożreć, acz z jakiś względów nigdy nawet mnie nie skarcił. Wręcz się zdarzało, że mył mnie całego albo pozwalał mi bawić się swoim ogonem... Traktował mnie jak własnego, a ja wyobrażałem sobie czasem, że rzeczywiście jest moim ojcem, choć oczywiście nim nie był. Nie mógł być. To w końcu bujnogrzywy arufianArufianie – (przyr.) grzywiasta rasa hurii., a mnie, czystej krwi tigrianaTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii., zrodziła równie czystej krwi tigriankaTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii. przypis  Jeśliby kto z was nie wiedział, wyjaśnić wypada, że z łez Wielkiego-Baby, zraszających łono W‑Mleko-Obfitej-Mzazi, zrodziło się we właściwym czasie pięć huryjskich rodów. Prócz grzywiastych arufian i pręgowanych tigrian wymienić trzeba jeszcze samotniczych spellian oraz onkian, zamieszkujących dżunglę, i pardian, mieszkających tak w lasach, jak i wśród trawiastych sawann. Onkianie i pardianie z zasady podobni są do siebie acz różnią się rysunkiem cętek, nieznacznie też wielkością ciał. Od pozostałych rodów są niżsi i drobniejsi, toteż na wolności ich domostwa najczęściej bywają zawieszone wśród koron drzew. Arufianie, w największych skupiający się stadach, gustują w drewniano-skórzanych szałasach przylepianych do stepowych drzew. Więksi od arufian tigrianie zwykli się osiedlać w jaskiniach, które sami w skale drążą; spellianie zaś obierają jaskinie naturalne lub uprzednio wydrążone. Ci ostatni, stroniący od stadnego życia, acz najpotężniejsi spośród hurii, są jednak dość rzadcy i bardzo dzicy – do tego stopnia, że nieposłuszne huryjskie młode straszy się czasem spellianami – przyp. tłum..

Iskrzącą z napięcia ciszę przerwały krzyki dobiegające z korytarza – to kolejna burtaBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. przypis  Burtą nazywaliśmy wszystkich więźniów z jednej celi.. Jak to zawsze bywało, ci zza ściany wracali z podziemi w drugiej turze, ale trudno byłoby liczyć na ich spokój po tym, co zaszło. Zadrżeliśmy wszyscy, słysząc chrzęst zbroi powalonego na ziemię strażnika i rozpaczliwy okrzyk dozorcy, wzywający posiłki. Mogliśmy tylko gdybać, kto porwał się na coś tak szalonego? Z niecierpliwości jeden z naszych wówczas rzucił się ze złością do krat, ale gdy chciał coś krzyknąć, dopadł go Sharia, ściskając silnie za ramię:

- Oszalałeś, hurio? – zawarczał przez zaciśnięte zęby. – Chcesz nas wszystkich zgubić? Im nie zdołasz tym pomóc, a nam szkodę przyniesiesz. To nie poruszenie, a jedynie wyraz rozpaczy bez planu i celu, dający chwilowe ujście emocjom. Poskrom więc własne, miast na nas tragedię zrzucać!

Poskutkowało. Bez słowa podtulił ogon i przysiadł gdzieś z boku, liżąc siniaki, jakie zrobił mu Sharia. A my w lęku i skupieniu nasłuchiwaliśmy, jak z trzaskiem wbiegli na poziom strażnicy z góry, jak maltretowali naszych, jak łamali na nich drewniane kije, by zdusić w zarodku to, co mogłoby przerodzić się w bunt. Skąd po całym dniu męczeńskiej pracy znaleźli na to siły? Wreszcie zamęt ucichł, a po kilku chwilach ruszyli, popędzani rozkazami i pałami strażników. Gdy poturbowani i zgarbieni przechodzili obok naszej celi, liczyłem ich starannie. Zawsze to robiłem. A tamtego dnia jednego brakowało, zaś innego jeszcze zabrano do karceru. Zatem i tak bym się domyślił. Zmarły Remba Roho jawił mi się wtedy jako szaleniec, drwiący z praw i porządków. W zasadzie zbyt mnie nie dziwiło, że ściągnął na siebie nieszczęście.

Oczywiście burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. z celi obok nie znałem tak dobrze jak własnej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado. przypis  Hurie nie znają pojęcia rodziny – takiego, które my znamy. Rodzą się w stadzie. Stado ich karmi i ochrania, jak i oni karmią i ochraniają stado. W nim doznają miłości i sami kochają. Bywa, że nie opuszczają go przez całe życie i w nim też starzeją się i umierają. Choć raisowie się zmieniają, stado trwa. To stado zwą właśnie mbarią – w naturalnych warunkach zwykle nie więcej niż dwudziestu na ogół spokrewnionych ze sobą osobników (za wyjątkiem arufian, którzy często skupiają się w liczniejszych jeszcze grupach). Czasem mbarią nazywają ród, znacznie rzadziej – cały swój gatunek – przyp. tłum. , ale przecież każdej nocy byli tuż za ścianą, na wyciągnięcie ręki. Od rozwidlenia szło się korytarzem szerokim może na jakieś trzy metry, a wysokim na dwa, jak i wszystko na tym poziomie. Pierwsza z lewej była nasza cela, a zaraz za nią – właśnie cela numer dwa. Dalej korytarz był już ślepy. Jeśliby teraz wrócić do rozwidlenia, to na lewo mielibyśmy szeroki korytarz z dwiema celami tortur po bokach i główną kratą, za którą były schody na wyższy poziom; na prawo – długi, prosty odcinek zakończony dolną bramą i schodami w dół; zaś idąc na wprost minęlibyśmy po lewej dwie huryjskie cele podobne do naszej – trójkę i czwórkę, potem korytarz skończyłby się zamykanym szybem windy. Prócz dziennego urobku transportowano nim również sagan z obiadem lub śniadaniem. Nocny kontakt z tymi dwiema celami po drugiej stronie rozwidlenia był bardzo ograniczony – można było używać jedynie przytłumionych pomruków; głośniejszy ryk mógłby ściągnąć z góry straże. Przez to tych dwóch burtBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. nie znałem prawie wcale. Niewiele mi o nich opowiadali, a ledwo kilkoro zdarzyło mi się widzieć na własne oczy – rozpoznawałem ich po głosie lub zapachu. Zawsze, gdy nasze dwie cele wróciły już z poziomu, nasłuchiwaliśmy z niecierpliwością, jak prowadzili tych z trzeciej, a następnie z czwartej, ostatniej. Bowiem gdy wszystkie hurie były już na swoich miejscach, nadchodziła wyczekiwana pora obiadu.

Trzaskowi bocznej kraty od szybu towarzyszyła rozprzestrzeniająca się woń surowego, hodowlanego mięsa, które na wolności wzbudzałoby największe obrzydzenie. My się o nie niemal zabijaliśmy. Stanowiło jakby zapłatę – bardzo nierówną zapłatę – za męczeńską pracę, do jakiej nasi byli zmuszani. Co ważne: cela, która odkuła najwięcej skały, otrzymywała premiową rakietę z szamunkiemRakieta z szamunkiem – (więz.) dodatkowa porcja w ramach nagrody. przypis  To znaczy nagrodę z kilku dodatkowych ochłapów mięsa – czasem lepszej jakości albo po prostu świeższego. W dobre dni zdarzało się, że taka premia stanowiła dodatkowo nawet połowę standardowej porcji.. No i dla tych kilku kęsów mięsa wypruwali z siebie żyły. Nie mogli myśleć już trzeźwo o niczym innym jak tylko o napełnieniu swych żołądków. Po tylu latach stali się martwymi odbiciami samych siebie. Jakaś śmiertelna trucizna przeżarła ich wnętrza, pozostawiając puste, cielesne skorupy – niczym kości o wyssanym do cna szpiku...

- Wara od krat, koty! – huczał jeden z bukatówBukat – (więz.) strażnik., pchając przed sobą wózek z mięsem przypis  Bukat to jedno z najczęstszych chyba określeń strażnika.. Czasem tłukł pałką o pręty dla podkreślenia swojej wyższości i dla odgonienia oślepionych głodem desperatów.

Któraś z figurFigura – (więz.) więzień funkcyjny. przerzucała wtedy fasunek przez specjalne okienko w kracie przypis  Fasunek to inaczej jedzenie. Zaś figurami nazywaliśmy więźniów funkcyjnych – kilkoro hurii wykonujących takie prace, którymi strażnicy nie mieli zwyczaju brudzić sobie rąk – jak oprawianie zwierzyny czy rozładunek gruzu na górze. Figury były lepiej traktowane, dostawały lepsze racje i miały zdecydowanie lżejszą od nas robotę. Do tego bywały na powierzchni. Nie spali razem z nami – dla bezpieczeństwa zamykali ich bukaci w osobnej celi na wyższym poziomie. Zadzierali głowy i sztywno nosili przy nas ogony. Gardziliśmy tą pyszną burtą służalców jak tylko się dało, bo donosili strażnikom o wszystkim, co od nas usłyszeli. To było pewne. Właśnie przez to hurie w celach zaczęły niegdyś mówić między sobą szyfrem – by ci z góry za szybko się nie domyślili, o co chodzi.. Mięsa dostawaliśmy zwykle tylko tyle, ile taka figuraFigura – (więz.) więzień funkcyjny. uznała za stosowne; a w dobry dzień – tyle, ile według strażniczych rachunków się należało za wykonaną pracę.

Swoją drogą nazwanie hurii kotem jest dość obraźliwe samo z siebie, a w tamtych czasach i miejscu, w którym nas trzymano, nabrało dość osobliwego znaczenia. Tak bardzo podkreślało to naszą zwierzęcość, której od wieków staraliśmy się wyzbyć... Zaślepieni głodem, zatapialiśmy zęby w ochłapie krwistego, surowego i hodowlanego mięsa, niczym się nie różniąc od swych dalekich krewnych. To miejsce obdzierało nas z ostatnich resztek szlachetności, jaką przecież się szczyci nasz gatunek.

Dopiero gdy strażnicy odeszli, było nam wolno w ogóle się zbliżyć do mięsa. Jak ktoś się na nie rzucił wcześniej, stwierdzali drwiąco, że widocznie tyle nam starczy, i odchodzili do kolejnej celi. Dlatego nieraz widziałem naszych, z jak wielkim trudem tłumili swe rozbudzone pierwotne instynkty, starając się wykazać należną cierpliwością.

Pierwszy jadł oczywiście Sharia, przynajmniej w tamtym czasie. Na jego znak dołączali kolejni hurie, a ci, gdy już pojedli, dopuszczali najstarszych hadhówHadhi – (hur.) stary huria., po nich były hidayeHidaya – (hur.) dorosła hurianka., hekaleHekala – (hur.) stara hurianka., na końcu huryHur – (hur.) młodociany huria. oraz hurysyHurysa – (hur.) młodociana hurianka. przypis  Innymi słowy po raisie najważniejsi są kolejno: pozostali dorośli hurie, męska starszyzna (hadhowie), dorosłe hurianki (hidaye), żeńska starszyzna (hekale), młodzież (hury i hurysy), a na końcu młode (chekechee). Struktury hierarchii w huryjskich stadach są jednak znacznie bardziej skomplikowane i tylko w ogólnych zarysach zależą od wieku i płci. W dodatku podlegają ciągłym zmianom. Podejrzewam, że kwestię tę silnie tu uproszczono ze względów czysto retorycznych. Acz w istocie huryjska hierarchia zwyczajowo określana jest podczas dziennego podziału posiłku na zasadzie kolejnych ogniw łańcucha. Zawsze rozpoczyna rais: wskazuje i dopuszcza następnego – najbardziej w swym mniemaniu znaczącego pośród swego stada. Ten podchodzi, odbiera swoją porcję, wskazuje następnego z tych, co pozostali i czekają na swą kolej, i tak dalej. Zatem każdy – nawet sam rais – obiera tylko jedno, następne po sobie ogniwo łańcucha. Na co dzień zamiast wywoływać po imionach dawane są znaki, oznaczające na przykład brak zmian – przyp. tłum.. Mi zwykle nie zostawało już nic poza zapachem mięsa, pozostawionym na resztkach poprzegryzanych i przelizanych we wszystkie strony kości. Prawie codziennie była to więc uczta dla wyobraźni – wspaniała i obfita, choć niewiele miał z tego żołądek. Kwestia podziału mięsa zawsze była bardzo drażliwa. Sami sobie byliśmy najlepszymi sędziami. Jednocześnie najmniej sprawiedliwymi. Bo przecież największy przydział dostawali ci, co byli najwyżej w hierarchii, a nie ci, którzy najciężej pracowali. A i tak nie zawsze udawało się Sharii utrzymać należny ład. Czasem nie kończyło się na ryku i szczerzeniu kłów. Choć od zawsze było to zakazane przez strażników, dochodziło do walk, przypominających każdemu jego miejsce w hierarchii lub względnie ustawiających ją od nowa. Ostatecznie przecież to najważniejszy porządek rzeczy.

Tamtej nocy było u nas spokojniej niż zwykle. Za to w celi obok rozegrał się dramat. Ku naszemu zdziwieniu strażnicy podjechali z mięsem przed ich kratę, ale z okrucieństwem godnym swej natury przywiązali je łańcuchem do przeciwległej ściany korytarza i pozostawili tam na całą noc. Zbyt daleko, by sięgnąć je zza krat; zbyt blisko, by nie czuć jego zapachu. Paskudna to kara morzyć głodem i pożywieniem zarazem... Podobno kiedyś, na początku Młyna, raisowieRais – (hur.) wódz. burtBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. w podobnych sytuacjach dzielili się własnym obiadem z sąsiednimi celami, ale tę niezwykłą szlachetność znałem jedynie z opowieści. W praktyce zawsze się okazywało, że wszelkim przejawom szlachetności dawno już poderżnięto gardła – stały się w Młynie niemal oznaką słabości... Tak, ten świat rządził się innymi prawami.

Pozostała część wieczoru zarezerwowana była na mycie – zwykle pobieżne i ociężałe – część aż zasypiała przy nim ze zmęczenia, niektórzy zaś dla rozładowania stresu i emocji lizali tak intensywnie swoją sierść, że aż ją sobie wydzierali do gołej skóry i ranili się do krwi. Permanentnie mieliśmy na językach tępy smak skalnego pyłu, piachu i starej zaprawy. Wieczór był również porą rozmów wewnątrz celi, jak i z burtąBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. zza ściany; był porą ustalania udziału w dziennym urobku i podziału pracy na kolejny dzień; porą opowieści starych hadhówHadhi – (hur.) stary huria. o wolności, a także porą nauki, jaką starały się młodszym przekazać hekaleHekala – (hur.) stara hurianka. czy hidayeHidaya – (hur.) dorosła hurianka..

Tamtej nocy nikt jednak niepotrzebnie się nie odzywał – zresztą jak zawsze, gdy działa się jakaś tragedia. Niełatwo było mi zasnąć – ze strachu i... trochę z ciekawości. Cela obok starała się przyciągnąć choćby kawałek odebranego obiadu za pomocą sznura zesztukowanego z derek. Bezskutecznie. Obawiałem się wtedy, że ściągną tym tylko straże z góry – nie rozumiałem jeszcze, czym jest prawdziwy głód, choć to niemal niedorzeczne jak na warunki, które mieliśmy w tym Młynie. Powietrze zza ściany aż wrzało od splątanych myśli, tłumionych jęków i szlochów, które raz po raz znajdowały ujście w szeptem prowadzonej wymianie zdań. Nadstawiałem ucha...

- Ależ skądże znowu? To bełkot! – huknął ktoś, ledwo się powstrzymując od wypowiedzenia tego na pełen głos.

- Tylko powtarzam, co mówił – tłumaczył spokojnym głosem Maarifa, taki hurHur – (hur.) młodociany huria. z celi obok.

- Bo i cóż może mieć do powiedzenia pomyleniec i kwirusKwirus – (więz.) wariat. przypis  Kwirus, czyli wariat.? Ten błazen musiał kiedyś tak skończyć. Tyle że to jeszcze nie powód, byśmy zaczęli wierzyć w to, co wygadywał!

- Ale zobaczcie... Korzystamy ze zmysłów: ze wzroku, aby dostrzec łunę pochodni; ze słuchu, by usłyszeć nadciągającego bukataBukat – (więz.) strażnik., z węchu, by...

- ...by poczuć, że szprycują nas tu zgniłym ścierwem – podchwycił jakiś posępny szept – a dziś nawet nie byli łaskawi cisnąć go na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. przypis  Nie inaczej. Mięso szło wprost na tą zawaloną pyłem posadzkę; no i z tejże posadzki je zlizywaliśmy.!

- Może Remba miał zmysł – ciągnął niestrudzenie Maarifa – dzięki któremu słyszał, co te kolumny chcą nam powiedzieć!

- Brednie i jury! Gadasz jak Aria! – parsknął ktoś z głębi. – Nic tam w dole nie słychać dokoła! Toż to duchy tworem furiackiej spowiedzi, to wszak rozumowi bluźni!

- Daje do myślenia – odwarknął jeszcze jeden głos – że jak tylko jeden kwirusKwirus – (więz.) wariat. padnie trupem, a innego zabiorą do karceru, to zaraz znajdzie się jakiś trzeci, co zajmie ich miejsce.

- Właśnie, co z Arią? – załkała któraś z hurysHurysa – (hur.) młodociana hurianka., gdy ciszę po raz kolejny przedarła fala odległego jęku dochodząca z karceru. – Nawet nie wiemy, czy te psyPies – (więz.) strażnik. puszczą go żywego!

- Mógł się szczur nie wybijać – odparł tubalny, zachrypły głos. – Przez niego czuję wszystkie kości w krempluKrempel – (więz.) kręgosłup.! A śmietnikŚmietnik – (więz.) żołądek. z głodu się mi skręca przypis  Chodziło mu o kości kręgosłupa. Natomiast śmietnikiem nazywaliśmy żołądek. Trzeba przyznać, że w tych warunkach to nawet całkiem trafne określenie.! – Zachrypły głos ciągnął dalej: – Kto wie, czy jutro dostaniemy cokolwiek na kafleKafle – (więz.) zęby. przypis  Nie, nie. Nie chodzi o posadzkę. Kafle to inaczej zęby.? Te zakute pyski – mówił – nie znają litości, odstawiając taki kant z ubojemUbój – (więz.) mięso. przypis  Czyli z mięsem.. Sam zdzieliłbym Arię po karku, gdybym był wiedział, że się na to targnie. Wezmę na pniakiPniaki – (więz.) kły. to stroszone futro, jak tylko wróci... i o ile wróci przypis  A te pniaki to też kafle, tylko te nieco większe. To znaczy kły.! – To wszystko powiedział w akompaniamencie zgodnych pomruków tigriański raisRais – (hur.) wódz. tamtej celi, noszący imię Radża. Tak to jakoś u tigrianTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii. już jest, że w każdej, mniejszej czy większej społeczności musi się znaleźć ktoś o imieniu Radża. I w zasadzie nie wiadomo dlaczego.

Konspiracyjny szept zza ściany dał się słyszeć do samego rana. Koncentrowali się głównie na tym obiedzie, którego nie otrzymali, ale kilka razy wrócili jeszcze do Arii Neno Nabii, tak bowiem nazywał się ten pardianPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych)., którego za wszczęcie buntu strażnicy torturowali w karcerze. Na co dzień uchodził za poetę i dziwaka, któremu czasem strzelało coś do głowy. Mówili też o Rembie Rohu, acz wówczas jego śmierć ciągle nie była dla mnie jasna. Z tego, co wtedy słyszałem, wynikało, że podczas odkuwania jednej z kolumn znalazł coś, co szczególnie przykuło jego uwagę. A gdy dozorca usiłował ponaglić Rembę do dalszej pracy nad chodnikiem, ten niespodziewanie rzucił się na dozorcę. Nie miał jednak szans z grubym, stalowym pancerzem, tym bardziej bez pazurów. Strażnicy regularnie je naszym przycinali obcęgami, nieraz aż do krwi. Byłem z tego zwolniony, ale nie zazdrościłem im takich atrakcji.

Z nocy pełnej koszmarów budził nas zawsze werbel metalowej bądź drewnianej pałki, tłukącej się o żelazne pręty krat, i ochrypły okrzyk przeprowadzającego obchód dozorcy:

- Pobudka, kocie ścierwa!

To lub podobne szczeknięcie przez całe lata jeżyło nam skórę i przywoływało do porządku – tak jakby nas kto po karku łomem dźwięknął, a nie głosem. Nastawała po nim chwila ciszy, podczas której przeklinano pod nosem kolejny dzień i złorzeczono strażnikom. Jedni naciągali na siebie derki, by schwycić jeszcze resztki oddalającego się snu, którego zawsze było nam za mało, inni szeptali w skupieniu słowa łowieckiej modlitwy, będącej już tylko mechanicznym rytuałem z dawnych dni, choć – być może – wyrazem tlącej się jeszcze nadziei. Jednak, jak dla mnie, nadzieja zagasła w nich już znacznie wcześniej – wraz z ostatnimi promieniami słońca, jakie przed laty widziały ich oczy.

Podczas apelu, czyli drugiego przejścia straży, wszyscy musieli być już na nogach, inaczej na wyjście dostaliby od dozorcy po krempluKrempel – (więz.) kręgosłup.. Albo gorzej jeszcze: cała cela byłaby ukarana brakiem śniadania – co kilka razy miało miejsce za mego życia. Pchani widmem głodu pilnowaliśmy się zatem nawzajem – podnosiliśmy wzajemnie zwiędłe kukły swych ciał, by przynajmniej stwarzały pozory żywych. Gdy pojawiali się strażnicy, starszy celi – a u nas był nim wówczas Sharia – miał za zadanie zdać relację – dzień w dzień niemal identyczną:

- Melduję sierżancie: stan liczebny dziewiętnaście, obecnych dziewiętnaście, zdolnych do pracy osiemnaście, wszyscy zdrowi.

Ten jeden niezdolny do pracy to rzecz jasna ja. Odpowiedzią strażnika na meldunek Sharii było zwykle drobne skinienie głowy i odmaszerowanie do celi obok. Tamtego dnia stało się jednak inaczej. Zamiast odejść, wpatrywał się w nas w skupieniu dłuższą chwilę, aż zaczęliśmy się poważnie niepokoić. Jakby znalazł się właśnie na polowaniu, a my jakbyśmy byli jego zwierzyną. Wyobraźnia w takich chwilach podsuwa jedynie obrazy braku śniadania i kar cielesnych, podsycając poczucie winy – pomimo tego, że to przecież nie my staliśmy za buntem z poprzedniego dnia. Ogarnęła nas trwoga.

Wreszcie wzniósł rękę i wskazał Vijani – młodą jeszcze i energiczną tigriankęTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii. – hurysęHurysa – (hur.) młodociana hurianka. o łagodnie rozłożonych pręgach, grafitowo-błękitnych oczach, uroczo spłaszczonym nosie i niezwykle rzadkiej, acz przepięknej mleczno-siwej sierści – mocno już przyszarzałej i zaniedbanej w tamtych koszmarnych warunkach.

- Ty. Ty po obchodzie pójdziesz z nami – zakomunikował dozorca.

Było coś dziwnego w jego spojrzeniu. Może z tego właśnie powodu Sharia wystąpił wtedy z grupy na pół kroku i tak powiedział:

- Dokąd ją zabieracie, sierżancie? Weźcie mnie w zamian!

Uznałem to wtedy za niezaprzeczalny wzór bohaterstwa. Rozpierała mnie duma, że był on moim raisemRais – (hur.) wódz....

- Nie twój zapchlony interes, Sharia! – odburknął dozorca, sięgając już po rękojeść miecza. – Odstąpże pókim dobry!

Jedyną natomiast odpowiedzią Vijani było przełknięcie śliny i nerwowy ruch ogonem. Tylko z tyłu było widać, jak wyciągnęła na moment palce, choć bez pazurów przecież – rozważając może, czy mimo krat nie rzucić się psuPies – (więz.) strażnik. do gardła ze złości. Zdarzało się już wcześniej, że bukaciBukat – (więz.) strażnik. brali z celi Vijani, ale jeszcze nigdy przed śniadaniem – jeśli już, to po obiedzie, na noc.

Gdy strażnicy odeszli za rozwidlenie, popatrzyliśmy chyłkiem po sobie pełni podejrzeń i obaw; a gdy znaleźli się w bezpiecznej odległości, skupiliśmy się nieco i prędko radziliśmy, co czynić. Jedni chcieli wykorzystać sytuację do sabotażu Młyna; inni, lękając się o życie Vijani, wyszukiwali jej improwizowane narzędzia, którymi mogłaby się bronić; inni jeszcze wypytywali zaciekle hurysęHurysa – (hur.) młodociana hurianka. o to, jakich zbrodni się dopuściła i czemu ukrywała je przed resztą? Ostatecznie ustalono, że gdziekolwiek by jej nie zabierano, zbada okolicę, poszuka słabych punktów straży i rozejrzy się za potencjalnymi drogami ucieczki.

Jeszcze przed śniadaniem dozorca wrócił z dwiema papugamiPapuga – (więz.) strażnik, konwojent. eskorty i klucznikiem pod nasze kraty przypis  Papugami przezywaliśmy strażników pełniących funkcję konwojentów lub ochroniarzy.. Klucznik, otwierając celę, rozejrzał się po jej wnętrzu. Dostrzegłszy mnie, zatrzymał na chwilę wzrok, a w kącikach jego ust można było dostrzec jakby cień zadowolenia. Pod bronią wywołali Vijani z celi, złapali w swe żelazne łapska i powlekli korytarzem na dół, podczas gdy my zza krat opłakiwaliśmy własną bezsilność.

Na śniadanie dostawaliśmy po kromce bomsuBoms – (więz.) chleb. i płynną mięsną breję zwaną zupą przypis  Co to jest boms? To takie gąbczaste i przeważnie twarde pożywienie pozbawione smaku – wyrabiane przez ludzi chyba z kłosów zbóż, a nazywane przez nich chlebem. My czasem nazywaliśmy go brukowcem, bo skórę miał tak czarną i niejadalną, jakby ktoś z upodobaniem szorował nią posadzkę.. Zupę nazywaliśmy nieraz żurem, bo aż trudno było dociec, z czego ją gotowano. W teorii złożona była z wody i zwierzęcych resztek czy mniej smacznych wnętrzności. Mieliśmy na nią specjalne drewniane miski – każdy, ściskając swoją w rękach, ustawiał się w kolejce wewnątrz celi. Na samym początku tłoczyła się dumnie piątka tych, którzy poprzedniego dnia pracowali najwydajniej. Wybierani byli przez dozorców w ciągu dnia podczas pracy lub częściej wieczorem, na chwilę przed zdaniem kilofów i łopat. Otrzymywali takie specjalne żelazne tabliczki z wyrytym symbolem ryby, które nazywaliśmy blaszkami. Tym, co je mieli na śniadaniu, nabierano do misek z suterynySuteryna – (więz.) dno kotła. przypis  To znaczy, że cała ta piątka dostawała fasunek z dna kotła.. Do ich posiłku dorzucano po rybie. Blaszkę z symbolem ryby wymieniali wtedy na prawdziwą – choć demony raczą wiedzieć, ile kilometrów te ryby podróżowały lądem i w jakich warunkach. Pozostali – ci mniej wydajni, więc bez ryby – musieli się zadowolić rzadszą wachąWacha – (więz.) woda., a ustawiali się już według stałej hierarchii. Zatem także podczas śniadania trafiałem na koniec, ale przynajmniej otrzymywałem swoją w miarę równą porcję. Praktycznie była to moja jedyna strawa, wówczas mleka od dawna już nie ssałem.

Z tymi blaszkami było w celach sporo zamieszania. Bez ustanku krążyły między huriami, stanowiąc nieformalny środek płatniczy za te czy inne usługi – w końcu były nieraz wszystkim, co mieli na wymianę. A nieraz je sobie podkradali, wyrywali albo nawet darli o nie futra. RaisowieRais – (hur.) wódz. w celach zwykle stawiali sobie za punkt honoru zorganizowanie sobie przez noc ryby na śniadanie. Zabierali blaszki niższym w hierarchii – perswazją, siłą, sposobem – acz sytuacje, by ktoś z ogona hierarchii dotrwał z blaszką aż do rana, nie zdarzały się znów tak rzadko.

W zasadzie to dość dziwne, że śniadanie zorganizowali strażnicy zupełnie inaczej niż obiad. Podejrzewaliśmy, że było to jak najbardziej celowe – wyróżnienie najlepiej pracujących miało już na początku dnia jasno pokazać wzorce, które powinniśmy naśladować. Miało zaszczepić w nas wolę walki, chęć rywalizacji – byśmy w pogoni za nieświeżą rybą zadeptali własnych braci. Najgorsze było jednak to, że ta strategia działała pomimo tego, iż byliśmy jej świadomi.

Tamtego dnia nie zdążyliśmy nawet oderwać ust od misek, gdy doszło naszych uszu niemiarowe sapanie łańcuchów i piskliwy zgrzyt dolnej kraty. Przywarliśmy w napięciu do prętów, ale ledwo było cokolwiek widać. Ci, którzy coś dostrzegli, byli zdania, że zza barczystych papugPapuga – (więz.) strażnik, konwojent. wyłonił się na chwilę biały, pręgowany ogon. Vijani... Komuś wydało się nawet, że coś za sobą wlekła. Na pomysł, że mogło to być ciało Remby Roha, wpadła chyba Ugaidi – hidayaHidaya – (hur.) dorosła hurianka. onkiańskiej rasy, wzbudzająca respekt nawet wśród hadhówHadhi – (hur.) stary huria. – porywcza i energiczna organizatorka buntów, ucieczek, głodówek i planów sabotażu Młyna. Niewątpliwie mogłaby nam przewodzić, gdyby nie oczywisty fakt, że była hurianką, a nie hurią.

W sumie to aż dziwne, że nikt nie wpadł na to wcześniej – w końcu ciało Remby pozostało przez noc na dole: nikt nie widział, by ktokolwiek je wynosił, a przecież kwestie zmarłych rozwiązywali dotychczas strażnicy. Tak czy siak jedyne pewne było to, że prowadzili Vijani na górę; reszta to domysły. Toteż niepewność co do dalszych losów tej wdzięcznej hurysyHurysa – (hur.) młodociana hurianka. trzymała nas do późnego wieczora.

Zawsze krótko po śniadaniu rozpoczynano wyprowadzać kolejne burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. – w takiej samej kolejności, jak powracały pod koniec dnia. Zatem jako pierwsza opróżniana była zawsze nasza cela, następne szły hurie zza ściany. Jako ostatni szli ci z trójki i czwórki – czyli ci, z którymi mieliśmy taki lichy kontakt. Odchodząc w codziennym rytmie, zabierali ze sobą szum rozmów i lament kajdan, wyznaczając jednocześnie granicę między nocą a dniem. Ileż to razy gotów byłem zjeść własne futro, by wyruszyć z nimi...

To, czym zajmowali się w czasie całego dnia, podobne było do odkopywania starożytnej kopalni, z jakiegoś powodu zasypanej ziemią, gruzem i skałą. Praca była forsowna, długa, przymusowa i tym trudniejsza, że zupełnie bezsensowna. Nie wiedzieliśmy po jakiego demona rozgrzebujemy te ruiny; nawet niektórzy bukaciBukat – (więz.) strażnik. nie widzieli w tym żadnego celu. Większość naszych kuła w skale – zupełnie jak tigrianieTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii. podczas budowy swych domostw. Używali do tego kilofów albo żelazek i pyrlików – w zależności od twardości ścian. Pozostali łopatami ładowali urobek do koszy, które zanosili do szybu. Tam na długich linach wciągali go na samą górę, gdzie wyładowywali go funkcyjni pracujący na powierzchni. BukaciBukat – (więz.) strażnik. doglądali, by nikt się nie obijał i praca szła równo.

Z samego wyglądu Młyn wcale nie przypominał kopalni – raczej jakąś wielką, wielopoziomową i podziemną świątynię o ogromnych halach wypełnionych tysiącami kolumn. Każda z takich kolumn była inna od pozostałych – jedne grubsze, inne wątlejsze; te pięknie zdobione, tamte niemal proste; niektóre tworzyły ciasno skupione grupy czy szeregi, ale nie brakowało też tych rozrzuconych chaotycznie, jak i zupełnie odosobnionych, co stroniły od gwaru. O kolumnach nieraz wam jeszcze opowiem...

Gdy tak odchodzili do tego podziemnego i tajemnego świata, nastawała cisza, jakby całe życie odpływało i nikło za winklem, nie mając zamiaru powracać. Nie była to cisza idealna – w szybie na końcu przeciwległego korytarza słychać było kosze z urobkiem, kursujące w górę i w dół, czasem udawało mi się pochwycić echo kilofa. Towarzyszył mi też szept sączącej się bez ustanku wody, tajemniczo wypływającej ze ściany naprzeciw kraty. Metr poniżej trafiała do kratki ściekowej. Ustawialiśmy na niej miski, by łapały wodę i nie trzeba było się przyklejać do ściany na dłuższy czas, gdy ktoś chciał się napić. Moim zadaniem za dnia było ustawiać je kolejno, by po powrocie z poziomu każdy mógł od razu ugasić pragnienie. W innych celach pili wodę zgodnie z hierarchią. Kiedyś ci z czwórki wymyślili, żeby ustawiać piramidę z misek w taki sposób, by same się za dnia napełniały. Podobno działało to wyśmienicie aż do czasu, gdy coś tam źle ustawili i zalali pół korytarza, toteż bukaciBukat – (więz.) strażnik. kategorycznie zakazali takich praktyk. Tak... Pragnienie mogliśmy zaspokajać do woli. Przynajmniej tyle. Natomiast kratka ściekowa była jednocześnie gieremGier – (więz.) toaleta., co niegdyś podobno budziło spore obrzydzenie przypis  Gierem nazywaliśmy toaletę w celi – bardzo prymitywną i bardzo publiczną, ale po tylu latach nikt już nie myślał się tym przejmować. Na samym początku istniało coś na kształt płóciennych parawanów, zmontowanych w dobrej wierze przez któregoś bukata. Zdjęto je wszystkie, gdy nakryto jedną celę na ukrywaniu za taką zasłoną zmyślnego podkopu..

W zasadzie, jeśli popatrzeć z pewnej perspektywy, samotne przesiadywanie całymi dniami w ciasnym i niemal zupełnie ciemnym lochu musi być niewyobrażalnie nudne. Perspektywa taka była mi jednak obca. Spędzałem wówczas czas, bawiąc się w poranny apel, w tyrkęTyrka – (więz.) praca., w bunt, w karcer, w jamię przypis  Glosa nieczytelna, zalana, niemożliwa do odczytania – przyp. GE., w podział dotkówDotek – (więz.) porcja. przypis  Tyrka to ogólnie praca, acz zwykle nasi określali tak jedynie drążenie nowych korytarzy na poziomie. No a dotek to porcja, część lub nawet pojedynczy kęs z obiadowego uboju, czyli w zasadzie była to zabawa w obiad.. Siedziałem tam w tej celi i malowałem wodą rewiry i terytoria na posadzce, sprowadzałem powodzie, z drewnianych misek budowałem wieże, forty, wodospady, machiny wojenne (choć najlepiej się nadawały na ziemianki i rycerskie hełmy). Drążyłem sekretny tunel prowadzący na zewnątrz albo stawałem się badaczem ukrytych poziomów, szukającym między płytami podłogi zapomnianych kolumn, ich kamiennych maszkaronów, zdobień i misternych ornamentów.

Kładłem się na ziemi i wsłuchiwałem się w najcichsze dźwięki albo obserwowałem życie plam, pęknięć i skaz na cegłach czy kamieniach ścian – znałem je wszystkie na pamięć, ale codziennie dostrzegałem w nich coś nowego. Wyobrażałem sobie, że kształty te były huriami z naszej celi, choć nie zawsze chciały mi one na to pozwolić. Jedne to grzywa Sharii albo czyjeś futro, inne to sylwetki strażników, zmieniających ciągle swoje uzbrojenie, inne jeszcze wolą być zawalonym filarem, gałęzią drzewa czy mknącym jeleniem. Ale najwięcej zawsze tych, które są tak chimeryczne, że ciągle zmieniają swój kształt, przez co trudno je uchwycić na dłużej. Wymykają się. Niespodziewanie wyrastają im nowe łapy i ogony, części ich ciał przeobrażają się w jakieś zupełnie inne stworzenia albo w całości są pożerane przez smokaSmok – (przyr.) mityczny stwór latający., który w pobliżu właśnie przyszedł na świat. Nigdy tak do końca nie byłem pewien, jaki kształt powinny mieć te zwierzęta, bo przecież żadnego nie widziałem na własne oczy. Czasem mi o nich opowiadali – że mają po cztery nogi, tułów, głowę, rogi, futro albo rybie łuski na całym ciele, a ja wpatrywałem się w ściany celi i wyobrażałem sobie, że widzę na niej wszystkie te niezwykłe istoty. Niektóre z nich tak bardzo chciałem zamrozić w swej postaci, że obrysowywałem kontury ich ciał podebraną ukradkiem akwareląAkwarela – (więz.) barwnik do tatuażu. przypis  Tak w Młynie mówiliśmy na barwnik do tatuażu – bo tradycji tej nie zaniedbywaliśmy nawet tam. Do dyspozycji mieliśmy jedynie czerń, za którą służył nam popiół z palonych ukradkiem kości z obiadu, co oczywiście było zakazane ze względu na zapach. No i na to, że robiliśmy to podczas pracy na poziomie w ogniu pochodni. Igły też robiliśmy z kości, a mówiliśmy na nie drzazgi. Trzeba tu nadmienić, że mianem tatuaży, czy raczej wzorów lub samar, określa się u hurii nieco co innego niż u nas. Je także wykonuje się specjalnym, najczęściej czarnym tuszem, acz nie umieszcza się go pod skórą, a w cebulkach włosów, a prócz tego farbuje się sam włos. Tworzy się w ten sposób całe wzory, które, współgrając z naturalnymi cętkami czy pręgami, pozostają w sierści przez pewien czas, potem blakną i schodzą zupełnie, jeśli procesu się nie powtórzy. Choć tradycyjne wzory są różne u różnych ras huryjskich, jako że każda z nich ma odmienne naturalne ubarwienie, to znaczna część znaków, jak i ogólne zasady ich stosowania pozostają uniwersalne. Poza samarami, które nie służą w zasadzie do niczego prócz ozdoby, hurie kreślą tatuaże odpowiednie do swej profesji lub pozycji. Najważniejszy jest unikalny wzór całego stada, którym tatuują się nawzajem wszyscy jego członkowie – umieszczając go, zgodnie z tradycją, na plecach. Hurie zazwyczaj nie zmieniają jego kształtu nawet po przejęciu władzy przez innego hurię. – przyp. tłum.. W każdym razie tak to obok paru pozostawionych niechcący odcisków dłoni powstał z prochów mój bawółBawół – (przyr.) duże rogate zwierzę kopytne, zamieszkujące sawannę., gazelaGazela – (przyr.) gatunek małych antylop. i kilka innych stworzeń. Nikt nie chciał mi powiedzieć, czy dobrze je narysowałem, ale w ten sposób nigdy się już nie poruszyły – zupełnie jakbym je upolował i zagryzł. Przestałem jednak rysować kolejne – te, którym odebrałem życie, przestawały się rozmnażać...

Któregoś dnia, gdy pogrążyłem się w podobnej zabawie, poczułem nagle łaskotanie, może i szczypanie. Poderwałem się jak oparzony i wtedy dostrzegłem Jej przestraszone oczy – parę małych szafirów, opalizujących w nikłym blasku odległej pochodni. Aż miałem wyrzuty sumienia, bo spłoszona umknęła aż do szczeliny koło gieruGier – (więz.) toaleta..

W takiej chwili najlepiej byłoby przekonać ją o dobrych zamiarach, dzieląc się z nią posiłkiem, co zresztą znajdowało potwierdzenie w huryjskich prawach i obyczajach, które znałem rzecz jasna tylko z opowieści. Zacząłem gorączkowo obszukiwać łachmany, które miałem na sobie, ale nie znalazłem w nich dosłownie niczego do zjedzenia – żadnych zapasów na później. Rozejrzałem się po celi, ale nie dostrzegłem w niej ani okrucha – w końcu trudno się dziwić, skoro osiemnaście wiecznie głodnych hurii zrobiło już to samo przede mną.

Gdy powtórnie spojrzałem na szczelinę, Jej już nie było. Widocznie odwróciła się zrezygnowana, widząc, że nic dla niej nie mam, albo myśląc wręcz, że nie chce mieć z nią nic do czynienia. Albo nawet gorzej: że mamię ją bomsemBoms – (więz.) chleb., aby schwycić i pożreć, gdy tylko nadarzy się ku temu sposobność... Zresztą tak pewnie by uczyniła zdecydowana większość albo wręcz wszystkie hurie z celi, mając w zasięgu skoku obiekt do zjedzenia – nawet jeśli tak niewielki.

Wówczas obiecałem sobie powstrzymywać swój żołądek i zostawiać choćby pół sajdkiSajdka – (więz.) kromka. przypis  Oj... kromki. każdego dnia. Zresztą bomsBoms – (więz.) chleb. i tak nie dawał huriom sił, był nam potrzebny jak psu odzienie – tak zawsze mawiał Haramisha. A Ona być może jeszcze kiedyś zawita do naszej celi, pomyślałem wtedy...

Vijani wróciła dopiero w nocy – przywlekła ją para ciurmakówCiurmak – (więz.) strażnik. w obstawie klucznika i rakarzaRakarz – (więz.) lekarz. przypis  Ciurmak to inne określenie strażnika. Natomiast rakarzem albo łabajem nazywaliśmy lekarza – zawsze był najwyżej jeden, a do tego rzadko pojawiał się na naszą prośbę. Żaden z tych, którzy się przewinęli przez Młyn, nie czuł za wyraźnie swego powołania. Nadawali się raczej na urzędników albo też na kowali – w zależności od tego, którą ich cechę chcielibyśmy rozpatrywać.. Ten rakarzRakarz – (więz.) lekarz. dał wtedy naszej tigrianceTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii. dzień pragnojki od arbajtuPragnojka od arbajtu – (więz.) zwolnienie z pracy. przypis  Czyli dzień zwolnienia od pracy. Dozorcy bardzo rzadko przyznawali komuś taką ulgę w nagrodę – częściej była następstwem jakiś wypadków na poziomie i wydawał ją właśnie rakarz.. Nic dziwnego: Vijani nie mogła stać o własnych siłach, miała niechlujnie opatrzoną nogę, spod zalanych krwią bandaży niemal widać było świeże rany, a jej piękne, białe futro było tak podarte i zabłocone, że w oparciu o sam wygląd ledwo można było ją rozpoznać. Czułem od niej wówczas ten niecodzienny zapach, który czasem tylko towarzyszył strażnikom, a oczy jej błyszczały w taki sposób, jakby przyszyła komuś niezłą brodęPrzyszyć komuś brodę – (więz.) wykręcić komuś szwindel. przypis  To jest wykręciła dozorcy jakiś szwindel..

Gdy zbrojni odeszli, stłoczyliśmy się konspiracyjnie wokół niej, dopytując o szczegóły. Nim cokolwiek powiedziała, wytargała spod łachów pokaźne zawiniątko, położyła przed sobą i rozsupłała. Wtedy rzekła wreszcie:

- Byłam na zewnątrz! A to jest tego dowód. Nie wszystko stracone, ciągle jest tam pięknie i urodzajnie! Jest zwierzyna, drzewa, słońce...

- Dowód? – przerwał jej z rozczarowaniem bodaj Haramisha. – Sądzisz, że jak te psyPies – (więz.) strażnik. byśmy ci nie uwierzyli, gdybyś...

Ich słowa przestały jednak mieć dla mnie wtedy znaczenie. To, co ujrzałem na rozwiniętym kawałku brudnej szmaty, było w zasadzie... nieco przyschniętym kawałkiem darni. A ja stałem tam, w gęstym lesie nóg, wpatrzony jak w cud natury. W życiu nie widziałem i nie czułem czegoś równie niesamowitego! Żywa manifestacja marzeń w zasięgu skoku... Niespodziewanie miałem przed sobą najprawdziwszy kawałek wolności – pochodzący ze świata, którego dotąd widziałem jedynie oczyma wyobraźni i szczerze wątpiłem w jego istnienie. Wpatrywałem się niczym w transie w tę mbarięMbaria – (hur.) huryjskie stado. splątanych źdźbeł trawy; pomyślałem wtedy, że tak właśnie wygląda step – tylko jest pewnie trochę większy. Wysokie, sterczące jeżodrzewa bujają się na wietrze oblane złotym blaskiem słońca. Skryta w trawiastym cieniu młoda antylopaAntylopa – (przyr.) iakk sawannowy. przeżuwa smakowite, podłużne gałęzie, rwąc je aż przy samej ziemi. Gdzieś obok – jej matka. Ona jeszcze nie wie... Obserwuje. Skupiona. Czeka. Na najmniejszy bodaj ruch... Jak posąg... Teraz! Dźwiga się, dębem staje, piach rwie spod kopyt, targa się bez miary – sus za susem. Skrzypce w pośpiechu pną w górę. Trzech łowców wyskakuje z traw jakby trzy równo wystrzelone pociski, mknące w szalonym, rytmicznym pościgu. Klingą ciał tną powietrze, wzrokiem chwytają ofiarę w zabójczym uścisku. Posłańcy Śmierci! Machiny mięśni, napędzane głodem lub sławą! Z każdym skokiem coraz bliżej. Kontrabas w furii, trąby do wtóru! Jedno z widm rzuca się i w locie łapą trąca swą ofiarę. Ta, wytrącona z równowagi, potyka się i upada, ryjąc ziemię z rozpędu. To koniec. To koniec... Gdy oprawca ponownie trąca ją łapą, antylopaAntylopa – (przyr.) iakk sawannowy. obraca głowę i widzi w oddali obok drzewa jak inne widma zagryzają jej...

- Ty słuchasz w ogóle, co się do ciebie mówi? – zapytała, szturchając mnie w ramię, rozeźlona Ugaidi, ta onkiankaOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych). od buntów i rewolt. – Nie pałętaj się tu pod nogami, pętaku! CzkajCzkać – (więz.) uciekać. pod firankiFiranki – (więz.) kraty. i lipujLipować – (więz.) obserwować. przypis  W wolnym tłumaczeniu: „Uciekaj pod kraty i pilnuj, czy nie nadchodzi dozorca”.!

Pamiętam, że ktoś się wtedy za mną ujął, ale niepotrzebnie – w oka mgnieniu oprzytomniałem i posłusznie umknąłem pod kratę. Podpaść Ugaidi to jeden z gorszych pomysłów, na jakie można było wpaść w celi.

Ciągle mówili z Vijani. Dziwiłem się wtedy, że interesowali się niemal wyłącznie rozmieszczeniem pomieszczeń strażników, długością schodów i liczbą zamykanych na klucz bram, a zupełnie nie przejmowali się ani smakiem powietrza, ani soczystą zielenią drzew, ani nawet magicznie złotym blaskiem słońca.

- Psie gadanie! Swoje wiem! To niemożliwe! – wzburzył się hadhiHadhi – (hur.) stary huria. Haramisha, pardianPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). o wciąż ciemnej mimo wieku sierści i złowrogim usposobieniu: posępny pesymista i mruk o niejasnej nikomu przeszłości, zresztą były raisRais – (hur.) wódz. naszej celi. Przewodził naszej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado. od samego początku Młyna, a po latach, choć jeszcze przed moimi narodzinami, zrzekł się władzy na rzecz Sharii. BurtaBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. darzyła go szacunkiem, choć trudno powiedzieć, by ktokolwiek na poważnie liczył się jeszcze z jego zdaniem – Zmyśliła sobie to wszystko jak piesPies – (więz.) strażnik.! – ciągnął dalej Haramisha – Pamiętam bardzo dobrze, że schodziliśmy zaledwie po dwóch ciągach schodów, nie po trzech.

- A juści – rzuciła Ugaidi albo któraś hidayaHidaya – (hur.) dorosła hurianka. z tyłu, nie pamiętam. – daleko dęba nie postawimyDęba stawiać – (więz.) uciec., jak zaufamy pamięci co poniektórych przypis  Postawić dęba (albo prościej: wydębić) to inaczej uciec z Młyna.!

- Wybaczcie, Haramisho – podjął Sharia, starając się może rozładować iskrzące w celi napięcie – lecz i mnie się zdaje, że mądrzej zawierzyć będzie aktualnej obserwacji. Przeszło dwadzieścia lat minęło od chwili, w której nas tamtędy prowadzono. Trudno oczekiwać, byśmy dokładnie pamiętali wszystkie te koszmary. Jak dotąd przyjmowaliśmy, że obecnie jesteśmy na drugim poziomie, licząc od powierzchni, podczas gdy pracujemy na szóstym...

Wtedy nasz raisRais – (hur.) wódz. podniósł z ziemi mały odłamek cegły, podszedł pod jedną ze ścian i w tej niemal zupełnej ciemności zaczął nanosić na nią schematyczny plan przekroju Młyna. W owym czasie na nowym, szóstym poziomie byliśmy od niedawna – może od kilkunastu dni. Sharia ciągnął dalej:

- Pierwsze schody widzimy nawet zza krat. Zakręcają i dochodzą na jedynkę, tę dość wysoką kondygnację, co ją przed laty murowaliśmy na rusztowaniach. To ta z tymi topornymi filarami o kanciastych kształtach. Znajdujące się tam drugie z kolei schody prowadzą na ostatni, najwyższy poziom, ten z kolumnami... jak to je określiła nasza młoda tigriankaTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii.? – Rzucił okiem na tę zmaltretowaną i ubłoconą hurysęHurysa – (hur.) młodociana hurianka.. – „Kolumnami o fikuśnych kształtach i stropie zniszczonym jak zgryzione do cna żebra”? Chcąc jednak...

- Niedokończonym – wtrąciła Vijani, ściągając na siebie szereg chmurnych spojrzeń innych hurii z celi. – Strop jest niedokończony, a nie zniszczony: pełno jeszcze...

- Nie macie, widać, Shario, ni krztyny posłuchu w burcie – wciął się w rozmowę inny jeszcze głos – skoro wam drugorzędna hurysaHurysa – (hur.) młodociana hurianka. w słowo wchodzi. – To był Janga, cichy i podstępny typ o ciemnej sierści i równie ciemnym charakterze. Rosły i potężny jak na pardianaPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych)., choć i tak nieco niższy od Sharii. Podobno też nieco młodszy. Niewiele mówiło się o nim w celi; wiedziałem jedynie tyle, że przed wpędzeniem do Młyna miał pod sobą niemałe terytorium. Wówczas w celi nie odgrywał takiego znaczenia jak w późniejszym czasie, acz nawet wtedy pozycję w hierarchii miał znaczną: był aż trzeci. Drugi był Haramisha, czwarta – Ugaidi.

Na jego bezczelną prowokację nasz raisRais – (hur.) wódz. odpowiedział kłami, ogonem i dobitnym warknięciem. To zwykle wystarczało na uwagi Jangi. Po momencie dodał dobitnie, wciąż świdrując pardianaPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). wzrokiem:

- Strop zatem jest zniszczony jak zgryzione do cna żebra. Jednak by znaleźć się na powierzchni gruntu – ciągnął Sharia, zwracając się w stronę nakreślonego na ścianie planu – trzeba przejść na brzeg Młyna i pokonać jeszcze jedne, trzecie schody w górę, tym razem drewniane. Tam dopiero jest „na zewnątrz” – trawa, drzewa i słońce.

Nie trzeba mi było więcej...

- Melduję sierżancie: stan liczebny dziewiętnaście, obecnych dziewiętnaście, zdolnych do pracy siedemnaście, jeden na zwolnieniu.

To zawsze znaczyło, że tego dnia nie będę sam. Nie wiedziałem wtedy jeszcze, co dokładnie przydarzyło się Vijani, ale zapewne nie bez powodu otrzymała od rakarzaRakarz – (więz.) lekarz. jeden wolny dzień. Z racji na jej stan zdrowia sama Ugaidi na tę noc odstąpiła hurysieHurysa – (hur.) młodociana hurianka. swą kojęKoja – (więz.) prycza. przypis  Kojami nazywaliśmy te prycze zawieszone na łańcuchach.. To niemały zaszczyt – szczególnie, że wszystkie cztery sztuki, jakie były w celi, przeznaczone były przecież dla najwyżej postawionych w hierarchii. Reszta kłębiła się w ścisku na zimnej, kamiennej posadzce, przykrytej gdzieniegdzie tylko starymi łachami – albo tuląc się do siebie nawzajem, albo za wszelką cenę starając się znaleźć skrawek prywatnej przestrzeni. To z kolei o tyle było trudne, że cela ledwo mieściła nas wszystkich w sobie.

- Chcesz wiedzieć, jak jest na górze? – zagadnęła wreszcie Vijani, gdy naszych wyprowadzono już na poziom, a ja wciąż przyciskałem do futra tą tak zlekceważoną przez innych kępę trawy, prawdziwy dowód istnienia zewnętrznego świata, co go łapczywie zagarnąłem, gdy tylko cela straciła nim zainteresowanie. – W końcu nigdy cię tam nie było, co?

Byłem na górze. Byłem prawie codziennie. Ale nigdy tak naprawdę. Kiwnąłem więc głową, na co Vijani wyraźnie się rozpromieniła – jakby zarażona moim wewnętrznym entuzjazmem. Odstawiła na bok miskę po zupie ze śniadania, ostrożnie podniosła się na koi i, nie zważając nawet na swe wciąż pozlepiane gliną futro, rozpoczęła tę magiczną opowieść:

- Gdy prowadzili mnie wtedy, nie miałam pojęcia, czego ode mnie chcą. Początkowo byłam pewna, że znów zaciągną mnie na górę do kabarynyKabaryna – (więz.) karcer. przypis  Czyli do karceru. Najczęściej. Bukaci mieli bowiem w zanadrzu kilka innych strasznych pomieszczeń, które przez naszych zbiorczo nazywane były kabarynami.. Tam tak jak zwykle pewnie by mnie wykorzystali – mówiła dalej, wbijając wzrok w podłogę. – To nawet nie byłoby takie złe, przynajmniej bym się najadła. Od dawna potrafię się już kontrolować. A oni nie są tak straszni, jak ich hekaleHekala – (hur.) stara hurianka. malują; niektórych to nawet lubię. Taki akt jamii to zupełnie inne doznanie niż z hurią. Ludzie mają tak niepoważnie gładkie umyUmy – (hur.) męskie organy płciowe.... no, zupełnie jak u chekecheiChekechea – (hur.) huryjskie młode., a do tego są tak groteskowo długie... tyle że ich intensywny zapach przyprawia o mdłości. Czasem mam wrażenie, że oni zupełnie nie dbają o higienę. Zresztą na jamii też się nie znają; niektórzy są tak niemrawi i bez życia, jakby to były drewniane kłody, co tak cię jedna za drugą przygniatają całym swym ciężarem, że nie możesz złapać tchu, nie mówiąc już tym bardziej o jakimkolwiek współdziałaniu. Udaję, że mi się to podoba i że sama chcę więcej, bo wtedy są przychylniejsi, ale tak naprawdę to zazwyczaj nie mam z tego żadnej frajdy – no, oprócz tej nadgniłej kiełbasy czy przesuszonego mięsa, którymi mnie wtedy częstują. Zawsze to coś, prawda?

- Ale wtedy – kontynuowała Vijani – gdy zamiast na górę skręciliśmy ku schodom na poziomy, w duchu zaczęłam szykować się na hakHak – (więz.) kara śmierci., a serce chciało wyskoczyć mi przez krtykęKrtyka – (więz.) gardło. przypis  Mianem haka określana była w Młynie kara śmierci, niekoniecznie przez powieszenie – łatwiej było ściąć skazańca mieczem niż organizować sznury i zapadnie. Rzadko jednak ją stosowano – mimo wszystko te psy widziały w nas raczej niewolników aniżeli więźniów, a nikt przy zdrowych zmysłach nie pozbywa się tak taniej siły roboczej. Jeśli już, to karano winnych, wrzucając ich do karceru – tak jak Arię. No a krtyka to przecież gardło.... – Zrobiła wtedy krótką pauzę, aby dodać nieco dramatyzmu. – Tak dociągnęli mnie na szósty, najniższy poziom. Skręciliśmy w korytarz, który drążyła przedwczoraj burtaBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. Radży. Zatrzymaliśmy się przed taką wielką kolumną o baśniowych ornamentach i przyporach, zapierających dech w piersiach. Zamarłam rozdygotana z przerażenia. U jej podstawy leżało ciało Remby Roha pogrążone w kałuży gęstej farbyFarba – (więz.) krew. przypis  Chodziło jej o taką czerwoną farbę. Krwiście czerwoną....

- Jednakże – mówiła dalej – gdy zbrojni wetknęli mi w ręce jutowy pukielPukiel – (więz.) worek. przypis  Pukiel to inaczej worek., a pod nogi rzucili kilka starych szmat, kamień spadł mi z serca. Doszło do mnie wreszcie, po co tam jestem. Rozkazali mi zająć się ciałem tego kwirusaKwirus – (więz.) wariat.: zawlec je gdzieś na górę i zorganizować mu ten ich cały pochówek. Potem się okazało, że na tym się nie skończyło...

- Wiesz jak zginął? – przerwałem hurysieHurysa – (hur.) młodociana hurianka.. – I dlaczego?

- Bladego pojęcia nie mam, dlaczego. Pewnikiem ześwirował, jak ganczają przypis  Czyli jak to mówią w celi między sobą.. Ale widziałam... głęboki ślad. Jakby ciachnięty jakimś ostrym narzędziem.

- IgłąIgła – (więz.) nóż. przypis  Igłą nazywaliśmy najczęściej zwyczajny nóż, acz czasem oznaczała rodzaj ostrego sztyletu przeznaczonego głównie do pchnięć.?

Vijani zadumała się i tak mi odrzekła:

- Nie, nie kosąKosa – (więz.) nóż. przypis  Inne jeszcze określenie noża.. Ostrze aż przeszło na wylot jakoś tak koło kręgosłupa... Raczej oberwał takim krótkim mieczem, co go te psyPies – (więz.) strażnik. noszą zwykle u pasa.

- A ta kolumna? – rzuciłem nieco zniecierpliwiony po chwili ciszy. – Opowiedz o kolumnie!

- Ha. Prawdziwie niezwykła i potężna... W ogóle na szóstce są same baśniowe, cudowne filary. Spodobałyby ci się. W tamtej było coś magicznego i tajemniczego zarazem. Zdobiona niezliczonymi sylwetkami stworzeń, których nawet w snach nie ma. W blasku pochodni sprawiały wrażenie jakby były żywe, a nie z kamienia wykute. Gnane jakimś wewnętrznym wichrem oplatały tę kolumnę pięknie rzeźbione roje duchów i upiorów, nimf wodnych, czartów brodatych, gadów skrzydlatych; stwory w locie przedzierzgnięte to w ptaka, to w hydrę; inne jeszcze zdawały się przybierać postać robaka albo jednocześnie być i lisem, i lwem. Aż słychać było rżenie niewidzialnych stenów...

Z wielkim trudem się powstrzymywałem, by nie odpłynąć w krainę wyobraźni, gdy opowiadała o tym wszystkim.

- Z jakąś nową werwą wzięłam się do tyrkiTyrka – (więz.) praca. z tym ciałem – mówiła. – Udało mi się wreszcie wepchnąć je do puklaPukiel – (więz.) worek., ale nie miałam pojęcia skąd wezmę siły, by zatachać je na samą górę. Chyba tylko myśl o ponownym wyjrzeniu na powierzchnię podtrzymała mnie na duchu. I... nie zawiodłam się. Jak widać. – Vijani wskazała głową na kępę trawy, którą wciąż ściskałem przy sobie jak największy skarb, potem przebiegła wzrokiem po celi, by zatrzymać się na startych śladach naszkicowanego przez Sharię przekroju Młyna. – Wspinasz się tak po tych wszystkich schodach, przedzierając się przez rzędy charczących twyrasówTwyrasy – (więz.) kraty. i wsłuchując się przypis  Twyrasy to żelazne kraty czy bramy zamykane na klucz przez bukatów.... wsłuchując się w to upiorne tętnienie stalowych butów. A to wcale nie było najgorsze...

- To co było najgorsze? – zapytałem, gdy zamilkła na moment.

- Gdy idziesz dłużej tym ciemnym lasem rzeźbionych filarów, w rozedrganym świetle z przerażeniem obcinasz przypis  Czyli dostrzegasz. kolejne kształty demonów, budzących się raptownie do życia. Gnany setką ich śliskich spojrzeń, czując na swym karku chropateChropaty – (więz.) brzydki. łapska tych pokracznych maszkaronów, z rozpaczą szukasz wokół jakiegokolwiek ratunku. A jedyne, co odnajdujesz, to te zimne, bukackie blachy, co idą razem z tobą. Jednak w obliczu tej hordy bestii wytarganych z komarunkuKomarunek – (więź.) sen. przypis  Ze snu wytarganych, ze snu.... w obliczu tej hordy bestii strażnicy zdają się już nie być twoimi oprawcami, a wyłącznymi wręcz obrońcami przed ciemnością.

- Z demonami człapiącymi po twoich śladach – kontynuowała tigriankaTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii. – docierasz w końcu na najwyższy poziom, ten ponad którym już nic prawie nie ma. Z każdym stopniem czujesz coraz silniej woń traw, kwiatów, ziemi, zwierzyny. Zadzierasz w górę głowę i oślepia cię światło dnia, buchające z dziur i wyrw niedokończonego, ba, ledwo zaczętego stropu. Nie masz pojęcia, jakie to wszystko ogromne... To jakby kamienny las, rozpostarty we wszystkie strony, tyle że jego kolejne warstwy kiełkują z koron drzew, a nie z ziemi. Tu i tam sterczą najeżone maszty rusztowań, niektóre z filarów ledwo co wyrastają z posadzki, inne są wystrzelone w górę pod samo niebo. Co by Sharia nie gańczałGańczać – (więz.) mówić., widać, że ciągle dobudowują kolejne poziomy. Mogliby nas bukaciBukat – (więz.) strażnik. przy takiej budowie zatrudnić, zamiast pod pokłademPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel., to łatwiej by nam było dęba postawićDęba stawiać – (więz.) uciec....

- To kto buduje ten najwyższy poziom?

- Pewnie figuryFigura – (więz.) więzień funkcyjny., bo któżby inny?

- Muszą mieć stamtąd piękny widok... – odparłem rozmarzony.

- Zapewne, tyle że ten najwyższy poziom zagłębiony jest jakieś dwa metry poniżej rzeczywistego gruntu. To jakby taka zapadnięta w ziemi kotlina porośnięta tym lasem kolumn. Tylko niektóre z nich wybijają się powyżej jej krawędzi. By dostać się na górę, trzeba skorzystać z drewnianych schodów, dolepionych do brzegowej ściany. To tam, na powierzchni (już poza kręgami Młyna) strażnicy kazali mi wykopać grób dla Remby. Potem następne, w sumie cztery czy pięć, by starczyło na zaś. Trzeba przyznać, że bezogoniBezogon – (więz.) człowiek. mają bardzo dziwny zwyczaj zakopywania swoich zmarłych bliskich pod ziemią w głębokich dołach. Im się chyba zdaje, że oddają nam przysługę, że chowają naszych na swoją modłę przypis  Hurie nie grzebią swoich zmarłych w ziemi, ani nie palą ich na stosach. Zamiast tego smarują ciała zmarłych krwią i składają na specjalnie budowanych kilkumetrowych, drewnianych platformach, pozostawiając je na pastwę drapieżnych ptaków – przyp. tłum.... Pod koniec kopania ostatniego dołu nagle z hukiem, gruzem i błotem obsunął się na mnie z boku ten przeklęty blok skalny, tak mnie przygniatając, że strażnicy ledwo mnie spod niego wytargali. A uwijali się jakby rzeczywiście byli mymi obrońcami... To zabawne, ale poczułam się im potrzebna. Potem opatrzyli mnie jeszcze i nafutrowaliFutrować – (więz.) jeść. uczciwą pajdą giczy z iakka no i przywlekli tutaj. A do tego sam bratanek MłynarzaMłynarz – (więz.) naczelnik., Ordin A’Martern, zabronił pozostałym zabierać mnie w tym stanie do karceru, jak to mieli pierwotnie w planach przypis  Nietrudno chyba zgadnąć, że mianem Młynarza ochrzciliśmy naczelnika Młyna. Naprawdę nazywał się Ordin Ar’Vertei, ale między huriami nikt tak na niego nie mówił. Strażnicy między sobą nazywali go Starym..

- A zwierzyna? – zapytałem prawdziwie zawiedziony brakiem obiecanego wątku opowieści.

- A rzeczywiście... Widziałam w oddali... słoniaSłoń – (przyr.) duże, gruboskórne zwierzę oddychające przez długą trąbę. Źródło cennej kości słoniowej.. Miał uszy jak wachlarze i o, takie kły, jak szable ogromne. Aż ziemia się trzęsła, gdy stąpał, o tak – ciągnęła tigriankaTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii., dudniąc miską o brzeg koi: bam, bam, bam. – Były też... trzy sarny. Pasły się spokojnie na łące, by po chwili dać nura w gęsty las.

- Las? Powiedz, jak wyglądał, Vijani?

- Las jak las. Był... daleko. Choć może nie tak bardzo.

- Ale jak wygląda taki las?

- Wyobraź sobie... trawy, tak, trawy. Takie jak ta tutaj. Szeroki pas jasnej, soczystej zieleni na dole, zaraz nad nim wąska ciemnozielona smuga, rozświetlona nieco światłem słońca...

- Widziałaś słońce! Prawda, że malowało wszystko na złoto?

- No... tak trochę. Ale wczoraj mocno przyciętePrzycinać – (więz.) zasłaniać. było chmurami przypis  Przycinać oznacza z kolei zasłaniać. Nie pytajcie, dlaczego..

- Chmury? – zagadnąłem zaczarowany. – Widziałaś też chmury!

- Całe tabuny chmur. Cały strop był nimi zawalony.

- Naprawdę wyglądają jak rozrzucony puch pod sufitem?

- Tak... jakby. Polubiłbyś je. Jak byłam jeszcze chekecheąChekechea – (hur.) huryjskie młode. (mniej więcej tak dużą jak ty) lubiłam leżeć w trawie, wpatrywać się w chmury i odgadywać ich kształty...

- To tak jak z plamami na cegłach?

- Plamy na cegłach? – roześmiała się Vijani. – Nie... Chmury to chmury. I już.

Wtedy wskazałem jej na moją gazelęGazela – (przyr.) gatunek małych antylop. i bawołuBawół – (przyr.) duże rogate zwierzę kopytne, zamieszkujące sawannę., obrysowanych ziemią na ścianie.

- Aaa... Ja też kiedyś lubiłam rysować. – Nie zrozumiała. A wtedy nie potrafiłem jej tego lepiej wytłumaczyć. Nie dostrzegała ich. Widziała tylko plamy i rysy, a nie drzewa, bizony i hurie, jakie żyły bujnie na ścianach celi. Straciła zmysł ich postrzegania, bo dawno już przestała mu ufać. Wszelkie byty, jakie mimo woli tworzyła jej wyobraźnia, rozum w biegu uznawał za nieprawdziwe.

Proste. A jakże nieskuteczne...

Wszak zabijamy. Jesteśmy drapieżnikami, a i słusznie zwą nas też mordercami. A prócz drzew, zwierząt i huryjskich swych braci tępimy także smokiSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.. Nie zdajemy sobie sprawy, że to, co zdaje się nam być martwe, po pewnym czasie ma zwyczaj powstawać z ziemi; to, co u progu dorosłości zwyciężone, bo włożone między bajki, okazuje się być jedynie dobrze ukryte. Powraca niespodziewane i ze zdwojoną siłą nawiedza w koszmarach czy wędrówce po pustych poziomach Młyna wśród nastroszonych ornamentami kolumn jak w wypadku Vijani. Jakby ten wewnętrzny smokSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. nagle okazywał się nie być smokiemSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. zgładzonym, a smokiemSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. zagłodzonym... Zwabiony lękiem i przerażeniem swego żywiciela w ułamku sekundy budzi się, by palić ogniem wszystko, co spotka na swej drodze...

Nadejdzie dzień, w którym przyjdzie wam zamordować samych siebie. Złożyć na stosie tych, którymi aktualnie jesteście. Przejrzycie wtedy na jedne z oczu, podczas gdy inne zamkniecie już na zawsze. Stracicie wzrok, a to, co będzie wam dane w zamian, za nic nie odda tego świata, który teraz jeszcze macie przed sobą. Wierzcie lub nie, ale w ceremonii UhaiUhai – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w okres młodzieńczy. przypis  Ceremonia Uhai to inicjacyjny rytuał przejścia z dzieciństwa w okres młodzieńczy, do którego to podchodzą młode, gdy same uznają, że są już gotowe – na ogół po wystąpieniu pierwszej polucji bądź pierwszego krwawienia. Zasadniczo polega na samotnym przetrwaniu określonego czasu (najczęściej 20 godzin, czyli pełnej doby) w obrębie terytorium lub poza nim i pozostanie niepostrzeżonym przez inne hurie ze stada. Jego dokładny przebieg zależy od regionu i wewnętrznych tradycji. Bywa, że młode, które bierze w nim udział, pozostawiane jest w określonym miejscu z dala od rewiru i ma za zadanie odnaleźć drogę powrotną; bywa też, że dodatkowo musi po drodze zdobyć określone (wcześniej przygotowane) trofeum. Ceremonia kończy się rytualnym oznaczeniem zapachem raisa, nadaniem indywidualnego imienia oraz wytatuowaniem na plecach ustalonego wzoru stada przynależnego wszystkim jego członkom. Nieudana próba jest powtarzana co jakiś czas aż do skutku lub aż do śmierci – nierzadko bowiem pozostawione w dziczy młode zagryzane są przez lokalnych drapieżników – przyp. tłum. niemal każdy z nas popełnia to samobójstwo, mordując w sobie własnego, wewnętrznego chekecheęChekechea – (hur.) huryjskie młode.. Ten, kto tego nie czyni, traci rozum i wariuje... albo zostaje poetą...

- Ależ dajcie mu powietrza! – zirytował się Maarifa, ten z celi obok, gdy na trzecią lub na czwartą dopiero noc przyciągnięto z karceru Arię, tego szalonego pardianaPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych)., co rzucił się na bukataBukat – (więz.) strażnik. w dzień śmierci Remby.

- Nawet mu cętki utrufliliUtruflić – (więz.) ubrudzić – aż jęknęła któraś z hurysHurysa – (hur.) młodociana hurianka. zza ściany przypis  Nie inaczej. Podobno miał tak zabrudzone farbą futro, że nie można było nawet wypatrzyć jego naturalnego ubarwienia..

- Połóżcież go na koi! – poruczył któryś. – Ale wara od mojej! – dodał pośpiesznie.

- KikajKikać – (więz.) uważać. jak mu ogon targasz, kajfusieKajfus – (więz.) gorszy więzień.! – warknął jakże troskliwie Radża przypis  Kikaj, czyli patrz, uważaj. A kajfus to pogardliwe określenie hurii bądź hurianki, którymi wysługiwali się w celi wyżej stojący w hierarchii.. Pomyśleć, że ten rosły tigrianTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii. ledwo przed kilkoma dniami pierwszy chciał hurowiHur – (hur.) młodociany huria. sprawić wtłukiWtłuki – (więz.) kara cielesna. przypis  To znaczy chciał się na nim wyżyć..

Pozostali tylko szeptali między sobą:

- To pastuchyPastuch – (więz.) strażnik. chędożone... Tak boki naszemu oklepaćOklepać – (więz.) pobić. przypis  Pastuch to inne jeszcze określenie strażnika. Codzienny język Młyna był wyjątkowo bogaty i dosadny pod tym kątem; zresztą ciągle rodził nowe zwroty, gdy stare się już wytarły. A oklepać to inaczej pobić.!

Inni odpowiadali coś w stylu:

- A jakże? Choćby tamto będzie się atandzićAtandzić – (więz.) o ranie, która źle się goi. przez miesiąc przypis  Mowa o ranach, które długo się nie chciały goić..

Aż w końcu, niespodziewanie wszystko to uciął szorstko jakiś nieznany mi głos:

- Miejsce, hurie! Zróbcie mi miejsce!

Nie uwierzycie, ale te kilka słów w jednej chwili ucięło cały hurgotHurgot – (więz.) hałas. przypis  To jest cały ten gwar., jaki panował nad żywymi zwłokami Arii. Jakby oni też słyszeli ten głos po raz pierwszy. Pytająco zwróciłem wzrok w stronę Matki, ale sama zdawała się być zaskoczona tym nowym zjawiskiem w burcie Radży. Patrząc tak po sobie, wraz z resztą celi uważniej jeszcze nadstawialiśmy uszu, wyczekując dalszych wydarzeń zza ściany. Później dopiero wytłumaczyli mi, że odezwała się tak Fadhili – młoda jeszcze pardiańska hidayaHidaya – (hur.) dorosła hurianka., która od chwili wtrącenia nas do Młyna nie wyrzekła ani słowa. Aż po tamtą noc... Gdy tak przerwała to swoje wieloletnie milczenie, nikt prócz niej nie ważył się już uchylić ust. Dochodziło nas tylko niemiarowe sapanie poturbowanego huraHur – (hur.) młodociany huria., tłamszonego przez cierpienie, z rzadka tylko urozmaicone tym nowym, niezwykłym głosem – miejscami miękkim i krągłym, acz w większości najeżonym ostrymi i stanowczymi syknięciami.

Jeśli wierzyć opowieściom starego hadhaHadhi – (hur.) stary huria. Haramishy – a trzeba wiedzieć, że wśród naszych uchodził on za najzwyklejszego wodolejcęWodolejca – (więz.) kłamca. przypis  Czyli innymi słowy jego opowieści rzadko miały coś wspólnego z rzeczywistością. – za młodu Fadhili wraz z zielarką z jej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado. miała ratować od śmierci chekecheeChekechea – (hur.) huryjskie młode. przed inwazją wielkiego smokaSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.. To jest Terahandearu. Według innej wersji opowiadanej przez niego historii Fadhili miała być prostą hurysąHurysa – (hur.) młodociana hurianka., przyuczaną bodaj do wikliniarstwa. Gdy pracowała w warsztacie, na jej rodzinny rewir miałby najechać zbrojny oddział lewiatheran przypis  Świętych rycerzy, brzydzących się fizyczną przemocą., wymordować całą mbarięMbaria – (hur.) huryjskie stado. pardiankiPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). i pozostawić po sobie zgliszcza. Fadhili miała im umknąć rzeką w jednym ze słomiakówSłomiak – (więz.) kosz. własnej roboty przypis  Słomiakami nazywaliśmy w Młynie wszelkiej maści kosze. Zatem przeważnie te, które służyły na poziomie do wynoszenia odkutego gruzu czy ziemi.. Innego razu klektałKlektać – (więz.) opowiadać. przypis  To jest opowiadał., jakoby jej mbariaMbaria – (hur.) huryjskie stado. – ta sama, która w poprzedniej wersji niby zajmowała się najniegodziwszą hodowlą przypis  Pozyskiwanie pożywienia poprzez hodowlę zwierząt uchodzi wśród hurii za niegodne lub wręcz haniebne, a w najlepszym razie przyczynia się do pogorszenia smaku potraw – przyp. tłum. – była tak naprawdę oddziałem wojska, działającego wraz z nią w ruchu oporu. Ceremonię MahiriMahiri – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w dorosłość. przejść miała, zabijając albińskiego żołnierza i żywiąc się jego ciałem oraz krwią w rytuale DudiiDudia – (hur.) rytuał przejęcia demona przez konsumpcję ciała. przypis  Mahiri to drugi (po ceremonii Uhai) i ostatni huryjski rytuał inicjacyjny na drodze ku dorosłości, udowadniający przydatność hurii bądź hurianki do życia w stadzie. Polega na samodzielnym upolowaniu dużego zwierza (choćby antylopy lub gazeli, acz im trudniejsza zdobycz, tym większy awans w hierarchii), przejściu rytuału Dudii (czyli skonsumowaniu surowego ciała i krwi ofiary w celu przejęcia jej demona) i podzieleniu się zdobyczą z resztą stada. Udana próba kończy się spółkowaniem z raisem bądź mrongo (hurianką-przewodniczką, niekoniecznie najwyższą w hierarchii). Dopiero po rytuale Mahiri huria bądź hurianka staje się pełnoprawnym członkiem stada i zyskuje właściwe przywileje, status społeczny i pozycję w hierarchii. Oba huryjskie rytuały inicjacyjne są skupione przede wszystkim na praktycznej (głównie łowieckiej) stronie przyszłego dorosłego życia, przez co właściwie w ogóle nie sprawdzają tych cnót ducha, które tak pięknie demonstrowane są w naszych ceremoniach przechodzenia w dorosłość. W dodatku oba są praktycznie takie same dla obu płci, a hurie przystępują do nich nie po osiągnięciu określonego wieku, jak to dzieje się u nas, a wtedy, gdy sami uznają, że są gotowi na próbę. – przyp. tłum.. Jak większość opowieści Haramishy również i ta miała tyle wariantów, ile razy była opowiadana... Z czasem zaczęły mi one przypominać moje plamy na cegłach – one również zmieniały kształty za każdym razem, gdy patrzało się na nie od nowa.

Tamtego dnia, już po śniadaniu i jakiś czas po zejściu naszych na poziom, usłyszałem ten charakterystyczny, regularny zgrzyt metalu o kamień, zwiastujący schodzącego po stopniach strażnika. Trach – jęknęła główna krata. Po chwili rozszalała się po ścianach zimnoniebieska łuna pochodni. Zdaje się, że napełniałem właśnie miski, toteż wcisnąłem się w kąt obok kratki ściekowej. Serce podeszło mi do krtykiKrtyka – (więz.) gardło.. Aż słyszałem, jak lęk nim targał. BukaciBukat – (więz.) strażnik. zwykle nie schodzili za dnia – pewnie dlatego pomyślałem, że to jakaś poczwara ucieka spod mocy którejś kamiennej kolumny; że to jakiś demon człapie paskudny. Krzywymi rogami zahacza o ściany, a zdrewniałym, kolczastym ogonem tłucze o schody jakby wlekł za sobą całą szpulę łańcucha. Właśnie wtedy uświadomiłem sobie, że to człapanie, jakie słyszałem, wcale nie było tak regularne, jak zdawało się na początku, a stukający nierówno ogon wydał mi się dziwnie znajomy. Sprawiało to wrażenie, jakby ktoś utykał... Aż niemal się uśmiechnąłem do tej wizji rogatej bestii z łańcuchem, gdy doszło do mnie, że zbliżał się na poziom nikt inny jak klucznik – ten sam kulawy strażnik z drewnianą nogą i w dziwnej zbroi, który ledwo kilka dni wcześniej podszedł pod firankiFiranki – (więz.) kraty. i tak osobliwie oznajmił, kim jest, traktując mnie, tigriańskiego chekecheęChekechea – (hur.) huryjskie młode., jak równego sobie, a nie jak więźnia czy niewolnika.

Kiedy tak kuśtykał obok kraty, już miałem odwzajemnić mu uśmiech, ale nawet nie obejrzał się w moją stronę. Poszedł dalej i zatrzymał się przy celi obok. Przyszedł po Arię? Chce go wyciągnąć i z powrotem wetknąć do karceru? Sam? Bez papugPapuga – (więz.) strażnik, konwojent.? A może chce go uwolnić? Słyszę już w głowie jęknięcie klucza, przekręcanego w zamku, gdy klucznik wychylił się i zagadnął do mnie:

- Trzyma się jeszcze?

Nie odpowiedziałem.

- Ledwo widać, że dycha – spróbował raz jeszcze, wskazując niedbale celę obok. – Jak tam z nim? Pewnie coś słyszałeś, mały?

- Jest... nie... nieprzytomny – wydukałem po albińsku. – Ale to wy go ukaraliście! – Nie wiem czemu spośród mnóstwa myśli, kłębiących mi się w głowie, wyrzuciłem z siebie właśnie tę...

Westchnął, lewą ręką chwycił za któryś z prętów, spuścił na moment wzrok i dopiero po chwili odparł ten mój atak:

- Widzisz... Brzydzimy się karą! Karanie ciała jest jednak jedynym sposobem, by uzdrowić duszę. Ciało jest tylko pośrednikiem, narzędziem. Karzemy je, odbieramy mu wolność i nakazujemy pracę, by dotrzeć głębiej. A przynajmniej to mówi się tym, co przychodzą tu służyć. Jestem pewien, że gdybyśmy tylko mogli, nie zadawalibyśmy wam bólu i cierpienia. Bowiem ten, kto by karał dla bólu i cierpienia, sam stałby się godnym ukarania.

Nic wówczas nie zrozumiałem z tego, co powiedział.

– Może dlatego mam wrażenie – ciągnął dalej, gdy już z pewnym trudem, chwyciwszy się mocniej prętów, usiadł pod celą na ziemi i znacznie stłumił głos – wrażenie, że straż splamiła dobre imię swego domu. Ten święty zakon stał się siedliskiem oprawców, co czerpią przyjemność z dzierżenia władzy. Być może ta ziemia – a w palcach przesypywał wówczas pył, pokrywający posadzkę – być może ziemia, po której stąpamy, jest przeklęta? Cóż innego by tłumaczyło to, że ich serca z każdym dniem stają się twardsze, a umysły coraz to bardziej zaślepia mrok...? Nie tegom się spodziewał, zmierzając do waszej huryjskiej kopalni. – „Naszej huryjskiej kopalni”... tak nikt nie mówił na Młyn... A przynajmniej nikt ze strażników. BezogoniBezogon – (więz.) człowiek. uznawali te podziemia, zresztą tak jak i krainę, w których się znajdowały, a nawet nasze rdzenne, zamorskie ziemie, za swoje własne. Te ostatnie mają w ich języku wręcz swoją nazwę: mówią na nie SwannahSwannah – (przyr.) dzika kraina centralna porośnięta lasami deszczowymi i sawanną, zamieszkała m.in. przez hurie. Podobno już przed wiekami te jak i inne tereny były im zapisane w jakiejś ich świętej księdze, którą czcili i wypełniali co do joty.

Klucznik, przełknąwszy ślinę, snuł dalej swe przedziwne wyznanie:

- Gdybym tylko był na siłach, ruszyłbym na front, by jak wszyscy bronić dobrego imienia Terahandearu. Jednak z tej nogi nie byłoby tam wielkiego pożytku. Cóż więc innego miałem czynić? Wyruszyłem, licząc, że choć tu na coś się przydam... Wiesz, mały, jakaś część mnie wierzy, że tą samą podążyłby drogą mój ojciec, Turam At’Timmerach Żelazna Brama, gdyby stanął przed podobnym wyborem i... gdyby Krucza ArmiaKrucza Armia – (przyr.) niedobitki sił Chaosu pozostałe po Wielkiej Wojnie na Bakburcie. nie odebrała mu życia. Gdy kiedyś wrócę do domu, to może któreś z drzew bądź któraś ze skał przemówi do mnie tchnięta jego duszą, to zapytam go wtedy o zdanie.

- To one... mówią? – zapytałem zafascynowany samym już tego wyobrażeniem. – Te drzewa i skały? – dorzuciłem zaraz.

- Ależ nie... – roześmiał się po chwili, jakbym go zbudził z zakurzonych wspomnień lub marzeń. – To tylko stare wierzenia; przesądy w zasadzie. Powiadają, że dusza prawego człowieka nie ginie, lecz po śmierci zadomawia się w jego ojczystych ziemiach. Z czasem wrasta w korę drzewa bądź w rzeźbę kamienia, by pozostać tam już po kres wieków. Bywa nawet, że silna dusza odciska w tej nowej formie swój dawny kształt, do którego przyzwyczaiła się za życia. I dlatego, jak powiadają, można czasem dostrzec w korze bądź w kamieniu rysy twarzy swych bliskich. Ci przemówią, jeśli tego zechcą; zaś ich bliscy usłyszą, jeśli będą potrafili jeszcze słuchać.

- A czy... dusze żywych też się mogą tak odcisnąć? – zagadnąłem z niepokojem, myśląc o Sharii i innych huriach, których sylwetki przecież niemal codziennie dostrzegałem w kamiennych ścianach celi.

- Ależ to tylko stare bajki! Nikt w nie już nie wierzy...

„To mogą się odcisnąć, czy nie?”, zapytałem oczyma zniecierpliwiony.

- No cóż. Jeśli już o tym mowa, nigdym o tym nie słyszał, by ktoś ujrzał duszę bliskiego, który by jeszcze żył. To musiałoby przecież znaczyć, że ten bliski tę swą duszę stracił. Słyszałem legendę o człowieku, którego zwali Złodziejem Dusz. W rękach swych posiadł tak niebywałą zdolność posługiwania się dłutem, że z drewna, jak i z kamienia rzeźbił nad wyraz wierne figury. Były one tak doskonałe, że po ich ukończeniu dusze z ciał, będących Złodziejowi wzorcem, traciły rachubę. Zauroczone przechodziły w kamień lub drewno, by zostać tam już na zawsze. Porzucone ciała z czasem przypominały już tylko martwe szkielety drzew, wypalonych piorunem od środka: bez tchnienia, bez serca i bez życia w sobie. Długo ścigano Złodzieja Dusz za jego zbrodnie. A gdy wreszcie go schwytano, odcięto mu dłonie, by nie mógł już rzeźbić. Niektórzy są jednak zdania, że ujęto jedynie jego miernego naśladownika, podczas gdy prawdziwy Złodziej Dusz nigdy nie został odnaleziony...

Te słowa przeraziły mnie wtedy na dobre – bardziej niż kolumnowe bestie i poczwary, dzwoniące łańcuchami. Chyba od wtedy zacząłem myśleć o Młynie jako o przeklętym miejscu, które ze wszystkich wysysa dusze i przechowuje je gdzie popadnie – choćby wykuwając ich oblicza w kamieniach ścian przypis  Akurat wykuwać to nie rzeźbić w kamieniu, ale tatuować....

Jakiś tydzień później ponownie się pojawił pod celą. Pamiętam to doskonale, gdyż ofiarował mi wtedy cały kawał dorodnej, suszonej kiełbasy. Dla kogoś, kto przez całe życie żywił się najrzadszą wachąWacha – (więz.) woda. i zapachem nieświeżej wołowiny, było to jak odkrycie do czego służy własny ogon albo jak pierwsza zakazana wycieczka poza rewir mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.. Nigdy wcześniej nie doznałem czegoś równie wspaniałego – takie przysmaki nie zdarzały się przecież nawet w najlepszych rakietachRakieta z szamunkiem – (więz.) dodatkowa porcja w ramach nagrody. przypis  No, o rakietach z szamunkiem mówię przecież – tych premiowych porcjach dla najlepszej celi.. Zaślepiony tym aksamitnym, wręcz krzyczącym smakiem, w oka mgnieniu wszamałemSzamać – (więz.) łapczywie jeść. całość, nie myśląc nawet, że mógłbym się tym z kimś podzielić przypis  Wszamać, czyli zjeść tak łapczywie, jakby się nie miało nic na kaflach od tygodnia.. W każdym razie gdy tylko uświadomiłem sobie, że – zgodnie z tradycją – moją pierwszą w życiu zdobycz powinienem był rozdzielić na całą mbarięMbaria – (hur.) huryjskie stado. albo wręcz ofiarować raisowiRais – (hur.) wódz., to jest Sharii, zaczęło mnie zżerać poczucie winy.

Matka wywąchała od razu tę luksusową kiełbasę, gdy po powrocie burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. z poziomu witałem się z nią, garnąc się do jej zmęczonej sierści jak co dzień.

- Skąd to zrajbowałeśZrajbować – (więz.) znaleźć, ukraść.? – zapytała przypis  To tak samo jakby spytała „Gdzie to znalazłeś?”, a z głodu patrzała na mnie, jakbym to ja był kawałem suszonego mięsa pierwszego gatunku, jakiego od lat nie miała w ustach.

Takie pytanie rzucone w celi nigdy nie pozostawało bez reakcji. Przyciąga hurie jak padlina – sępy. Gdy powiedziałem w końcu, od kogo to otrzymałem i ile tego było, Ugaidi tak się spieniłaPienić się – (więz.) denerwować się., że dźwignęła mnie za skórę i tak przydusiła do ściany, że kłami niemal mi oczy wykolała przypis  Spieniła się, czyli się zdenerwowała. Mówiąc oględnie.... Wlepiła solidny kwitKwit – (więz.) kara, nagana. przypis  To znaczy karę lub – jak w tym wypadku – tylko naganę., wyzwała od tępych futer, udzieliła kazania o huryjskich obyczajach, których w tej rzeczywistości i tak nikt już nie przestrzegał, i pod groźbą solidnych wtłukówWtłuki – (więz.) kara cielesna. przykazała, bym kitrałKitrać – (więz.) chować. przypis  Chował. gdzieś wszystko, co dostanę od klucznika i potem oddawał to celi – byle tak, aby nie dowiedziały się o tym inne hurie i... inni strażnicy. Nakazała też, bym jakimś sposobem wyciągnął od bukataBukat – (więz.) strażnik. więcej takiego towaru. Pewnie warczałaby na mnie dłużej, gdyby nie było już słychać kolejnej burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi., wracającej z poziomu.

Od tamtego dnia Turam schodził niemal codziennie na obchód. A w zasadzie pod pozorem obchodu przychodził pod celę. Jeśli tylko na poziomie byłem sam, zawsze miał coś dla mnie na ząb, choć doskonale wiedział, że prawie wszystko zostawiam dla pozostałych – na jego oczach chowałem to w misce z wodą, by nie roznosiło zapachu... Filantropia? Fanaberia? Odkupienie win? Przyjaźń? Długo sam nie wiedziałem. Acz zdaje się, że wszystko miało swój początek w chwili, w której z dziecięcą fascynacją zadałem mu jedno pytanie. Wabiony wyobraźnią, zapytałem, czy to prawda, że, walcząc o ten jego Terahandear, szedł w zbrojnym korowodzie, co okazał się smokiemSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. być kolczastym i jak wąż o łuskach z metalu wśród dzikich krain brodzić?...

Zadziwił się wpierw i zamyślił; przygryzł wargę, a wzrok odwrócił, spoglądając gdzieś daleko poza celę.

- Dziwne pytanie... Ale szedłem. Zaiste – odrzekł wreszcie, niemal dziwiąc się własnym słowom. – Dawno temu.

- I wtedy straciliście nogę? – zapytałem.

Turam gwałtownie spojrzał w moją stronę, przyjrzał mi się dobrze już po raz któryś i bez przekonania począł kiwać głową.

- Wtedy... W walce o moją ojczyznę. Ale zawiodłem. Zawiodłem... Być może jest jeszcze nadzieja. – Ostatnie słowa wyszeptał, tak się we mnie wpatrując, jakby to we mnie nadzieję tę widział. A ja z czasem dostrzegłem nadzieję w nim.

Bowiem gdy niemal każdego dnia podchodził pod celę, zabierał mnie ze sobą poza Młyn – w zupełnie bliskie, jak i w całkiem odległe strony. Pokazywał mi bujne lasy pełne dzikich zwierząt, skaliste góry o ostrych grzbietach, łąki tak zielone i żywe, że aż słychać gwar rozmów prowadzonych przez trawy. Podziwiałem wodę – tę śpiącą w wielkich misach jezior; tę leniwą, co rozpycha się w korytarzach rzek na boki; jak również tę rozwścieczoną i głodną w rwących potokach, co z pasją więźnia drąży skały przez wieki. W gęstym krajobrazie czasem tylko chata pasterska błysnęła; a czasem dochodziliśmy do niewielkich osad poczciwych drwali, górników czy też rolników, co mają w swym zwyczaju kłuć motykami pola przypis  Oj, takie już mają tradycje. Bezogoni, kłując ziemię, ponaglają ją do wydania na świat roślin, które potem ścinają i sami zjadają lub dają do zjedzenia hodowanym przez siebie zwierzętom.. Czasem zdarzało się nawet, że przekraczaliśmy bramy wielkich miast – zamieszkanych przez ogromną liczbę ludzkich mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado., ciasno skupionych w wielopiętrowych, kamiennych domach ustawionych gęsto obok siebie; a mimo wszystko działających niczym niezawodne machiny, wprawione w ruch ręką zmyślnego olbrzyma.

Pokazał mi niemal cały Terahandear. Zwiedziłem wszystkie jego prowincje, słuchałem o ich prawach, historii, zwyczajach, wierzeniach. Mógłbym o nim opowiadać tygodniami, choć tak naprawdę poznałem go dopiero z ust Turama. O „wielkim smokuSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.” mówili bowiem już wcześniej i nasi – jak choćby Haramisha w swych niespójnych wynurzeniach albo Dhahiri w ramach tego jej programu tajnej edukacji czy choćby Matka w zatartych emocjami wspomnieniach o inwazji. Trudno ich przecież winić za to, jak oceniali swego najeźdźcę. To jest naszego najeźdźcę. Oczy wciąż jeszcze mieli zalane krwią swych bliskich, a serca – zasypane gruzem codziennej pracy.

W celi nikt nie wierzył w takiego „wielkiego smokaSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.”, o jakim wówczas opowiadał mi Turam. Dla nich to było straszliwe monstrum, wchłaniające w otchłań swej paszczy całe kraje i wysysające życie z ich mieszkańców. Mi jawił się jako boskie stworzenie, które rozpostarło swe skrzydła nad tabunem dolin, a poskręcanym kręgosłupem rozerwało ziemię legionem górskich pasm. Drogi niczym tętnice. Zdradzają, że gdzieś tam pod łuskami murów szamota się olbrzymie serce, żywiąc inne organy, zbudowane na kształt miast. Krążą między nimi surowce i ich produkty. Ludzie to cząstki najmniejsze – tak maleńkie, że nie widać ich gołym okiem. A mimo tego każda ma swoją określoną funkcję i bez wyjątku każda jest „wielkiemu smokowiSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.” potrzebna. Nie prowadzą między sobą handlu wymiennego, jak to czynią czasem między sobą huryjskie mbarieMbaria – (hur.) huryjskie stado., a najprościej w świecie przekazują produkty swojej pracy tym, którzy ich potrzebują. I tak zwierzyna upolowana przez łowców bądź ten ich chleb sporządzony przez piekarzy, trafia do pracujących pod ziemią górników. Górnicy wydobywaną spod ziemi rudę żelaza przekazują w ręce hutników. Ci z kolei przetapiają ją w takiej tigriańskiej ziemnej dymarce lub w jeszcze większym, gorącym piecu, by trafiła do kuźni. Tam kowale przeistaczają ją w broń lub zbroję, która trafia dalej w ręce wojowników, broniących granic imperium, bądź w narzędzia, które przekazywane są znowuż rybakom, łowcom czy piekarzom, by mogli zaopatrywać wszystkich pozostałych w pożywienie. Wszystko to tworzy jednolity, spójny organizm – w końcu wszyscy są cząstkami tego samego „wielkiego smokaSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.”, cząstkami jednej ogromnej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.... Straszliwe monstrum i boskie stworzenie... Kto by pomyślał, że można być jednocześnie jednym i drugim?

Raz tylko wspomniał Turam o cząstkach wadliwych, niesprawnych, które pragną dóbr tylko dla siebie, które buntują się przed pracą lub co gorsza przed całym systemem. To nic innego jak choroba – tak mówił, choć bez przekonania. Bywa, że tacy wadliwi ludzie w imię Terahandearu są zabijani przez własnych braci; bywa, że są pozbawiani kończyn, a na czołach wypala się im odpowiednie piętno zdrajcy; w najlepszym wypadku trafiają na front lub banicję.

Był moim przewodnikiem. Przewodnikiem i stróżem zarazem. Choć w zasadzie jawił mi się jako malarz, co słowami jak pędzlem tworzył świat prawdziwszy i wyrazistszy od rzeczywistości. Gdy mówił o łąkach, kręciła mi w nosie woń polnych kwiatów; gdy zabierał na gołe stoki, złoty żar gorącego słońca palił mnie po rękach; gdy pod swą peleryną prowadził w burzę przez bagna, nogi mokre miałem z mułu, a sierść z każdym grzmotem jeżyła mi się na karku. Z lęku chwytałem się prętów krat, by nie porwały mnie przypadkiem te wyśnione wyobraźnią krainy, nie będąc już do końca pewnym, który z tych światów dzieje się naprawdę.

- Daleko jeszcze? – dopytuje się zmordowanym głosem Vijani, brodząc w wodzie po skoki. Jej umorusane od błota białe futro zalewają gęste strugi deszczu.

- Baczmy na drogę! Nietrudno stracić tu życie! – ostrzega Turam, tym mocniej jeszcze ściskając mnie za rękę. Jego przemoczona, zimna peleryna, pod częścią której brnę przez to bagno, majta mi się po oczach i wcale nie chroni od wody. Milczę jednak.

W ciemnym mroku, łamanym jedynie przez nikły błękit latarni, błyskają gałęzie drzew, zwinięte w węże albo w wężosmoki. Kłębią się przyczajone, zdobycz świdrując ślepiami. Czyhają skupione, by choćby zmokłą łuską prześlizgnąć się po ramieniu; by zdrewniałymi pazurami zaryć nastroszone futro; by wreszcie paszczami mięso rozszarpać, pożreć lub zatruć. Grom za gromem ryczy, a pioruny wśród huku rozrywają niebo, błyskając sylwetkami bestii, co podstępnie wślizgują się do umysłu przez otwarte szeroko oczy. W jednej z takich chwil ognistym światłem lśni jaskrawo skrzydlaty smokSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. w kłębek zwinięty!

Turam jak w ziemię wryty staje i tak mnie do siebie przyciąga, że mi niemal ramię wykręca. Tak za miecz szarpie, że ten aż stalą jęczy. SmokSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. w mroku skryty przez nozdrza sapie; podmuchem nas w ziemię wtłacza, gdy skrzydła prostuje; gałęzie trzaskają, jak szyję wygina; zaraz piekielnym ogniem zionie! Już jego czarny kontur na czarnym niebie widać, gdy piorun kolejny błyska. I nagle smokSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. znika. Ostała się po nim tarcza o drzewo oparta z wytartym wizerunkiem jego skrzydlatym w kłębek zwiniętym.

- Na Święte Prawa! Toż to Krucza ArmiaKrucza Armia – (przyr.) niedobitki sił Chaosu pozostałe po Wielkiej Wojnie na Bakburcie.! – trwoży się Turam, badając znalezisko w łunie latarni. – Musieli niedawno przekraczać te strony. Jak zdołali dojść tak daleko od frontu? Pozostaje mieć nadzieję, że te prastare moczary zabrały wszystkie ich plugawe kości pod ziemię.

Dysząc jeszcze ciężko przez smokaSmok – (przyr.) mityczny stwór latający., staram się panować nad strachem, lecz prócz skłębionych w gałęziach węży wszędzie dostrzegam sterczące włócznie i miecze czatującej w mroku Kruczej ArmiiKrucza Armia – (przyr.) niedobitki sił Chaosu pozostałe po Wielkiej Wojnie na Bakburcie.. Powoli tracę pewność, czy rytmiczny chlupot za nami to Vijani czy też żywy truposz pozostały z oddziału, depczący nam po śladach. Przerażony i do cna przemoczony ściskam ze wszystkich sił żelazną rękawicę Turama. Tak mocno, że aż metal pęka, a dłoń w uścisku kruszy się w proch! Kamienieję jak sparaliżowany, gdy orientuje się, że ściskam właśnie garść kości urwanej ludzkiej ręki! Z uszami po bokach spozieram w górę i...

- „Czego dusza pragnie?”, zagadnął tubalnym głosem, patrząc na mnie z wysoka. Lecz nie zdążyłem nawet się odezwać, a pokiwał głową i zaprosił do środka, za odpowiedź biorąc pewnie trzaskającą piorunami burzę i moją mokrą od deszczu pelerynę. Polecił mi usadowić się przy kominku, którego boki stanowiły dwa marmurowe, pięknie rzeźbione lwyLew – (przyr.) duży kot sawannowy. Samce grzywiaste., stojące na tylnych łapach. „Mój syn je uwielbia”, rzekł, gdym się im przypatrywał. Podszedł do ognia. Jego zadbane futro zalśniło w magicznym, żółtozłotym blasku. Uchylił pokrywkę i swym długim nosem poniuchał warzącą się pod nią strawę. Stwierdzając, widać, że odpowiednio jest już przyprawiona, nalał jej z dwie chochle do miski, którą podał mi z szacunkiem swą włochatą ręką, po czym naszykował podobną porcję dla siebie.

To Turam to mówił. Siedział na posadzce korytarza oparty o kraty i wpatrzony w mrok opowiadał mi o swojej przeprawie przez bagna. Potrzebowałem sporej chwili, bym wrócił do rzeczywistości, od której po raz kolejny oderwała mnie moja własna wyobraźnia.

- Gdy usiadł wreszcie naprzeciw – ciągnął dalej Turam – zagadnął do mnie: „Pijcie. Spragnieni jesteście i głodni. Ciężka podróż za wami?”. Przemierzałem wówczas amfiońskie wybrzeże, będąc w połowie drogi z Bocci do starego miasta Caccia. Pomyślałem jednak głównie o tej burzowej przeprawie przez zalaną bagnami drogę na Sterburtę od Pesce, jaką przebyłem z miesiąc wcześniej. Nim w głowie skleciłem z tego jakieś zdanie, pociągnął łyk zupy i przyznał zamyślony: „Zaiste to niepokojące widzieć świeże ślady Kruczej ArmiiKrucza Armia – (przyr.) niedobitki sił Chaosu pozostałe po Wielkiej Wojnie na Bakburcie. na moczarach Grande Flume. Od przeszło trzydziestu lat po ziemi tej nie stąpali nieumarli. Po zakończeniu wojny z Chaosem horda truposzy torowała sobie drogę na Sterburtę przez nasze, amfiońskie ziemie. Przedarła się przez fortyfikacje w Fragilitach i staranowała Resistenzę, zalewając całe połacie Płaskowyżu zniszczeniem i zepsuciem. Wielu z naszych poległo, by się przeciwstawić złu i odepchnąć je z powrotem na Bakburtę. A teraz, gdy Terahandear wiedziony przez tego Galathara Ar’Tirei po tylu latach przybywa nam z odsieczą i lokuje swe siły na Płaskowyżu przypis  Odsiecz Galathara Ar’Tirei to fakt historyczny – wyzwolenie bakburckiej Amfii (w tym Płaskowyżu Amfiońskiego) i odbicie Resistenzy miało miejsce w pierwszym roku 17 cyklu. – przyp. GE., ty masz czelność umykać w głąb Amfii? Nie tu twoje miejsce, człowiecze! Wrócisz na front wesprzeć swą ojczyznę, tę która ocaliła ci życie i nauczyła Praw! Odbierzesz tym diabelskim hordom to, co bezprawnie wzięły za własne! Znajdziesz sposób”. Tak urwał, a przysięgam, że nie odezwałem się dotąd ani pół słowem. Doznałem olśnienia. Doszło do mnie, że oszukiwałem sam siebie. Jedynie zdawało mi się, że szedłem do Cacci prosić o wsparcie, ale tak naprawdę uciekałem przed Kruczą ArmiąKrucza Armia – (przyr.) niedobitki sił Chaosu pozostałe po Wielkiej Wojnie na Bakburcie., której lękałem się okrutnie. Tamtego dnia powziąłem decyzję, by zaciągnąć się do oddziałów Terahandearu i obronić ojczyznę przed złem.

- Nie miałem pojęcia – rozmyślał na głos Turam – skąd ten amfionAmfioni – (przyr.) pół ludzie, pół psy. Gatunek cywilizowanych istot człekopodobnych zamiłowanych w prawie. Bogata w zabytki Amfia znajduje się na Bakburcie, między ziemiami orków i barbarzyńców. to wszystko wiedział, choć przecież niczego mu nie powiedziałem? Jak poznał, kim jestem? Jak odgadł trasę mej wędrówki i jak zobaczył tę tarczę Kruczej ArmiiKrucza Armia – (przyr.) niedobitki sił Chaosu pozostałe po Wielkiej Wojnie na Bakburcie. na bagnach? Wreszcie pojąłem, że czytał w moich myślach! Już miałem się tym faktem oburzyć, gdy doszła mnie zadziwiająca prawda, acz nigdy nie byłem pewien, jaką dokładnie drogą trafiła mi do głowy. W ten przedziwny sposób łatwiej i celniej było mu słuchać swych gości aniżeli za pomocą uszu; łatwiej i celniej było mu także do nich mówić: bez użycia ust i języka. Dopiero wtedy zorientowałem się, że ten amfioński mistyk nie wypowiedział na głos jeszcze ani jednego słowa. Wszystkie, jakie usłyszałem, pojawiały się w moim umyśle zupełnie bez pośrednictwa zmysłów. Nigdy nie sądziłem, że milczenie może okazać się tak... pełne treści. Jedyne, co wypowiedziałem na głos podczas całej wizyty to bodaj „Dziękuję za gościnę”, gdy z rana żegnałem się z nim w drzwiach jego wieży. Odparł na to, również na głos: „Wiem przecież, wiem...”, jakbyśmy znali się od dekad...

Jak to mówią, nie godzi się rannego zostawiać na pastwę innych. Wróćmy zatem do tamtego dnia, w którym miałem za ścianą Arię – tego, co się rzucił na strażnika, gdy zabili Rembę Roha. To było jeszcze przed tym, jak Turam przyniósł mi tę luksusową kiełbasę. Ten Aria, huria o krwi gorącej jak rozpalony tigriański piec do metalu, przybył z karceru w tak przerażającym stanie, że nikt nie myślał się na nim wyżywać za bukackie kary. Był tak poturbowany i pokaleczony, a sierść miał tak powydzieraną i pozlepianą własną farbąFarba – (więz.) krew., że zdawało się, jakby ktoś wyrwał go z paszcz rozwścieczonej sfory psów. To, co tam działo się z nim naprawdę, nie było wcale lepsze. Gdy przywlekli go do celi, naprzemian to tracił, to zyskiwał przytomność – krztusił się krwią i z bólu jęczał w malignie mimo starań Fadhili, jego milczącej siostry. Hurie szybko straciły dla niego cierpliwość – uciszali go zarówno z burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. Radży, jak i z naszej. Ktoś chciał go nawet zakneblować. To prawda, trudno było w takich warunkach porządnie się wyspać. Jakbyśmy darzyli litością tylko tych cierpiących, którzy nie wymagają od nas poświęceń. Dopiero po kilku dniach Aria na tyle doszedł do siebie, że odezwał się zza ściany:

- Przeklęte kolumny! Wszędzie ich pełno!

Nie miało to wiele sensu, ale zaciekawiło mnie na tyle, że porzuciłem zabawę w rzeźbienie gór z derek porzuconych w pośpiechu na posadzce i podszedłem ostrożnie pod firankiFiranki – (więz.) kraty..

- Kolumny? – zapytałem nieśmiało.

- Jak króliki się mnożą! – zdawał się mnie nie słyszeć. – Diabelskie, zapatrzone w siebie, egoistyczne pomioty! Myślą, że prawo do tego mają! Myślą, że świat zbawiają, a zatruwają go jedynie maszkarami swymi! Ze trzewi swych jedynie diabły szkaradne wypluwają! Zaraza!

- To wszystko robią te kolumny? – rzuciłem powoli, nic nie rozumiejąc z tego, co mówił.

- Zaraz! Ktoś ty? Czego chcesz?

Źle. Nie poznał mnie.

- Jestem chekecheąChekechea – (hur.) huryjskie młode. z celi obok – powiedziałem. – Tuż za ścianą.

- Brednie! Nikogo tam nie ma!

- Ale przecież do was mówię, Ario...

- Aria. No tak. Dobre imię. Może być. Pasuje do mnie...

- Ale przecież właśnie tak macie na imię!

- Cicho! Nie powinno cię tam być, chekecheoChekechea – (hur.) huryjskie młode..

- Ale... Ale przecież jestem tu od zawsze!

- No, może i tak... Prawda, był tam kiedyś jakiś chekecheaChekechea – (hur.) huryjskie młode..

- To właśnie ja!

- Zapomniałem o tobie.

Nie wierzcie, jeśli nie chcecie, ale rozpromieniłem się tą rwaną wymianą zdań. Niektórzy wracali z karceru, nie wiedząc, gdzie i kim są. A mi zdawało się wówczas – być może nazbyt naiwnie – że jednak poznał mnie po głosie, czyli nie było aż tak źle. Choć to fakt, coś w nim jakby się odmieniło.

- Proszę, powiedzcie mi więcej o tych kolumnach, Ario – poprosiłem najgrzeczniej, jak tylko byłem w stanie.

- Przestańże mi rapcieRapcie – (więz.) uszy. zapychać, chekecheoChekechea – (hur.) huryjskie młode. przypis  Rapcie to po prostu uszy. Czasem mówiło się też: słuchy. Słownik Młyna, jeśli nie liczyć określeń strażników, był szczególnie obfity w nazwy huryjskich części ciała. To zresztą zdaje się być typowe dla języków w ogóle, tylko może zamiast na dwadzieścia jeden sposobów nazywać bukatów, nazywa się tyle razy coś innego. Turam wspominał mi kiedyś o ludach z dalekiej rufy, które mają dwadzieścia jeden określeń na śnieg. Długo musiał tłumaczyć, na co komu nazywać go na dwadzieścia jeden różnych sposobów, no i czym w ogóle jest ten śnieg. I tak uwierzyć musiałem mu na słowo, aż w końcu pewnego dnia zmarznięty i mokry przyniósł go trochę z powierzchni specjalnie dla mnie. Prawdziwy śnieg! Żałuję, że nie mam tu go choć trochę, by wam pokazać, co to takiego. To coś w rodzaju białej, zimnej i mokrej gliny. Byłem nim niezwykle zafascynowany, choć on mną – chyba mniej, skoro oblał go zimny pot, skurczył się i zmalał tak bardzo, że aż uciekł mi przez palce.!

Po chwili Aria dodał jeszcze tylko:

- Dajże leżeć!

Cóż robić? Zamilkłem. Przelękniony i najeżony jak szczotka uciekłem w góry – to znaczy do rzeźbienia ich materiałowych szczytów i grzbietów, rzecznych koryt i zagłębień na jeziora. To taka zabawa była. Kiedyś nawet wpadłem na genialny pomysł, by tak tworzone rzeki i jeziora zalać prawdziwą wodą. Jednak jak hadhiHadhi – (hur.) stary huria. Haramisha, wróciwszy z poziomu, odkrył dobrze nawodnioną górzystą krainę w swojej własnej koi, szybko oduczył mnie wpadania na genialne pomysły... Tamtego dnia bardziej nasłuchiwałem, czy coś jeszcze powie ten pardianPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). zza ściany – uszami jak pająk siecią rozpostartą chwytałem wszelkie dźwięki i szmery z celi obok.

- Diabły szkaradne! – ryknął ni z tego, ni z owego Aria. – I co patrzałyPatrzały – (więz.) oczy. wlepiasz, szara mordo przypis  Tak, tak, to znaczy oczy.? Złaźże stamtąd, do pioruna! Nie twoja kolibaKoliba – (więz.) łóżko, hamak.przypis  Koliba to łóżko (chodzi najpewniej o huryjski hamak – przyp. tłum.), wygodne i z miękką pościelą – w odróżnieniu od koi w celach, które to ani wygodą, ani tym bardziej pościelą szczycić się nie mogły.! – a mówiąc to, dyszał ciężko jakby się z kimś zmagał. – CiurmakiCiurmak – (więz.) strażnik. zakute! Oż, gdybyście mi krzyży nie stłukli, capnąłbym tylko, to rozdziargałbymRozdziargać – (więz.) rozszarpać, rozkrajać. na drobne przypis  No... rozdziargać, rozszarpać – jedno i to samo. Czasem tylko znaczyło rozkrajać....

Najprościej w świecie zacząłem się zastanawiać, o kim mówi ten złamany karcerem pardianPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych).. Aż po cichu zakradłem się pod kraty, by sprawdzić, czy przed celą obok w istocie nie stoją jacyś bukaciBukat – (więz.) strażnik., którym by się odgrażał Aria. Nie stali! Czekając z zapartym tchem na to, co będzie dalej, wpatrywałem się w ściany. Wtedy to do mnie doszło. Te „diabły szkaradne”, te „szare mordy”, o których mówił, że wpatrują się w nas bez ustanku, to pożarte przez Młyn dusze bliskich, z rozpaczy wykuwające w szarym kamieniu swe oblicza. Ktoś wreszcie ujrzał to, co ja!

- Ario? – pytam zaczarowany. – To wy widzicie huryjskie twarze na ścianach? Albo sylwetki bukatówBukat – (więz.) strażnik.?

- Przestańże mnie dręczyć, chekecheoChekechea – (hur.) huryjskie młode.! Nic tu nie widzę. Ciemno jest.

Aż mi sierść dęba staje, gdy tak warczy. Ale po cichu mówię:

- A może widzicie gdzieś na ścianie twarz Remby Roha?

- Tę kufęKufa – (więz.) twarz. przypis  To znaczy twarz. widzę codziennie. Codziennie od dnia, kiedy mnie przez niego wrzucili do kabarynyKabaryna – (więz.) karcer....

- Przez niego? Jak to?

- Ano tak właśnie.

- Ale przecież wy też napadliście na bukataBukat – (więz.) strażnik., tak jak Remba.

- No tak... Ale nie zrobiłbym tego, gdyby nie te jego farmazony.

- Farmazony?

Wtedy Aria wzdycha tylko i mówi jakoś tak:

- Remba był zdania, że jest coś więcej ponad to, co przekazują nam oczy i uszy, choć wydaje nam się, że nic im nie umyka. Twierdził że dostrzegł jakiś wewnętrzny sens w tych kolumnach, że posłyszał w końcu to, co chcą od dawna nam powiedzieć.

- I co mu powiedziały?

- Nie mam bladego pojęcia. Nie jestem kwirusemKwirus – (więz.) wariat.! Ale może w istocie coś tam było w tej kolumnie, co ją obaj czyściliśmy. Obu nam rozum odebrało, skorośmy się rzucili w amoku na tych bukatówBukat – (więz.) strażnik.. Nie wiem, co to było? Jakaś trucizna? Narkotyk? Choroba? Zły demon? Pamiętam tylko, że coś sobie wtedy uświadomiłem, coś zrozumiałem, jakbym przejrzał nagle na oczy, jakbym nagle zobaczył to, co on. Ale co to było? Nie pamiętam.

Ocknąłem się. Zza ściany słychać było tylko jakieś delikatne skrobanie. Aria się nie odzywał. Całą tę rozmowę z nim przeprowadziłem nie otwierając ust – wewnątrz mojej głowy. Za bardzo się bałem tego buntowniczego huraHur – (hur.) młodociany huria. – jak zresztą wielu innych. A mimo to przytuliłem się do firanekFiranki – (więz.) kraty., zafascynowany już samą myślą, że mógłby spostrzec to samo, co i ja dostrzegałem. Dobrą chwilę walczyłem sam ze sobą, czy do niego nie zagadnąć. Umierałem z ciekawości, zastanawiając się, cóż takiego można było zobaczyć w plamach na cegłach w celi Arii. GazeleGazela – (przyr.) gatunek małych antylop.? AntylopyAntylopa – (przyr.) iakk sawannowy.? Rodzinny rewir sprzed inwazji? Albo po prostu inne hurie – wraz z Rembą, który gdzieś tam musiał być. A może mianem „diabłów szkaradnych” określał strażników? Albo demony? Bestie? SmokiSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.? Gdy wreszcie już się zdecydowałem o to zapytać, zdążyłem wypowiedzieć ledwo połowę jego imienia – tak prędko uciszył mnie, sycząc przez zęby:

- Ciii... Zawrzyj szamotSzamot – (więz.) pysk. przypis  Czyli miałem zamilknąć. A szamot to tyle, co pysk.!

Może i trudno się dziwić. Leżał tam doszczętnie potłuczony, to nie miał ochoty na rozmowy. Jednakże czając się jeszcze chwilę pod kratą, pochwyciłem wśród ciężkich wdechów i wydechów Arii znowu jakieś rytmiczne skrobanie z celi obok. Jakby ten buntowniczy pardianPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). rozpoczął właśnie drążenie tunelu, by wydębićWydębić – (więz.) uciec. z Młyna, choć wcale przy tym się nie spieszył, a w ramach narzędzia używał własnych pazurów, a przynajmniej tego, co z nich zostało. Jego oddech – początkowo ciężki i nieregularny – z czasem stał się płytki i rytmiczny. Jakby niemal zamarł. Skądś wpadło mi do głowy, by to naśladować. Też zamarłem. Nie mam pojęcia na jak długo – jakby czas także wstrzymał oddech.

Z tego transu obudziło mnie nagle ogłuszające łubudu – jakby drążone ściany nie wytrzymały niesionego ciężaru i wszystkie naraz odrętwiałe upadły z gruchotem na posadzkę. To Aria! Donośnie bluzgnął najgorszymi wyrazami, a gdy już ochłonął, warknął tylko pod nosem, krztusząc się farbąFarba – (więz.) krew.:

- Na psią mordę! Już bym cię, demonie, przybiłPrzybić – (więz.) chwycić., gdyby mnie te ciurmakiCiurmak – (więz.) strażnik. niemyte tak pałami w kabarynieKabaryna – (więz.) karcer. nie częstowały przypis  Przybić to chwycić, złapać albo zapędzić w kozi róg.!

I wtedy się pojawiła. Tak jak za pierwszym razem – w dziurze przy kratce ściekowej. Z trudem łapała powietrze, a te maleńkie oczy były wyjątkowo rozbiegane i płochliwe – najmniejszy mój ruch jeżył jej sierść na grzbiecie. Oczarowany, nie spuszczając z niej wzroku, sięgnąłem po zostawioną ze śniadania połówkę sajdkiSajdka – (więz.) kromka.. Wszak każdego ranka chowałem w łachmany trochę bomsuBoms – (więz.) chleb., by zjeść go przed wieczorem lub mieć na taką właśnie okazję. Bardzo powoli – tak ostrożnie, jak tylko potrafiłem – przybliżałem się w jej stronę, ściskając przed sobą ten nędzny kawałek brukowcaBrukowiec – (więz.) chleb., mającego zaświadczyć o moich dobrych zamiarach.

Gdy już położyć miałem go obok niej na ziemi, poderwała się nagle i wskoczyła w szczelinę przy kracie. Pewnie zrobiłem coś nie tak, pomyślałem w pierwszej chwili. Ale nie! To Aria ją spłoszył zza ściany, gdy zawarczał jakimś przekleństwem, próbując się chyba wdrapać z ziemi z powrotem na kojęKoja – (więz.) prycza.. W nadziei pozostawiłem bomsBoms – (więz.) chleb. przy kratce, jednak w końcu sam musiałem go sfutrowaćFutrować – (więz.) jeść. przypis  No jak to co? Sfutrować to znaczy zjeść. Po prostu.. Połknąłem go na chwilę przed przyjściem naszych z poziomu. Tamtego dnia już się nie pojawiła.

Przydreptała dopiero nazajutrz. A i Aria był już rozmowniejszy. Na tyle, że sam z siebie zaczął opowiadać o rewirze, w jakim się wychował; o swojej pardiańskiej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.. W pewnym momencie dość przypadkowo wyznał, że Fadhili – ta milcząca sanitariuszka, uciekająca rzeką w słomiakuSłomiak – (więz.) kosz. – jest jego rodzoną siostrą! Nastała chwila ciszy. I właśnie w tym samym momencie moja mała bratnia dusza znów wychyliła pyszczek zza szczeliny obok gieruGier – (więz.) toaleta..

- Siostrą? – spytałem, wpatrując się w jej maleńkie, świecące oczy i obszukując łachmany za bomsemBoms – (więz.) chleb. ze śniadania.

- Ano siostrą, chekecheoChekechea – (hur.) huryjskie młode.! Nie wiedziałeś? RapcieRapcie – (więz.) uszy. te same, zresztą niuchyNiuch – (więz.) nos. i głazyGłazy – (więz.) oczy. też, tak ganczają. Przypatrzże się dokładniej, to obetniesz przypis  Zgadza się. Chodziło o nosy i oczy..

- Rzeczywiście! – odmruknąłem z rozdziawioną buzią, przypatrując się dokładniej tym aksamitnym uszom, energicznym nozdrzom i połyskliwie czarnym oczom. – Najprawdziwsza Siostra! – dodałem jak zaczarowany. W końcu zrodził nas i wciąż żywił ten sam Młyn.

- To dobra istota – ciągnął rozmarzony pardianPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). jakby nagle przestał być buntowniczym huremHur – (hur.) młodociany huria.. – Bardzo pomocna. Jakby mojryMojra – (więz.) strach. nie znała przypis  Mojra to ogólne dość określenie strachu, lęku, obawy, niepokoju czy też chelea (szczególnego rodzaju huryjskiego lęku połączonego z respektem i szacunkiem wobec wyższego w hierarchii hurii – przyp. tłum.).... Bez niej byłbym sam – wyznał. – Nie mam tu nikogo więcej ze starej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.. A nawet gdy milczy, potrafi wyrazić więcej niż niejedni słowami...

Przytaknąłem cicho, obserwując jak łapczywie chrupie ofiarowaną Jej uczciwą połówkę sajdkiSajdka – (więz.) kromka. – wszystko, co mówił wówczas Aria, tak niezwykle do Niej pasowało...

- Co tam futrujeszFutrować – (więz.) jeść., chekecheoChekechea – (hur.) huryjskie młode.? – zawarczał nagle zza ściany.

- Eee... BomsBoms – (więz.) chleb.... ze śniadania.

- Ha! FartownikFartownik – (więz.) szczęściarz. z ciebie przypis  Prawda?... A wcale się tak nie czułem..., fartownikFartownik – (więz.) szczęściarz. z ciebie że tkwisz tu na górze, podczas gdy my tyramy pod pokłademPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. przypis  Dosłownie: pod podłogą, acz nasi określali tak dowolny poziom pod mieszkalnym.. Przez pół dnia bomsBoms – (więz.) chleb. kitraćKitrać – (więz.) chować. niewszamanySzamać – (więz.) łapczywie jeść.!

- Naprawdę jesteście poetą? – zagadnąłem zaraz, starając się jakoś odciągnąć uwagę pardianaPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). od chrupiącego brukowcaBrukowiec – (więz.) chleb..

- Ty też myślisz, że jestem poetą, chekecheoChekechea – (hur.) huryjskie młode.?

- Wszyscy tak mówią, a Haramisha nawet to, że jesteście poetą jak piesPies – (więz.) strażnik.!

- Nie lubię poezji. Moją pasją jest piękno.

- A poezja to nie to samo co piękno?

- W żadnym razie! Poezja to nieporadna sztuka przekładania na słowa tego, o czym chce się powiedzieć. To katorga dla umysłu. Język to zbyt prymitywne narzędzie, by w pełni oddać myśl. No i właśnie dlatego poeci wymyślili poezję: chcieli przekazać to, co niewyrażalne za pomocą słów. Tyle że każdy może ją rozumieć po swojemu i ma do tego prawo. Wielu uważa, że to właśnie czyni ją piękną, we mnie budzi tylko wstręt. Bo skoro każdy może ją rozumieć po swojemu, to jak tu precyzyjnie przekazać myśl? Nie da się. A przecież do tego celu została stworzona. Ja szukam prawdziwego piękna.

- Czyli kolumn? Wczoraj mówiliście o kolumnach.

- Wspomniałem coś wczoraj o kolumnach?

- Mówiliście, że wszędzie ich pełno; że się mnożą jak króliki.

- A bo w istocie jest ich tam ogromna liczba. A wszystkie piękne. Nikt tego nie zauważa. Tak bukaciBukat – (więz.) strażnik., jak i my widzimy już tylko kilofy, skały, gruz i transporty, a nikt nie dostrzega jak tam na dole jest pięknie... No, Remba Roho też to zauważał. Wszędzie dostrzegał piękno. Mówił, że piękne może być nawet to, co pospolite i naturalne, a nie tylko to, co rzadkie i wymagające wysiłku. Piękno nie jest bezwzględnie ustalone raz na zawsze. Jest umowne. A skoro tak, mówił, to dlaczego umawiać się na coś, co wymaga czasu, pracy i poświęceń, skoro za piękne możemy uznać nawet to, co jest tu i teraz, a nadmiar czasu przeznaczyć na sjestę? Nigdy nie udało mi się tej jego nauki w pełni wprowadzić w życie. Nie umiem sobie wmówić, że piękna jest warstwa pyłu na naszych futrach albo żyłki mięsa, jakie bukaciBukat – (więz.) strażnik. rzucają nam na posadzkę, no albo równo załadowany kosz z urobkiem. To furiactwo. Ale kolumny to co innego. Te rzeczywiście są piękne. Są nawet tu, na pokładziePokład – (więz.) posadzka na poziomie cel., tylkośmy pozasłaniali je kiedyś ścianami i kratami, jeszcze cię na świecie nie było... Nie sposób odkopać wszystkich. Na początku to na polecenie MłynarzaMłynarz – (więz.) naczelnik. oczyszczaliśmy każdą z osobna, pilnowaliśmy, by nie uszkodzić tych przymocowanych do nich kamiennych maszkaronów i ozdobników. W ogóle MłynarzMłynarz – (więz.) naczelnik. jest chyba jedynym wrażliwym bezogonemBezogon – (więz.) człowiek.. Ma może jakiegoś czułego na piękno demona za skórą. Zdaje się widzieć w tych kolumnach sztukę i chce ją ocalić. Przynajmniej kiedyś chciał. Teraz to nikomu już na tym nie zależy; przebijamy się tylko tunelami na ślepo, szukając schodów. A jak już znajdziemy, rzucamy wszystkie korytarze i bujamy sięBujać się – (więz.) iść. głębiej pod ziemię przypis  No... Bujać się – to iść, tylko tak trochę od niechcenia.. Niekiedy tyraliśmy przecież we wszystkie strony całe lata na jednym poziomie, odsłaniając olbrzymie połacie tych kolumn, a i tak tyle ich zostało zagrzebanych jeszcze pod gruzem... Na każdym poziomie jest jeszcze mnóstwo skał do wykucia i wyciągnięcia na powierzchnię. A nikt nie wie, ile takich poziomów jest jeszcze pod ziemią i czy ten Młyn ma jakąkolwiek klapęKlapa – (więz.) koniec.. Tak jak i nikt nie wie, czego tak w zasadzie szukają te zakute mordy tam, na dole przypis  „Czy ma jakąkolwiek klapę” znaczy, czy ma w ogóle jakiś koniec. Wielu z naszych obawiało się, że Młyn ciągnie się pod ziemię w nieskończoność. To by znaczyło, że nigdy nie zostalibyśmy z niego uwolnieni. Inni byli zdania, że nie zwróciliby nam wolności nawet gdybyśmy wykopali z Młyna ostatnią grudę ziemi..

- Haramisha mówi, że na dole Młyna śpią poczwary i smokiSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. – wtrąciłem, nie odczekawszy nawet odpowiednio długiej chwili przez ten chrupiący bomsBoms – (więz.) chleb. – które przychodzą, gdy tylko...

- Haramisha, Haramisha! Toż to zwykłe bajki i wymysły! Bzdury wam do rapciRapcie – (więz.) uszy. wciska ten stary ogórOgór – (więz.) stary więzień. przypis  Na powierzchni to podobno jakieś albińskie warzywo, ale w celi nazywano tak czasem stare hurie. Dość obraźliwie. Stąd stary ogór to podwójnie stary huria, co jednak w wypadku Haramishy było trochę przesadzone.! Że też w każdej burcie znajdą się zawsze jakieś kwirusyKwirus – (więz.) wariat. – gorączkował się pardianPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych).. – U was Haramisha, u nas Remba Roho. Ten to naprawdę wierzył w te swoje farmazony o tym, że kolumny ciągle próbują nam coś powiedzieć tam, na poziomie. Od dłuższego przecież już czasu ociągał się przy każdej kolumnie. Własną szkitąSzkita – (więz.) ogon. piach zmiatał, co pozostał na tych maszkaronach. Własną szkitąSzkita – (więz.) ogon.! Uwierzysz przypis  Szkita bądź miotła to inaczej ogon, ale tylko taki, z którym nie trzeba się liczyć (to znaczy należący do mniej istotnego hurii czy hurianki – przyp. tłum.). Ogona Sharii czy Ugaidi nikt nawet pod ich nieobecność nie odważyłby się tak nazwać. Odpowiednim określeniem, zwracającym uwagę na miejsce w hierarchii, zdaje się być raczej „marash” – przyp. tłum.? I własną sierścią je jeszcze polerował do czysta – oburzał się Aria. – W sumie to lubiłem patrzeć na jego pracę. Myślałem, że lepiej ode mnie dostrzega piękno tych podziemnych rzeźb. Ale dziś wiem, że to zwykły kwirusKwirus – (więz.) wariat. był z tego Remby... Radża łoił go za takie ociąganie się, bo zmniejszał tym nasze szanse na rakietyRakieta z szamunkiem – (więz.) dodatkowa porcja w ramach nagrody., ale typ był uparty jak piesPies – (więz.) strażnik.. Same zaś psyPies – (więz.) strażnik. widziały w tym chyba gorliwość i dokładność, bo był blatBlat – (więz.) zgoda. przypis  Był blat, czyli była zgoda, nikt nie miał pretensji.. Początkowo. Tamtego dnia te ciurmakiCiurmak – (więz.) strażnik. uzmysłowiły sobie wreszcie, że przez to wolniej tyramy do przodu i szturchnęły Rembę drewnianą pałką, nakazując mu wrócić do pozostałych. A ten frantFrant – (więz.) głupiec. przypis  Głupiec, pomyleniec. ni z tego, ni z owego rzucił się na pastuchaPastuch – (więz.) strażnik.... Istne samobójstwo.

- Nawet się nie pożegnałem! – wymsknęło mi się, gdy niedługo po sfutrowaniuFutrować – (więz.) jeść. całego bomsuBoms – (więz.) chleb., umknęła w szczelinę przy kratce.

- A co, chekecheoChekechea – (hur.) huryjskie młode.? Z kwirusemKwirus – (więz.) wariat. chciałeś się przed hakiemHak – (więz.) kara śmierci. żegnać? – zapytał zdziwiony pardianPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). zza ściany. – Nie warto. Ten skarlały umysł nawet by cię nie zauważył.

A jednak Aria się mylił. Przynajmniej do takich doszedłem wtedy wniosków. Bowiem od tamtej chwili moja maleńka Siostra pojawiała się w celi każdego dnia. Najczęściej rano, niedługo po wyjściu burtBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. na poziom. Dużo rzadziej pod wieczór, a już nigdy podczas obchodu Turama. Jakby doskonale wiedziała, kto rozstawia pułapki w strażniczych spiżarniach i korytarzach na wyższych piętrach. Kiedyś nawet starałem się przekonać klucznika, by je pozbierał i schował, lecz był nieugięty. Ale przynajmniej zgodził się przynieść taką pułapkę i pokazać, jak działa. Zostawił mi w celi to zmyślne narzędzie, dzięki czemu mogłem Ją później nauczyć, jak omijać mechanizm i jak uruchamiać go z boku, aby podebrać fasunek. Chyba ze trzy razy przytrzasnąłem sobie przy tym palce. Właściwie byłem nieco zawiedziony tym, że nigdy nie przyniosła mi zdobytej w ten sposób porcji, a przecież wiedziałem, że udaje się Jej ta sztuka. Turam czasem schodził rozeźlony, skarżąc się, że znów ktoś wyżarł ser z pułapek, a nic się nie złapało. Zawsze się wtedy irytował, że wśród tylu hurii uchowały się jeszcze jakieś gryzonie – jakbyśmy mieli mieć coś z tym wspólnego. W każdym razie w życiu by nie pomyślał, że za serowym spiskiem stał ten mały chekecheaChekechea – (hur.) huryjskie młode. z pierwszej celi, choć kilka razy omal się mu nie wygadałem. Tak oto Młyn nauczył mnie kłamać...

Mimo wszystko ciężko przeżywałem, gdy w jakiś dzień nie przychodziła w ogóle. Wyobraźnia podsuwała mi wtedy najczarniejsze scenariusze... Raz pojawiła się w nocy. Przy dziewiętnastu huriach! Gdy tylko ją usłyszałem, oderwałem się od Matki, by przemknąć pod gierGier – (więz.) toaleta. i choćby we własnej sierści ukryć przed celą jej zapach. Śmiali się, że dorastam, skoro szukam swojego rewiru. A ja właściwie nigdy nie chciałem dorosnąć...

- Stan liczebny dwadzieścia, obecnych dwadzieścia, zdolnych do pracy dziewiętnaście, jeden na zwolnieniu.

- Bzdury mi wciskacie, Radża – odchrząknął dozorca sprzed celi obok. – Zdolnych do pracy dwadzieścia! I dobrze ci radzę, by tamto leżące ścierwo wstało do śniadania, bo przestanę być miły!

Mówił rzecz jasna o Arii. Brali go na poziom dużo za wcześnie: w tamtych dniach o własnych siłach nawet się jeszcze nie trzymał na nogach. Gdy wracali wieczorem, niosło go dwóch innych hurii. Czuć było zapach farbyFarba – (więz.) krew.. Ale strażnicy już mu nie odpuścili. Aż do końca swych dni w celi za ścianą nie dostał ani jednego dnia pragnojki od arbajtuPragnojka od arbajtu – (więz.) zwolnienie z pracy..

Znów zatem zostałem sam. Choć w zasadzie to nasi tak mówili – ja samotny się przecież nie czułem. W końcu zawsze za dnia odwiedzał mnie Turam; a i na Siostrę, to maleńkie stworzenie, też mogłem liczyć. Któregoś dnia była nawet cała burtaBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. hurii, drążąca wraz ze mną tunel w poszukiwaniu schodów na niższy poziom...

- Z bombyZ bomby – (więz.) szybko., tępe futra przypis  Z bomby, czyli szybko.! – pieniPienić się – (więz.) denerwować się. się Ugaidi, ta groźna onkiankaOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych)., przed którą cała cela cheleoCheleo – (hur.) lęk przed wyższym w hierarchii. przypis  Ot i właśnie. Cheleo to szczególny lęk i respekt wobec kogoś wyższego hierarchią – przyp. tłum. w ogonie nosi. – RakietyRakieta z szamunkiem – (więz.) dodatkowa porcja w ramach nagrody. to my za nic nie wyrwiemy z taką smugąSmuga – (więz.) nieudana praca. przypis  Smuga to zła, nieudana praca – zwykle o trudnym odcinku na poziomie.!

- Łatwo wam powiedzieć – mruczy pod nosem Vijani w gąszczu metalicznego stukotu.

- SzamotSzamot – (więz.) pysk. ci się, hurysoHurysa – (hur.) młodociana hurianka., nie domyka! – rzuca przez celę Ugaidi.

- Toż skała jakby kto ją żelaznymi zbrojeniami wiązał!

- Dobrze radzę, błotny kocie: zróbże z chlipadłaChlipadło – (więz.) język. właściwszy użytek przypis  A czym można chlipać? No, językiem przecież. – tak drwi onkiankaOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych)., porzucając na chwilę kilof i wskazując doszczętnie zabrudzoną sierść tigriankiTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii..

- O, widzisz, mały? – zaczyna swoje Dhahiri, niemal wtykając mi steryStery – (więz.) wibrysy, huryjskie wąsy. do ucha przypis  Sterami nazywaliśmy nasze wibrysy (czyli huryjskie wąsy – przyp. tłum.).. – Wszystko siedzi w głowie! O języku prawi. To zacz ważne, by przykładny zeń użytek czynić. Wszak zarówno o słowa dbać swe trzeba, by przystojne i czcigodne składać, jak również o to, by i sierść przystojna i czcigodna była, by z dumą nosić ją i wzorem być. Popatrz to na tigriankęTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii.: już tyle lat ma hurysaHurysa – (hur.) młodociana hurianka., a nie wie! Wszystko siedzi w głowie!

Vijani, słysząc to, zaciska zęby, ale nic nie mówi; z większą jeszcze zaciętością odkuwa skałę. A Dhahiri aż do samej śmierci klektałaKlektać – (więz.) opowiadać. takie rzeczy. Była bardzo przekonana co do „misji”, bo tak mówiła o tym swoim programie nauczania. No ale w końcu to ona opowiadała o huryjskich prawach, obyczajach, uczyła o huryjskich krainach, o wielkich huriach, o historii ras, o wojnie z Chaosem, o Prapoczątku... Kto wie, czy zostałoby w nas cokolwiek z hurii, gdyby nie Dhahiri? To cenny skarb tyle mieć wiedzy we własnej celi. Choć prócz tego wszystkiego miała w zwyczaju tłumaczyć zupełne oczywistości. I to po wielokroć, jakby największą jej to sprawiało przyjemność. Nie dało się jej nic powiedzieć; a trzeba wręcz było jej to wybaczyć – była już w końcu sędziwą arufiankąArufianie – (przyr.) grzywiasta rasa hurii., zresztą hekaląHekala – (hur.) stara hurianka. z dawnej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado. Sharii. Zdaje się, że była siostrą jego matki... a może ojca? W każdym razie ciotką samego raisaRais – (hur.) wódz., a ktoś taki ma nie byle jakie przywileje.

I tak przez dziewiętnaście dni niezmordowana orkiestra dziewiętnastu hurii wybija ten monotonny rytm dziewiętnastoma wysłużonymi kilofami. Strzelają iskry, co rusz sypie się piach i zaprawa, po celi tańczą wściekle odłamki cegieł.

Wtem ze ściany budzi się kłąb pyłu, wyrastają mu prężne barki, muskularne cielsko; w swe trzewia łyka coraz więcej powietrza, łapczywie zagarnia coraz więcej celi. Poderwałem się, jakby kto mnie igłąIgła – (więz.) nóż. szturchnął; odskoczyłem pod kratę. Patrzałem przerażony na swe dzieło. Monstrum wciąż rośnie, ale po chwili blednie i znika zupełnie. Pozostawiło po sobie jedynie gorzko-kwaśny zapach starej zaprawy.

Patrzę po innych huriach, lecz zdają się zupełnie nie przejmować pyłową bestią. Te same kamienne spojrzenia jak co dzień. Niepewnie wracam do tyrkiTyrka – (więz.) praca., ale gdy kolejny twór wyrasta spod cegieł, w skupieniu wstrzymuję oddech i jednym ruchem rozcinam go wpół pazurami. Błyskawicznie umyka z uścisku, ale trafiony wiruje w powietrzu z bólu i niknie wreszcie nieżywy. Tak uśmiercam każdą pyłową poczwarę – do dnia, w którym stwierdziłem, że przecież są one zupełnie nieszkodliwe. Od tamtej chwili pozwalałem im kłębić się wokół mnie zupełnie jakbym był ich raisemRais – (hur.) wódz.. W końcu mam władzę nad ich losem! Jako pyłowy raisRais – (hur.) wódz. dalej drążę ścianę. Rozkazuję swym monstrom budzić swych braci, śpiących między cegłami, ale okazuje się, że są tam zaklęte jakąś tajemną mocą i wcale nieskore do rozprostowania kości.

Mijają dni; a ja zdobywam kolejne poziomy – to znaczy: wydłubywałem ze ściany kolejne cegły. Musiałem z powrotem maskować je starannie przed przyjściem Turama bądź burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. – miałem przecież świadomość, że taki nieformalny tunel mógłby nie przypaść do gustu bukatomBukat – (więz.) strażnik. bądź Sharii, a od Ugaidi na pewno dostałbym za niego wtłukiWtłuki – (więz.) kara cielesna.. Na moje szczęście hurie po całym dniu pracy były zbyt zmęczone, by zauważać takie szczegóły. Do tego z każdym poziomem coraz to bardziej tracę wiarę w mych pyłowych podwładnych. Nie słuchają, uparte, rozkazów.

Jednak któregoś dnia zdarzyło się coś zupełnie niezwykłego. Jak zwykle dłubałem wtedy w ścianie moim kilofem, to znaczy starą, wyszczerbioną metalową łyżką, kiedyś wrzuconą do celi przez dozorcę, żartującego z huryjskiej kultury spożywania posiłków. Wydłubałem już prawie całą zaprawę wokół cegły – słowem widzę już schody! Trzeba to tylko odgruzować. W uszach radosne pomruki burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi., w wyobraźni zatapiającej już kafleKafle – (więz.) zęby. w specjalnej, premiowej rakiecie. Już tylko moment i kujemy następny poziom! Podważam więc z boku, koło balustrady. I wtedy z góry rozlega się istny huk! Raba-dam! Jakby jakiś piorun z trzaskiem rozerwał strop, sypiąc zaprawą prosto na mnie! Z góry oderwało się kilka luźnych cegieł, te pociągnęły z gruchotem następne – ledwo zdążyłem przed nimi umknąć na drugi koniec celi. Cała momentalnie wypełniła się gęstą, duszącą mgłą. Największa pyłowa bestia, jaką można było zbudzić. Prawdziwy gigant. Do cna przesłania wszystko i wcale nie zamierza znikać jak jego mniejsi bracia. Skulony i najeżony wtuliłem się w najdalszy kąt – między kratę a pierwszą kojęKoja – (więz.) prycza. po prawej. Zepsułem celę! Pierwszy raz tak naprawdę... Tłumiąc kaszel, myślałem zatrwożony jedynie o tym, by ten zgiełk nie dosiągł uszu strażników! Ale koncentrowałem się na tym tak intensywnie, że rzeczywiście przywabiłem tym myśleniem te ich złowieszcze kroki. Regularne, dudniące metalem o stopnie. Już wtedy czułem, że los nie miał zamiaru mnie oszczędzać. Doskonale słyszałem przecież, że to nie Turam schodził na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel....

W wiszącej ciągle mgle przemknąłem po omacku w drugi róg celi, obok gieruGier – (więz.) toaleta.. Rozbiegane światło pochodni łuną wpadało przez kraty. Lamentujące skrzypce – drżą nisko, przy ziemi. Pyłowy olbrzym leży pewnie już na korytarzu. Jak smokSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. rozpasły na skarbach. Ogonem pewnie o główną kratę zahacza! Widać go jak nic... Zbrojny już wie. Idzie prosto pod celę. Skrzypce nabierają tempa. Pochodnia błękitnymi kłami wgryza się w eteryczne cielsko smokaSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.. Za kratami majaczy ciemny, bezogoni kształt. Przystanął. Przytknął żar ognia do firankiFiranki – (więz.) kraty. i tylko zaklął pod nosem, jak to bukaciBukat – (więz.) strażnik. mają w zwyczaju. Odszedł zrezygnowany na górę, ale po kilku chwilach ponownie usłyszałem jego kroki. Towarzyszył im nieregularny drewniany stukot i metaliczne dźwięki, przypominające ciągnięte zwoje łańcucha. Szedł zatem i Turam. Nie miałem pojęcia, co mu powiem, gdy zapyta o to, czemu zepsułem celę? Toteż pewnie dlatego, gdy zagadnął: „żyjesz tam, mały?”, milczałem sparaliżowany.

Klucznik, gdy tylko otworzył bramę, wpadł do środka niczym taran przez sforsowane wrota. Może z przerażenia? Ale to dozorca odnalazł mnie w tej mgle schowanego przy gierzeGier – (więz.) toaleta., wciśniętego niemal zupełnie pod kojęKoja – (więz.) prycza.. Złapał żelaznym ściskiem za ramię, niemal mi go nie miażdżąc, i zawołał tryumfalnie:

- Żywe! – i zwróciwszy się już do mnie: – Toś sobie piwa nawarzył, sierściuchuSierściuch – (więz.) huria. jeden! Wyżłopiesz je całe, cokolwiek żeś nie zmajstrował! – Nie miałem pojęcia, o co chodziło dozorcy. Chętnie bym skosztował jakiegoś alkoholu, ale przecież nie mieliśmy w celi koali. Wśród plam i pęknięć na ścianach nie pojawiał się ani jeden. Ale przecież nawet gdyby był, to na pewno podzieliłbym się jego moczem, no i, co ważniejsze, nie hodowałbym go przecież na piwo. Hurie nie pijają takich rzeczy. Lepsze przecież sharabuSharabu – (hur.) huryjska nalewka na ziołach. bądź arakaAraka – (hur.) huryjski likier., no albo chombaChomba – (hur.) miska. przypis  Tu chodzi o rodzaj niewielkiego drewnianego naczynia – przyp. tłum. mocnego kileoKileo – (hur.) huryjskie trupinium. dla furiatów żądnych wrażeń; jednakże nawet o miejscowy odpowiednik najsłabszej asaliiAsalia – (hur.) huryjski miód pitny. przypis  To przeróżne gatunki koalego trunku, jakie od niepamiętnych czasów zwykły warzyć hurie. Warto skosztować choćby likieru zwanego araką lub pozyskiwanego ze specjalnych odmian ziół sharabu, choć niektóre hurie wpadają po nim w halucynogenne transy. Asalia łudząco przypomina importowany od leśnych elfów miód pitny, natomiast kileo nie pijcie, choćby wam darmo dawali! Tę przygotowywaną tylko na specjalne okazje odmianę alkoholu wytwarzają hurie ze zgniłego mięsa waranów lub drobniejszych jaszczurek. Nawet niewielkie ilości kileo mogą doprowadzić do obłędu lub nagłej śmierci... To ciekawe, że hurie – tak bardzo stroniące od wszelkiego rodzaju hodowli zwierząt – robią wyjątek dla koali, choć nie jadają ich mięsa, a wyłącznie pozyskują alkohol. Nie stosują klatek – trzodę trzymają na długich, nasączanych cierpkimi jagodami smyczach przytroczonych do hodowlanego drzewa. Pożywienie wsadowe podają w specjalnych karmnikach, a wynikowy mocz, pozyskiwany z indywidualnie odławianych osobników, zbierają do drewnianych mis i piją czasem nawet jeszcze ciepły. Słaba moc trunków wynika z braku rafinacji – zarówno zamierzone odwadnianie, jak i pojenie koali ich własnym moczem uznają za zbyteczne. – przyp. tłum. było w Młynie trudno. Dozorcy niechętnie godzili się na lichwęLichwa – (więz.) wymiana, handel. przypis  Lichwą nazywaliśmy przemyt towarów i przedmiotów do Młyna lub na powierzchnię. O tyle było to trudne, że hurie w celach niewiele mogły zaoferować strażnikom na wymianę..

Dozorca. No właśnie. Złapał mnie wtedy tą żelazną rękawicą niczym obcęgami i, prawie łamiąc mi kości, wywlekł przestraszonego z celi. Na nic zdał się opór. Zresztą nie miał przecież sensu. Z drugiej strony nieczęsto nadarzała mi się okazja, by wyjść choćby na chwilę z celi. Tkwiłem w niej przecież 20 godzin na dobę, 10 dni w tygodniu i 8 miesięcy tak pierwszego, jak i wtórego roku każdego cyklu. Ledwo kilka razy w ciągu całego życia udało mi się wydostać za firankiFiranki – (więz.) kraty.. Rozejrzałem się. Gęsta chmura pyłu rozlała się aż do rewiru Radży, a z drugiej strony leniwie kłębiła się nawet za rozwidleniem. Nie było widać, ale może nawet doszła do trzeciej i czwartej celi! Najlepsza pyłowa bestia z mojej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.! Druga po raisieRais – (hur.) wódz.! Byłem z tego taki dumny... I właśnie wtedy mój oprawca, żywo mną gestykulując, zakrzyknął do Turama, zapewne badającego w celi moje wykopy:

- Wrzucę to do karceru!

To był szok. Aż mi dech odjęło. W najczarniejszych myślach nie zakładałem takiej możliwości. Słowo „karcer” zadziałało jak jakiś tajemny klucz. Klucz do samych piekieł... Wypuściło mi wprost do głowy hordy najpoczwarniejszych demonów i bestii. Opowieści o kabarynachKabaryna – (więz.) karcer., o mękach, narzędziach tortur, nocne krzyki zza ścian, okaleczone i nieprzytomne hurie, poturbowane, skatowane, nie pamiętające własnych imion, nie poznające własnej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.... Wszystko to w jednej chwili zlało mi się w jeden przeraźliwy koszmar, który właśnie się spełniał.

Dozorca zamknął mnie w jednym z tych małych i zupełnie ciemnych pomieszczeń zaraz za główną kratą, z łoskotem zatrzaskując za sobą ciężkie, dębowe drzwi. Na górze, wysoko nad głową miały okratowany, niewielki lufcik o prętach tak ciasnych, że ledwo przełożyłbym rękę, gdybym mógł tam w ogóle sięgnąć. Drewno zdradzało stare ślady pazurów; czuć w nim też było zakrzepłą huryjską krew. Aż mnie odepchnęło. Po omacku natknąłem się na wielki stół z litego kamienia, co stał na środku karceru. Wystarczyło przybliżyć nos do blatu, aby usłyszeć, jak odrażająco tragiczne opowiada historie – gdzie pasami ofiarę ściągają, gdzie jej krew spływa, gdzie robi pod siebie. Po chwili już zewsząd dobiegały do mnie podobne lamenty. Stół, posadzka, ściany, drzwi – wszystko atakowało mnie zapachami cierpiących na wiele sposobów hurii! Wśród dominującego, świeżego śladu Arii krzyczały mbarieMbaria – (hur.) huryjskie stado. innych, które były tu przed nim. Sharia! Nawet on... Myśli plątały mi się od natłoku tych przerażonych zapachów. Gdzie bym nie spoczął, tam atakował mnie swąd palonej sierści, oderwanych fragmentów mięsa albo wszechobecnej farbyFarba – (więz.) krew.. Traciłem rozum. Chyba zacząłem wydzierać się z przerażenia. A może to tylko echo wrzasków hurii, obdzieranych tam ze skóry?

Wtem drzwi otwierają się z hukiem. Wpada do środka któryś z bukatówBukat – (więz.) strażnik.. W mgnieniu oka umykam w kąt za futryną. Strażnik rozgląda się pośpiesznie, z trudem łapie powietrze. To chyba Ordin – bratanek samego MłynarzaMłynarz – (więz.) naczelnik.. Podparty o kamienny stół na środku karceru przeklina wszelkie hurie Młyna i wysyła je do wszystkich diabłów. Płaszcz w strzępach. Kolczuga porozrywana. Na stalowych płytach zbroi ślady pazurów. Wszędzie świeża farbaFarba – (więz.) krew.. Huryjska farbaFarba – (więz.) krew..

- No powyrzynam te futrzaste bydlaki – odgraża się przez zęby Ordin, ściskając kamienny blat – chociażby miało mi to życie całe zabrać!

Nagle odwraca się w moim kierunku. Wstrzymuję oddech i szybko odwracam wzrok, by nie wypatrzył mnie w ciemności. Kątem oka widzę, że zwrócony jest jednak na otwarte drzwi. Zresztą to stamtąd dochodzi ten hałas. Kroki ze stali – ale nierówne. Sześciu, może nawet siedmiu zbrojnych. Sapią i jęczą ze zmęczenia. Dzwonią rozbiegane łańcuchy. Z czymś się tam zmagają... Niosą tu któregoś z naszych! Gdy papugiPapuga – (więz.) strażnik, konwojent. docierają wreszcie pod drzwi, uderza mnie ten zapach. Doskonale go przecież znam... Jakim cudem?! Dlaczego właśnie on?!

- Rzucić go tutaj – nakazuje Ordin, wskazując pozostałym kamienny stół.

Ciasny tabun zasapanych bukatówBukat – (więz.) strażnik. wkracza do lochu, z trudem wlekąc po ziemi potężne ciało nieprzytomnego hurii. Niechże to nie będzie on! Panicznie wyszukuje w ruchliwym gąszczu nóg tej jego wspaniałej grzywy, ale w zamian trafiam na... cętki. To nie Sharia! To Aria! Co on tu znowu robi? Dwójka ciurmakówCiurmak – (więz.) strażnik., która wniosła go do karceru, nonszalancko wrzuca pardianaPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). na stół i przytwierdza skórzanymi pasami do blatu. Solidnie rozcięte ramię – cały kawał futra zafarbowany. Któryś ze zbrojnych bierze wiadro pełne wody i jednym chlustem wyrywa huraHur – (hur.) młodociany huria. ze snu. Ten podrywa się gwałtownie i próbuje ujść strażnikom, ale grube rzemienie okazują się być silniejsze.

- Ja ci dam, bydlaku, rewolty wzbudzać! – warczy groźnie Ordin, targając pardianaPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). za mokre futro. – Popamiętasz sobie tę zbrodnię do końca twych zapchlonych dni! Obiecuje ci to sam Ordin A’Martern!

- Zabieraj łapy, śliski kundlu! – odgraża się Aria, plując strażnikowi w twarz.

Jednym gwałtownym ruchem Ordin, w ramach odpowiedzi, roztrzaskuje drewnianą pałę strażniczą na głowie huraHur – (hur.) młodociany huria.. Ta bezwładnie odskakuje z hukiem aż się kafleKafle – (więz.) zęby. z krwią kruszą. Pazury same się wyciągają, gdy to widzę. Oddech w krtyceKrtyka – (więz.) gardło. staje. Ordin odsuwa się od kamiennego blatu, sapie ze złości jak rozwścieczony byk.

- Zająć mi się tym ścierwem! – rozkazuje pozostałym.

Gdy bukaciBukat – (więz.) strażnik., niczym sfora wściekłych zwierząt, z zapalczywością okładają Arię kijami i żelaznymi prętami, Ordin, przypatrując się temu z boku, ściąga z głowy hełm. Gdy wyciera go ze śliny pardianaPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych)., dostrzega nagle moje wielkie, świecące w błękicie pochodni oczy, skryte wraz z resztą mego ciała w kącie za drzwiami. Rozsierdzona bestia rusza w moją stronę, paraliżując mnie doszczętnie wąskimi, rozognionymi ślepiami. Dopada w swe szpony i potrząsa, sycząc przez zęby:

- Mam cię, mały! Twoje oczy poniżę! Twoje oczy poniżę!

Gdy otrzeźwiałem wreszcie i uzmysłowiłem sobie, że wcale nie mówił „twoje oczy poniżę”, ale „to ja, oprzytomnijże”, oraz że potrząsa mną wcale nie Ordin, ale Turam, rzuciłem mu się na szyję. Jeszcze przez dłuższą chwilę zjeżony drżałem ze strachu, choć oprawca dawno już się przeistoczył w obrońcę przed ciemnością, jakby to powiedziała Vijani. Z pewnością się nie spodziewał, że mu nagle przylgnę do kirysu. Właściwie to wtedy po raz pierwszy czułem tak blisko bicie jego serca – pomimo stalowego pancerza, którego ściskałem ze wszystkich sił. Byłem bezpieczny.

Turam może chciał powiedzieć co innego, ale wyszeptał tylko:

- Wyciągnę cię stąd. No, nie bój się już.

Po dłuższej chwili dodał:

- Nie ma w tym twojej winy. Te spróchniałe mury ledwo się trzymają ze starości... A oni nic nie wiedzą o tunelu. – Aż zamarłem wtedy. – I nie muszą wiedzieć... – dodał z lekkim uśmiechem, akcentując to wyciągniętą zza pasa, nadjedzoną, metalową łyżką. Zgadza się, ujrzałem w niej mój własny kilof...

Wiedział zatem. Pewnie od dawna. Choć nigdy mi nie wyjawił, która z moich pyłowych bestii podstępnie mnie zdradziła.

Sam MłynarzMłynarz – (więz.) naczelnik. zainteresował się moim dziełem... Jeszcze tego samego dnia zszedł na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. w asyście trzech bukatówBukat – (więz.) strażnik. i klucznika. Wciśnięty w ciasny kąt za drzwiami karceru słyszałem każdy, nawet najdrobniejszy ich ruch. Jęknął mechanizm zamka, zakwiliły zniechęcone twyrasyTwyrasy – (więz.) kraty., grupa zbrojnych wtargnęła nieproszona na jakże niewielki rewir Sharii. Słuchałem, jak rozgarniają leżący na posadzce gruz; słyszałem nawet, jak Turam wydziera ze ściany kolejną cegłę. Zwrócił się wtedy bodaj do MłynarzaMłynarz – (więz.) naczelnik.:

- Nadzorca raczy spojrzeć, te mury sypią się ze starości! Nie tylko przecież w tej celi zaprawę czas wyjadł; trzymać to się czego nie ma. Jakby te cegły wielkie wojny pamiętały jeszcze!

- A juści, Tuflu! – odszczeknął klucznikowi jakiś zwapniały bukatBukat – (więz.) strażnik.. – Nie taka stara w końcu ta buda, by się sypać miała. A ruszeńRuszenie – (więz.) bitwa. toż nijak pamiętać nie może, wszak już po bojach żeśmy ją lepili przypis  Ruszeniami zwali bukaci swe zbrojne wyprawy, jakie prowadzili z Chaosem podczas trwania Wielkiej Wojny.!

- Aż by to! – rzucił znów kto inny. – Wszędzie pełno tych kłaków!

- A ta woda? – spróbował ponownie Turam. – Cała ściana wilgocią naszła. Czuć w górze jakąś wyrwę w kanałach, powodującą przeciek.

- Czuć to ja czuje co innego – rzucił ten poprzedni – i szczerze się dziwie, jak te szczotkiSzczotka – (więz.) huria. wytrzymują w takim smrodzie całe noce!

- To wy nie wiecie, młody? – odpowiedziało wapno. – Toż to ich perfuma! Tak znaczą swe królestwo! Szczają po wszystkim, co za swoje uznają. Taka natura, więc lepiej się z tym obądź. I zabieraj dupę z tej pryczy, bo przesiąkniesz!

Nieco zaniepokojony próbowałem wtedy wywąchać, co bukatomBukat – (więz.) strażnik. tak śmierdziało w naszej celi, ale spod drzwi karceru nie wyczułem niczego nadzwyczajnego. Nie miałem pojęcia, kim są te bezczelne istoty, co przychodzą i obsikują nam kojeKoja – (więz.) prycza.. No i dlaczego nigdy ich jeszcze nie widziałem? Dopiero po jakimś czasie Turam uświadomił mi, na kogo strażnicy mówią „szczotkiSzczotka – (więz.) huria.”, no i czym jest ta „perfuma”, która tak strasznie im śmierdzi w naszych celach. Jakoś dotąd nie skojarzyłem, że gdy bukaciBukat – (więz.) strażnik. podchodzili pod celę, narzekając, że coś im strasznie wonia, to mówili o nas, a nie o sobie. Zadziwiające jak odmiennie postrzega się świat, gdy się nie ma futra, sterówStery – (więz.) wibrysy, huryjskie wąsy. i ogona... Uzmysłowienie sobie tego przypomina zderzenie w pełnym sprincie ze ścianą, którą przez całe życie uznawało się za podłogę przypis  Gruczoły zapachowe, zlokalizowane mniej więcej pod ogonami, wbrew temu, co mogłoby się zdawać, nie służą huriom jedynie do znaczenia terenu. Ślady zapachowe, zwane przez nich nukami bądź nukiami, pozostawiane na kamieniach bądź konarach drzew, mogą informować o niebezpieczeństwie, pożywieniu, nastroju, mogą zapraszać na wspólne łowy, wyzywać do walki, zachęcać do spółkowania lub przekazywać bardziej złożone treści. Stanowią też osobiste podpisy każdego członka stada. Prócz indywidualnego, osobistego zapachu istotne jest również rozmieszczenie śladu, jego kształt, otoczenie, wyżłobienia w korze, a także inne składniki nadające dodatkowych znaczeń – zazwyczaj jest to miąższ leśnych jagód i owoców lub roztarte wnętrzności upolowanych zwierząt. Bywa, że hurie wyruszają na odległe poszukiwania rzadkich gatunków, gdy pragną zakomunikować coś szczególnego, a i tak trwałość takiego przekazu jest bardzo ograniczona – szczególnie w porze deszczowej. Dla ludzkiego nosa ślady te w zasadniczej większości są zbyt subtelne i złożone, by można było je odróżnić i zrozumieć – przyp. tłum..

- WachaWacha – (więz.) woda. czy nie wachaWacha – (więz.) woda. – podjęło znów temat wapno przypis  Wacha to była... No a zresztą, czy ja wam za każdym razem muszę wszystko tłumaczyć? Miałem was za bystre chekechee. Zróbcie doświadczenie i odczytujcie znaczenie słów z tego tam... kontekstu. – coś musiało cegły spłoszyć, że tak wszystko rypło.

- A ta kolumna? – zgadywał Turam. – Może osiada nierównomiernie i...

- E, Tufel, gdzieżby tam? Na szpagataSzpagat – (więz.) strażnik od rachunków. toście się nie nadają. O co innego mi jeszcze knajaKnajać – (więz.) iść. – rozprawiało wapno, chodząc po naszej celi. – Toż to jedyny harem, w którym cegłami sypło. A przeć całymi dniami dyma tu ten mały kociak. Nie mylę się? Gdzież w ogóle jest ten karypel?

- Melduję kapralu, że wrzuciłem to do karceru – tak powiedział dokładnie ten, co przytargał mnie jak kawał surowego mięsa do tej kabarynyKabaryna – (więz.) karcer.. Aż mi się kark sierścią zjeżył.

- Sugerujecie kapralu, że to on mógłby za tym stać? – bronił mnie Turam. – Toż to przecież dzieciak! Nie skułby pazurami ot tak z dnia na dzień takiego płatu ściany!

A wapno na to:

- Widać, żeście są tu nowi, Tufel. Te szczotkiSzczotka – (więz.) huria. są bardziej cwane niż się wam zdaje... Nie było was tu do hakowaniaHakować – (więz.) ciężko pracować., gdy te poprzeczniaki zmajstrowały podkop za kajzremKajzer – (więz.) toaleta.. A do takiego juchtu im karypel mikrzejszy, tym bardziej się nada...

- Dajcie już pokój! – odezwał się nagle milczący dotąd MłynarzMłynarz – (więz.) naczelnik.. – Mały w tym łap nie maczał. Ani tu śladu po pazurach przecież. – Odetchnąłem. – Ale wyrwę trzeba załatać. Zorganizujcie z góry czego tam trzeba, a jutro weźcie stąd ze dwóch, aby to zamurowali. Szczęście, że mury grube, to tylko wierzchnie cegły odpadły. Jak już skończą, to sprowadzicie ich do reszty na szóstce. A tego małego zostawicie tam, gdzie jest. Przynajmniej do obiadu. Jeszcze się pyłu nawdycha i kolejny nam padnie... Imponujące skrzydła swoją drogą... Może warto by je zachować?

Siedząc wtedy w kabarynieKabaryna – (więz.) karcer., nie miałem bladego pojęcia, o cóż też może MłynarzowiMłynarz – (więz.) naczelnik. chodzić. A rzeczywiście były imponujące. Imponujące choćby względem tego, co dotychczas wyobrażałem sobie pod pojęciem skrzydeł. Bo przecież, będąc cały czas pod ziemią, nigdy w życiu nie widziałem żadnych na oczy. Znałem je jedynie z tych cudownych opowieści Haramishy o ptakach, które to w jakiś znany tylko sobie sposób unoszą się w powietrzu za pomocą dwóch szmat, trzymanych w rozpostartych szeroko ramionach. Tak przynajmniej sprawę skrzydeł przedstawiała swego czasu Vijani, a nikt z burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. nie protestował, więc uznałem to za prawdę. Oczywiście wielokrotnie próbowałem za dnia wzlecieć w powietrze za pomocą znalezionych w celi łachman, derek czy czegokolwiek, co tylko wpadło mi w ręce. Za każdym razem okazywało się jednak, że palce ciągle pozostawały na posadzce, podczas gdy wyobraźnia dawno już skrobała o wilgotny sufit. Doszedłem w końcu do wniosku, że szmaty, które były w celi, zupełnie nie nadawały się do latania – wszak dawno same by już odfrunęły, gdyby tylko potrafiły.

Sam już nie wiem, jak długą wieczność przesiedziałem w tej kabarynieKabaryna – (więz.) karcer.. W końcu jednak hałasy naszych z dołu, prześlizgujące się pod tymi ciężkimi, dębowymi drzwiami karceru, zdradziły niechybnie, że zbliżała się pora obiadu. A ja, nie zważając na słowa Turama, coraz bardziej lękałem się tego, jak burtaBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. zareaguje na fakt, że doszczętnie zagruzowałem celę nieudanym – i co gorsza: nieuzgodnionym – podkopem. Sharia. Oczyma wyobraźni chwytałem, jak to monstrum burzowe, to stworzenie piekielne skrzydlate, jak ten smokSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. ognia pełen błyskawicami spojrzeń sypie i grzmi głęboko, i szpony ciemnemi porywa jak wicher, i iskrami kłów błyska, i drewna miski o kraty werbel ze złością trzaska, ale piorunem we mnie samego uderzyć się boi, choć raisemRais – (hur.) wódz. mym się zowie. Lęku pełen, w sierść Matki między trzecią a czwartą ziwęZiwy – (hur.) gruczoły mlekowe. przypis  Ziwy – mesejski odpowiednik oznaczający gruczoły mlekowe – przyp. GE. wtulony, myślę, żem smokaSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. jest potomkiem... nieskrzydlatym...

Masywne wrota karceru ze zgrzytem rozwarły się nagle wprost na mnie – jakbym spadł na nie spod sufitu. Skulony przytuliłem się do ściany w samym kącie za ościeżnicą. Do środka wpadł niczym taran ten sam zwyrodniały bukatBukat – (więz.) strażnik., który mnie tam przytargał. Spostrzegłszy mnie zaraz w świetle pochodni, schwycił w żelaznym imadle rękawicy i zmiażdżył pod pachą, bym nawet nie pomyślał o ucieczce. Zły byłem wtedy na Turama, że nie reagował, jak mi żebra łamią i oddech kruszą, choć stał obok i widział to wszystko.

Tak wróciłem do celi. Wbity w matczyne futro – pozlepiane paskudnie i do cna umorusane pyłem i gruzem codziennej pracy – drżąc wciąż na całym ciele, unikałem jak ognia wzroku pozostałych. Pyłowa bestia opuściła już pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. – wszystko było już widać, toteż targany ciekawością ukradkiem obserwowałem swe dzieło – ogromny płat obnażonej z cegieł ściany i tą niesamowitą kolumnę. Aria mówił przecież, że kolumny są nawet na pokładziePokład – (więz.) posadzka na poziomie cel., tylko zasłonięte ścianami, jakie nasi budowali wiele lat przed moim narodzeniem. Oto jedna z takich kolumn odsłoniła przede mną swój ceglany płaszcz. Skórę miała spękaną, chropowatą, a ciało zwichrowane jakby fale wzburzone zaklęto w głaz. Tuż pod samym sufitem, z jej poszarpanej głowicy, wyrastały dwie kamienne sylwetki skrzydlatych stworzeń, złączonych ze sobą w uścisku śmiertelnej walki – w chaotycznym splocie pazurów i paszcz. Choć w skałę zaklęte, zdawały się bez ustanku zmagać ze sobą, gwałtownie targając na boki to łuski, to pióra. Aż krzyk skrzeczący i żar oddechu płomiennego na myśl się ciśnie. Aż niemal podrywa się jeden w ferworze, skrzydła prostuje ogromne, w przestworzach pod sufitem piór swych wolnych broni. W lot za nim bestia ognista, na oślep, kły szczerząc drapieżnie i chciwie... Jak zaczarowany chłonąłem wówczas łapczywie ten niesamowity spektakl. SmokSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. usiłujący pożreć orła – tak owe istoty nazwała Dhahiri z naszej celi. Reszta z zaciekawieniem przyglądała się nowemu zjawisku, acz dużo bardziej zafascynowani byli możliwością rozorania ściany do końca – niejeden mówił w celi:

- Taki lotLot – (więz.) okazja. przypis  Okazja. się przecież nie powtórzy, choćbyśmy tu sczeźli!

- Głupiś jak piesPies – (więz.) strażnik.! – odburknął Haramisha. – Za młodyś, by pamiętać, jakie te ściany grube stawialiśmy! Z dziesięć razy takie co najmniej! Nocy i sił braknie, a psyPies – (więz.) strażnik. i tak zwęszą z góry szufirSzufir – (więz.) hałas. przypis  Czyli inaczej hałas..

- HadhiHadhi – (hur.) stary huria., cóż nam za fumyFumy – (więz.) bzdury. klektacieKlektać – (więz.) opowiadać. przypis  Fumy – ot, bzdury i wymysły, czyli to wszystko, z czego Haramisha najbardziej był znany.? Jakież tam one grube? – pytali. – Zresztą nawet jeśli, to i tak się sypią ze starości! O, proszę!

- Prawda to – dorzucił ktoś jeszcze. – Od jakiegoś już czasu mi tu w chlewieChlew – (więz.) cela. skruszałą zaprawą zalatuje przypis  Tak nasi określali czasem celę – szczególnie, gdy taki w niej był bałagan jak wtedy..

- I pyłu jakby ostatnio więcej na pokładziePokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. – podchwycił kto inny.

- Teges szagesTeges szages – (więz.) naprawdę. przypis  No... Tak się mówiło.! – mruknął z aprobatą któryś z młodszych hurówHur – (hur.) młodociany huria.. – Choć dziś to aż pasztetPasztet – (więz.) piach. się po kaflachKafle – (więz.) zęby. ryje przypis  Czyli piach między zęby wchodzi..

- Od dawna wszak powtarzam – wtrącił zirytowany hadhiHadhi – (hur.) stary huria. Haramisha – że wachaWacha – (więz.) woda. zaprawę futrujeFutrować – (więz.) jeść. przypis  Wacha to inaczej woda, ale nieraz mówiło się tak na wyjątkowo rzadką zupę.. Zaś cegły luzem się bujają jak bezpańskie psy! – dorzucił, moszcząc się na koi. – Popamiętacie! Nie minie tydzień, a całe to skruszałe nieboNiebo – (więz.) sufit. nam prosto na głowy rypnie przypis  Niebo to rzecz jasna sufit – strop celi lub poziomu.!

Ktoś tylko odburknął pod nosem:

- Za tydzień to dawno już dęba za Młynem stawiaćDęba stawiać – (więz.) uciec. będziemy!

Czego należało się spodziewać, strop mimo wszystko nigdy nie zdecydował się spaść, a już od dawna nawet ja nie myślałem, by na poważnie przejmować się takimi uwagami Haramishy. Jego posępne obietnice rzadko się sprawdzały. Z drugiej strony obietnice ucieczki z Młyna jak dotąd nie sprawdzały się w ogóle.

Gdy jedli, rozmyślałem o tych wszystkich zaklętych w cegły i kamienie istotach, które miast spozierać z wysoka leżały porozrywane na posadzce. Przyszło mi wtedy do głowy, że zamiast nich na ścianie mogły przecież odsłonić się inne plamy, pęknięcia i skazy, których nigdy dotąd nie widziałem. Tak było w istocie. Rozejrzałem się, by na nie zapolować. Tam kościsty demon, co z ciemności się wyłania, gdzie indziej znów rogi jelenia lub kręte ogony jaszczurówJaszczur – (przyr.) niegdyś gad strażniczy, obecnie dziki drapieżnik z grobowców i ruin. krzepną w nikłym blasku odległej pochodni. Wpatrzony w te chimeryczne żywotwory, dostrzegłem kątem oka, że sam Sharia przygląda mi się zaintrygowany, na wpół o firankiFiranki – (więz.) kraty. oparty. Zaledwie przez moment wzrok skrzyżowaliśmy, a tak się przeląkłem, że pazurami w sierść Matki się wbiłem, aż z bólu syknęła. Po kilku chwilach przestraszony zerknąłem znów w jego stronę, ale gdy zobaczyłem wyraz jego twarzy, byłem już pewien, że wszystkiego się domyślał. Z dziwnym uśmiechem odwrócił głowę i przedarł się do swojej koi. A ja – na śmierć przestraszony – obawiałem się, kiedy to wiszące w powietrzu burzowe monstrum uderzy we mnie wichrem i piorunami...

Strach jedną myśl podsuwał tylko: By zniknął! By zginął, skoro wie! Rozszarpać na strzępy!

- A cóż wam da, hurie, że lochLoch – (więz.) dziura, pomieszczenie mieszkalne strażników. wywalimy na główny korytarz? – ni stąd, ni zowąd warknął ostro Haramisha przypis  Tu akurat chodziło Haramishy o zwykłą dziurę, choć lochami bądź jamami nazywaliśmy zwykle pomieszczenia mieszkalne bukatów na wyższych poziomach. Nieraz opowiadaliśmy o nich mniej lub bardziej pochlebne historie, choć, co jasne, nikt z naszych nie widział wówczas tych lochów na własne oczy.. – Psi urok! Cóż dalej, skoro twyrasówTwyrasy – (więz.) kraty. ani górnych, ani dolnych sami nie skluczycieSkluczyć – (więz.) otworzyć.. Chcecie firankiFiranki – (więz.) kraty. wygiąć? To wpierw kobznijcieKobzać – (więz.) rzucać. się na te tutaj w celi, jeśli łaska przypis  Niejeden już próbował, możecie wierzyć.!

W odpowiedzi na to, acz zupełnie nie zważając na ton prognoz hadhaHadhi – (hur.) stary huria. Haramishy, wtrąciła się Ugaidi, do cna ssąc wyrwaną z obiadowego fasunku łopatkę iakka i wpatrując się w rozkruszoną ścianę celi:

- Starczy zadekowaćDekować – (więz.) ukrywać. się burtąBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. w głównym korytarzu na ranną zmianę ciurmakówCiurmak – (więz.) strażnik. przypis  Zadekować się to solidnie się ukryć, choć na pokładzie nie bardzo było gdzie.. Jak tylko twyrasyTwyrasy – (więz.) kraty. rozklucząRozkluczyć – (więz.) otworzyć, zrozumieć. – ciągnęła onkiankaOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych). – skoczymy zza winkla, przydusimy pokutnikaPokutnik – (więz.) dozorca. przypis  Czyli dosłownie: napadniemy dozorcę., rozbroimy kluczmajstraKluczmajster – (więz.) klucznik. i nim się góra zorientuje, wszystkie cele wypuścimy na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel.! LotLot – (więz.) okazja. jak marzenie!

- A czym ty, hidayoHidaya – (hur.) dorosła hurianka., cegły skruszysz? Własnych kafliKafle – (więz.) zęby. ci nie szkoda?

A Ugaidi tylko odburknęła przez zęby:

- Zawsze się znajdzie jakiś ogórOgór – (więz.) stary więzień., co we wszystko steryStery – (więz.) wibrysy, huryjskie wąsy. wetknie, a palcem nie kiwnie, czekając na gotowe!

- Do dwudziestu jeden psówPies – (więz.) strażnik. chędożonych! Już ja ci dam drwić sobie ze mnie! – Haramisha aż zerwał się podjudzony z koi i byłby może rzucił się na onkiankęOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych)., gdyby nie Janga, ten cichy i podstępny pardianPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). o ciemnej sierści, który doskoczył go, złapał i rzucił prosto w uszy:

- Ciii, francieFrant – (więz.) głupiec. jeden! Chcesz nam pastuchówPastuch – (więz.) strażnik. na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. zwabić?

- A niechże by przyszli! – odgrażał się wciąż Haramisha. – Ja się psówPies – (więz.) strażnik. bać nie będę! Nie jednegom już między pniakamiPniaki – (więz.) kły. obracał!

Cela, przewróciwszy oczami, aż westchnęła, doskonale wiedząc, że Haramisha wpadł właśnie w trans plecenia swych niestworzonych farmazonów. I właśnie wtedy, gdy już ku temu otwierał usta, usłyszeliśmy:

- StempStemp – (więz.) uwaga!, psia sitwo przypis  Albo „zeks” – uwaga!! – Był to niski, tigriański pomruk dochodzący zza ściany, a należący do samego Radży, to jest raisaRais – (hur.) wódz. celi obok. – Uciszta to trefneTrefne – (więz.) oszukane. próchno i póki tronęTrona – (więz.) noc. nosi, bierzta się do tyrkiTyrka – (więz.) praca. przypis  Trona to ciemna noc. Innych w Młynie nie było.! Weźcie! – rzekł. – Ledwośmy kilka dni temu przytargali spod pokładuPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. ten kopsunekKopsunek – (więz.) nielegalny towar. przypis  Czyli coś nielegalnego, za posiadanie czego można było zwiedzić kabarynę, jeśli nie było się dość ostrożnym przy strażnikach.. – A mówiąc to, stuknął Radża o posadzkę jakąś metalową rurą w drewno obitą, którą podawał nam przez firankiFiranki – (więz.) kraty.. Ściana dzieląca nasze dwie cele miała ledwo ponad łokieć grubości, toteż obrót fantówFant – (więz.) przedmiot. przypis  Oj tam, rzeczy przecież; przedmiotów. był na porządku dziennym. Chociaż akurat podarunki, czy w ogóle przejawy chęci do współpracy, należały raczej do rzadkości.

Gdy odebraliśmy ten niespodziewany dar od burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. zza ściany, wszyscy ścisnęli się ciasno wokół Sharii i Ugaidi, badających przydatność tej metalowej rury do drążenia otworów. Skwitowała fachowym okiem:

- Całkiem łowkiŁowki – (więz.) zręczny. jak na melMel – (więz.) łom. przypis  No, czyli zgrabny; albo zręczny, jeśliby mówić o kimś... A mel to inaczej łom albo w zasadzie cokolwiek metalowego na kształt łomu, co akurat wpadło w ręce, a co wykorzystywali nasi do podważania skał, gdy akurat brakło na poziomie bardziej cywilizowanych narzędzi.. Za mikry hakHak – (więz.) kara śmierci. do podpulaniaPodpulać – (więz.) podważać. – dodała – no ale za to udobnyUdobny – (więz.) wygodny., drewniany przybitPrzybit – (więz.) uchwyt. przypis  Takie to było – ze dwa, trzy łokcie długie. Tu ten hak do podważania, a z drugiej strony podłużny, wygodny uchwyt – cały ze zgrabnie polerowanego drewna. To zadziwiające, co czasem dało się znaleźć pod gruzem na poziomie..

Ostatnie słowo należało jednak do Sharii – myślał, badał metal, coś liczył w pamięci; spoglądał to na ścianę celi, to na własną burtęBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. aż w końcu mruknął:

- Szaleńczy to plan, Ugaidi. O ile w ogóle uda się wydrzeć z tego muru wystarczającą wyrwę, musimy działać tak dyskretnie, jak to tylko możliwe. Nie później jak jutro każą nam zamurować tę ścianę. Mamy zatem w najlepszym razie zaledwie jedną noc. I to niecałą. To mało. Będzie potem trzeba zostawić w celi kilku z nas przy kracie, by nie wzbudzać podejrzeń. Wszak mogliby stamtąd dostrzec tu pustkę, a i tak będziemy mieć szczęście, jeśli nas nie wywąchają... Bierzmy się do roboty! Czeka na nas poranna kąpiel w złotych promieniach słońca, dzika krew wśród drzew i miękki sen w ich koronach! – To ostatnie powiedział Sharia już z werwą, do wszystkich, acz na próżno próbowałem odnaleźć w jego oczach choćby cień tych iskier, jakie miewała Vijani, gdy to ona mówiła o wolności.

Burcie to wystarczyło, by gdzieś tam, głęboko w nich po raz kolejny nieśmiało zatliła się nadzieja. By gdzieś tam, na horyzoncie wyobraźni zamajaczyły bujne lasy i bezkresne stepy rodzinnego terytorium. By raz jeszcze bezczelnie zignorować zdrowy rozsądek i znów naiwnie uwierzyć, że ucieczka z Młyna jest możliwa. Podsyceni rozbudzonymi wspomnieniami rzucili się do napoczętej przeze mnie ściany – tylko przecież czekając na przyzwolenie swego raisaRais – (hur.) wódz..

Tak rozpoczęła się jedna z najbardziej niesamowitych nocy, jakich dostarczyła mi cela. Pierw zdało mi się, że znowu śnię, ale w końcu doszło do mnie, że tym razem to rzeczywistość wzięła przykład z wyobraźni. Wszystko było tak niezwykle prawdziwe... Aż sam rzuciłem się na ścianę, by pazurami zaprawę jak mięso szarpać i kościste cegły kruszyć. Niedługo trwało nim odepchnęli mnie od tej tyrkiTyrka – (więz.) praca., ale to nic. Stałem się częścią niezmordowanej orkiestry dziewiętnastu hurii, drążących najprawdziwszy tunel ku wolności! Choć niema była to orkiestra. Wśród szmerów starannie wysuwanych cegieł i kamieni, wśród tłumionych szeptów i pomruków strzelały iskry, pryskały odłamki, co rusz sypał się piach. Wyśniony niegdyś spektakl właśnie ziszczał się na moich oczach... Nasi, niczym w transie pogrążeni, niestrudzenie parli do przodu. Zaś nowy melMel – (więz.) łom. w rękach Ugaidi bez większego oporu gryzł zaprawę strawioną już mocno przez czas. Kolejne pokolenia gorzko-kwaśnych pyłowych bestii. To rodzą się nagle, to, wirując, padają ze zmęczenia na posadzkę. A my – cegła za cegłą i kamień za kamieniem – zdobywamy kolejne poziomy, skradamy się pod osłoną nocy od jednych schodów do następnych – wciąż dalej i dalej. Smyki pną w górę, wspinają się, nabierają tempa – jakby po stopniach szły coraz szybciej, z pasją, zapałem, rytmicznie. Głowy dźwigamy ku wolności: wśród kolumn bujnego lasu blask słońca, bezmiar przestrzeni i chmur po horyzont...

Jedno, tylko jedno poszło nie tak...

Spod nowego melaMel – (więz.) łom. coś nagle błysnęło jaskrawo i zaraz huknęło z tak wielką siłą, że aż nami poderwało, rapcieRapcie – (więz.) uszy. z bólu rwały, głazyGłazy – (więz.) oczy. w torfTorf – (więz.) czerń. przypis  Ciii..., dech odjęło, a serce stanęło jak wryte. Strzeliło cegłami, pyłem, gruzem; wszędzie dym i swąd siarki. Wszyscyśmy z przerażenia zamarli w bezruchu – tak my, jak i inne burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. – a tępe, dudniące echo długo błądziło jeszcze po korytarzach. Przez dobrą chwilę nie widziałem zupełnie nic, a huk tak szumiał w uszach, że ledwo słyszałem, jak Ugaidi z upiorną fascynacją zaklęła pod nosem:

- Niech to psia zeszlojona ćmaĆma – (więz.) prostytutka. drewniana przypis  Zaklęła Ugaidi niemalże po albińsku... Naigrywaliśmy się tak czasem z niektórych strażników, którzy ćmą lub larwą zastępowali co drugie słowo, by zwrócić na siebie uwagę. W zwykłych okolicznościach bukaci pogardliwie nazywali tak ludzkie prostytutki. O ile dobrze zrozumiałem Turama, to taki osobliwy ludzki zawód, polegający na zezwalaniu innym na akt jamii, w zamian za podarki czy przysługi. W gruncie rzeczy nie odbiega to przecież od zachowań większości hurii i hurianek, za wyjątkiem tego, że ludzkie prostytutki nie stronią od ludzi spoza swojej mbarii. W zasadzie trudno zgadnąć, dlaczego ludzie patrzą na takie praktyki krzywym okiem...! Toż to najprawdziwszy zajglerZajgler – (więz.) mechanizm. do dmuchania piorunami! – krzyczała onkiankaOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych). przypis  A „zajgler” mówiliśmy na wszystko co mechaniczne, skomplikowane czy powiedzmy... trudne do objęcia jakąś zgrabną myślą.. – Nie minie godzina a zburzymy tę wupęWupa – (więz.) więzienie. przypis  Tak, to o Młynie.. Starczy tylko rozkluczyćRozkluczyć – (więz.) otworzyć, zrozumieć., jak to trybiTrybić – (więz.) działać.!

- Zejdźże na ziemię, Ugaidi! – warknął Sharia przez zęby, otrzepując futro z gruzu. – Zaraz będziemy mieć tu górę. Myślisz, że puszczą płazem taki huk? Zostawże ten przeklęty łom! Próba skończona!

- Nie frantujFrant – (więz.) głupiec., Sharia! Gdzieś tu musi być jakiś knopałKnopał – (więz.) guzik. przypis  Oj, guzik jakiś; przycisk....

- Nie czas na wygłupy, onkiankoOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych).! Weźże i gdzieś schowaj to żelastwo!

Brak reakcji. Nic dziwnego, że po chwili rzucił się na nią z rykiem, powalił na ziemię i siłą wyszarpał ten przedziwny przedmiot z rąk Ugaidi. A w nią wtedy jakby zły demon wstąpił – z kłami skoczyła Sharii do krtykiKrtyka – (więz.) gardło., mimo braku pazurów w sierść się wbiła, grzywę targa i za melMel – (więz.) łom. jak za mięso ostatnie ze wszystek sił ciągnie. ArufianArufianie – (przyr.) grzywiasta rasa hurii., zupełnie tym zaskoczony, padł na plecy wśród tłoku swej burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi., powalony przez jakże drobniejszą od niego, acz do cna rozwścieczoną onkiankęOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych).. W ferworze zdzieliła go pięścią i ze dwa czy trzy razy ciachnęła na powrót odebranym melemMel – (więz.) łom. nim się Sharia opamiętał. Lewą ręką zablokował jej kolejny zamach, całym ciałem obrócił się wraz z nią, przypierając ją do ramy koi aż drewno stęknęło. Przygnieciona przez grzywiastą bestię i przyduszona jej muskularnym ramieniem Ugaidi nie dawała jednak za wygraną. Garścią pełną pyłu i żwiru z posadzki sypnęła Sharii po oczach, a trzymanym wciąż melemMel – (więz.) łom. wymierzyła jeszcze jedno pchnięcie. Na chwilę zamarłem, myśląc, że ponownie przywoła jaką błyskawicę, odbierając Sharii życie. Nic jednak nie błysnęło. A raisRais – (hur.) wódz. miast ginąć, wpadł w zupełną furię. Już bez opamiętania pięściami i pniakamiPniaki – (więz.) kły. ciął i szarpał ciało hidayiHidaya – (hur.) dorosła hurianka., wciąż kurczowo trzymającej swą zdobycz. Mimo usilnych prób burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi., by oderwać go od onkiankiOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych)., jeszcze długą chwilę tarmosił nią o pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. niczym gazelęGazela – (przyr.) gatunek małych antylop. żwawą w szpony chwyconą, futro jej strzępił ze złością, skórę pruł do żywego, a krtykęKrtyka – (więz.) gardło. kaflamiKafle – (więz.) zęby. kruszył aż ktoś wreszcie krzyknął:

- ZeksZeks – (więz.) uwaga!! CiurmakiCiurmak – (więz.) strażnik. ciągną!

Zaiste słychać już było w oddali to złowieszcze metaliczne poruszenie, zwiastujące niechybną lawinę zbiegających po schodach strażników.

Sharia, przerwawszy ten szaleńczy atak, gwałtownie wyrwał melMel – (więz.) łom. z rąk na wpół żywej Ugaidi i odepchnął ją w mochęMocha – (więz.) grupa., tłoczącą się pod ścianą przypis  Mocha, czyli ogólnie podgrupa naszych; wydzielona część z mbarii. Szczególnie zżytą ze sobą mochę zwaliśmy w Młynie ferajną.. Nasz raisRais – (hur.) wódz., nie odwracając wzroku od hidayiHidaya – (hur.) dorosła hurianka., sapiąc wciąż jeszcze i brocząc na twarzy z dwóch ciętych ran po meluMel – (więz.) łom., warknął donośnie do celi obok:

- Radżo!

- Czego tam gardłujeszGardłować – (więz.) krzyczeć.? – odparł po chwili niski głos zza ściany przypis  Gardłować to krzyczeć między celami..

- Weźcie to przeklęte żelastwo z powrotem, póki czas jeszcze!

- A jużci! PlombaPlomba – (więz.) odmowa. i tyle przypis  Tak ogólnie rzecz biorąc to odmowa współpracy.!

- Wejdą nam na celę, to z życiem nie ujdziemy!

- Twój rewir, nie moje futra, arufianieArufianie – (przyr.) grzywiasta rasa hurii.!

- A niechże twoja psia obłudna jucha!

- A fe! – szepnęła, nie pojmując chyba wagi sytuacji, do mnie bądź do samej siebie Dhahiri, ta leciwa ciotka Sharii, co nas w celi uczyła martwych huryjskich obyczajów. – To brzydkie słowo! Zapamiętaj sobie: wszystko siedzi w głowie. Lepiej powiedzieć „krew”! – I wtedy jeszcze z sobie tylko właściwą troską pociągnęła nosem i zapytała: – Czy ktoś może jest ranny?

Siedzący obok Haramisha aż prychnął rozbawiony, spoglądając z powątpiewaniem to na Dhahiri, to na Ugaidi, makabrycznie przecież potłuczoną i solidnie zalaną własną farbąFarba – (więz.) krew.. Żal serca ściskał, gdyśmy widzieli wszyscy ten jej rozharatany bok, zmasakrowaną twarz i powydzierane kłaki cętkowanej, dorodnej sierści. A i tak musieli ją trzymać, by się nie wyrwała – tak okrutnie się zawzięła.

- Mówiłem, że się nie uda, że ściany grube jak piesPies – (więz.) strażnik., to wierzyć nie chcieli – skwitował posępnie Haramisha, jak to miał w zwyczaju.

A Sharia? Stojąc wśród sterty cegieł i gruzu, z przeklętym melemMel – (więz.) łom. w ręku, pośpiesznie zbierał myśli, gdy natrafił wzrokiem na jeszcze jeden problem ze swą burtąBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi..

- A ciebie kto szarpał? – zapytał z wyrzutem, wpatrując się w Gwayę, najmłodszego huraHur – (hur.) młodociany huria. w naszej celi. Cichego, skrytego i nieśmiałego onkianaOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych). jednocześnie najbardziej wzgardzanego przez resztę. Zupełne przeciwieństwo Ugaidi, choć oboje byli przecież tej samej rasy. Więcej onkianOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych). w celi nie mieliśmy. Gwaya leżał tam wtedy oparty o kojęKoja – (więz.) prycza. naprzeciw rozoranej przez nas ściany, zaciskał zęby, dygocząc z bólu i przerażenia. Z jego boku wystawał sporej wielkości odłamek cegły, a krew strugą ciekła mu po sierści. Pewnie byśmy się rzucili mu na ratunek, gdyby nie te metalowe werble strażniczych butów, co dudniły coraz bliżej; gdyby nie sięgały już prawie głównej kraty...

Wszyscy w napięciu i oczekiwaniu wpatrywaliśmy się w Sharię. A on, rzuciwszy okiem po celi, podniósł grzywę bujną, iskrą w oku błysnął, melMel – (więz.) łom. ścisnął krzepko i powiedział:

- Prędko! Przenieście go pod tamtą ścianę! A wy weźcie teraz szmaty! Choćby te, spod tej pryczy. Rwijcie je w pasy! Z życiem! Lōzi, weź je i opatruj nimi Gwayę!

- Ależ są pełne pyłu! – oburzyła się Lōzi.

- Róbże, co mówię, hurianko! Niech Vijani ci w tym pomoże! I niech nas bystre demony w swej opiece mają...

Zgniły zapach śmierci zachłannie zerkał nam właśnie do celi, gdy zamek głównej bramy zgrzytnął złowieszczo i złośliwie. Na gest Sharii wszyscy prócz Gwayi i Lōzi zwlekliśmy z ziemi swe zlęknione truchła, by murem stanąć przed kratami. Na główny korytarz wtoczyła się sfora zbrojnych, a błękit pochodni roztańczył się po ścianach. Sytuacja była prawdziwie beznadziejna. I to nie tylko dla młodego onkianaOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych). z cegłą w brzuchu. Dla całej naszej burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi.. Doskonale wiedzieliśmy, że za próbę podkopu i ucieczki należą się zbiorowe wtłukiWtłuki – (więz.) kara cielesna., kabarynyKabaryna – (więz.) karcer., zaostrzony rygor, brak jedzenia, a w najlepszym razie zredukowane racje. Strażnicy skręcili jednak w lewo, w kierunku trzeciej i czwartej celi, jakby specjalnie chcąc przedłużyć naszą agonię oczekiwania. Mieliśmy zatem jeszcze jedną, krótką chwilę. Wtedy ze zgrozą Sharia uprzytomnił sobie:

- Cegły! Rozrzućcie je prędko!

Nasi stali jednak w osłupieniu, nie wiedząc już zupełnie, czego od nich chciał i do czego tak w zasadzie dążył. Widząc to, sam rzucił się na pryzmę cegieł, jaką z największą ostrożnością układaliśmy przez pół nocy. Spłoszone gruchnęły tępo i rozbiegły się po posadzce. W ostatniej chwili, nim zgraja zakutych w metal strażników wychyliła się zza winkla, Sharia zdołał przedrzeć się przez mur swych hurii pod same twyrasyTwyrasy – (więz.) kraty..

- Ten huk to u was, bydlaki chędożone!? – zawarczał rozjuszony dozorca, wymachując pochodnią przy firankachFiranki – (więz.) kraty.. A żeby jaki zwykły dozorca! Sam Ordin A’Martern, najwścieklejszy i najbardziej zapalczywy oprawca, jakiego kiedykolwiek zrodził Młyn! Wraz z nim pięciu, może sześciu zbrojnych. Drewnianą nogę Turama też było tam słychać.

- Melduję poruczniku – zaczął Sharia – stan liczebny dziewiętnaście, obecnych dziewiętnaście, zdolnych do pracy siedemnaście, jeden ranny, pilnie potrzebujący pomocy medyka. Melduję, że gdyśmy spali, coś niespodziewanie huknęło i posypał się nam na głowy gruz i cegły.

Tylko tyle. Krótko i rzeczowo. Tak było najlepiej. Nie mówić bez potrzeby. A Ordin spod rantu stalowego hełmu zaciekle lustrował naszych w świetle pochodni, aż wreszcie rzucił pełen złości i irytacji:

- Huknęło, tak? I cegły spadły, tak? To niby czemu, Sharia, na kufieKufa – (więz.) twarz. świeże sznytySznyty – (więz.) blizny. nosisz? Co? Cegłom nagle pazury wyrosły przypis  Sznyty to blizny przecież, cóż innego? Nielicho Ugaidi rzezała tym melem, aż z daleka było widać. Nie bez powodu nikt pod pióra jej nie wchodził. No, czyli pod pazury. A gdyby nam ich bukaci regularnie nie obcinali, to z twarzy Sharii zostałoby zaorane albińskie pole.!?

- Cela spanikowała, poruczniku – odpowiedział bez namysłu arufianArufianie – (przyr.) grzywiasta rasa hurii.. – Musiałem ich uspokoić, stąd to zadrapanie. Mamy ciężej rannego. Niechybnie zginie bez waszej pomocy. – Mówił to tak przekonująco i wiarygodnie, że się poważnie zacząłem zastanawiać, czy nie wymyśliłem sobie całej tej historii z melemMel – (więz.) łom. i błyskawicami... Tym bardziej, że to przeklęte narzędzie zupełnie zniknęło mi z oczu.

- To gdzie to ścierwo? – zapytał w końcu Ordin.

Sharia głową skinął naszym, by się nieco rozstąpili. Ordin podszedł jeszcze bliżej krat, a między belkiBelka – (więz.) pręt. przypis  No jasne, że nie. Chodziło o pręty krat. Żelazne. wetknął swą pochodnię, do bólu jaskrawiąc wszystko błękitem. Krótką chwilę przyglądał się tej rozpaczliwej sytuacji. Posadzka bezładnie zasypana tabunem spękanych cegieł; wszędzie pył i gruz. Wśród tego gruzu na wpół przytomny Gwaya. Leżał tam na osobistej pryczy Sharii, po części oparty o ścianę. Kurczowo się trzymał łańcuchów i drewnianej ramy. Dyszał płytko. Cały drżał. Brudna szmata, w jaką był zawinięty, naszła już farbąFarba – (więz.) krew., a ta powoli sączyła się znów po sierści. Nad ciałem huraHur – (hur.) młodociany huria. klęczała Lōzi. W skupieniu odprawiała swe czary, próbując zapewne zatamować krew. Aż złote iskry szły spod jej palców. Może i racja, że w zasadzie trudno to nazwać było magią, acz wśród naszych ta arufiańska hidayaHidaya – (hur.) dorosła hurianka. jako jedyna parała się tą sztuką. W chwili, gdy Ordin podszedł pod kraty, przerwała i spojrzała w jego stronę, aż oczami na niebiesko zabłysła. Zdawałoby się, że w takim blasku nawet ślepiec by dostrzegł ponad jej głową, ileśmy cegieł wyszarpali ścianie od obiadu. Ordin jednak wrócił wzrokiem do rannego huraHur – (hur.) młodociany huria. i rzucił pozostałym:

- Przytargać mi tu medyka!

- Medyka? O tej porze? Skóry nam złoi! – zaskomlał któryś.

- Chcesz StaremuStary – (więz.) naczelnik. ligaćLigać – (więz.) donosić., żeś się do zgonu kolejnego przyczynił, bo dupy ci się po schodach nosić nie chciało przypis  Ligać w ustach dozorców oznaczać mogło wyznawać, zdradzać, kłamać, donosić, wydalać, rzygać, wydawać posiłki lub po prostu mówić. Do wyboru, do koloru.? – Ordin aż rękami wymachiwał zirytowany, wywijając pochodnią o włos od naszych futer. – Nie sprowadzisz tu tego próżnego capa, to tamto ścierwo padnie jeszcze tej nocy! Te tępe koty za nic się nie znają na opatrunkach, starczy oko przypalić przypis  To prawda. Nie dożyłby do śniadania. Wystarczyło rzucić okiem...! No, ruszać na górę, trepie! I znieść mi tu jakieś nosze!

CiurmakCiurmak – (więz.) strażnik. rażony słowem swego zwierzchnika pomknął w główny korytarz. Ordin pozostał przed kratą naszej celi i w milczeniu kręcił głową, spoglądając spode łba to na Sharię, to na Gwayę, to na wciąż jeszcze rozjuszoną Ugaidi. A my, zaintrygowani i zlęknieni spoglądaliśmy na niego. Taka troska o hurie w żadnej mierze do niego nie pasowała; byliśmy wręcz pewni, że nie wzięła się znikąd, toteż spodziewaliśmy się najgorszego.

- OdkluczyćOdkluczyć – (więz.) otworzyć. mi ten chlewChlew – (więz.) cela.! Ruchy, drewniana nogo! – szczeknął wzburzony, a reszta bukatówBukat – (więz.) strażnik. jak na niemy rozkaz chwyciła za miecze.

„Zaraz nas wymordują”, pomyślałem. Gdy zakwiliły twyrasyTwyrasy – (więz.) kraty., Ordin huknął na naszych:

- Wytargać mi przed celę tamte upaprane kudły!

Sharia skinął na dwójkę z burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. – na Lōzi, wciąż klęczącą przy rannym, i na stojącego obok Zinaę, zdolnego i zdeterminowanego pardianaPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych)., co wszystkich urzekał swą urodą. Posłusznie, choć nie bez obawy i niechęci, dźwignęli w dwójkę rozedrgane ciało Gwayi z koi i ostrożnie przenieśli je przed celę – pod same paszcze psówPies – (więz.) strażnik.. Gdy wrócili i zatrzaśnięto za nimi bramę, acz jeszcze nim sprowadzono z góry rakarzaRakarz – (więz.) lekarz., Ordin przyklęknął przy młodym ciele onkianaOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych).. Studiując wytargane z przygodnych szmat bandaże, wzgardliwie kiwał głową i coś tam mruczał pod nosem.

Od rakarzaRakarz – (więz.) lekarz., jeszcze zanim w asyście strażnika stoczył się na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel., roztaczała się w powietrzu intensywna woń jakichś podłych koalich szczyn najniższej próby. Chwiał się nieco na nogach, acz idący z nim okuty w żelazo ciurmakCiurmak – (więz.) strażnik. skutecznie utrzymywał go w pionie. Do roboty zabrał się z nieskrywaną niechęcią – przerażeni obserwowaliśmy, z jak wielką nonszalancją zdejmował z Gwayi bandaże. Wbitą w ciało cegłę oraz zalane krwią futro huraHur – (hur.) młodociany huria. badał z dystansu, by nie poplamić rąk. Rozdrażniony krzywił się i coś niewyraźnie bełkotał przez zęby. W końcu, poganiany przez Ordina, wyartykułował swą pogardę:

- A weźcie ode mnie ten zapchlony dywanDywan – (więz.) huria.! Nie będę tego zgniłego trupa łatał! Zresztą, jak szajatęSzajata – (więz.) matka. kocham przypis  Miał na myśli swoją matkę., spadające odłamki takich sznytówSznyty – (więz.) blizny. nie czynią. Jak byk widać, że ktoś złośliwie dźgnął w to mięso pękniętą cegłą aż ta wręcz bebechy poprzecinała.

Strażnicy chyłkiem zlustrowali naszych spod swych stalowych czapek, zaś Ordin wpadł w istny szał:

- Oż wy, wyleniałe gawniakiGawniak – (więz.) więzień. niemyte! Zafajdani, kłamliwi popaprańcy! Więc miałem rację! Te wasze próżne kogucie pojedynki kolejny raz kaleczą mi inwentarz! Idziesz z nami, Sharia! Już ja ci pokażę, sierściuchuSierściuch – (więz.) huria. niewyżyty, jak się mięso drapie! Brać go!

Sharia schylił tylko głowę, ogon opuścił, zęby zacisnął, ale nie miał w oczach strachu. Raczej ulgę, jeśli już. Może nie dał po sobie poznać przerażenia? Bez oporu pozwolił się pojmać ciurmakomCiurmak – (więz.) strażnik. i wyprowadzić z celi. Gdy przez główną kratę prowadzili go na górę, przedarłem się między nogami naszych pod same pręty, zacisnąłem je ze wszystkich sił pazurami i łkając obserwowałem, jak mi raisaRais – (hur.) wódz. prowadzą na stracenie. Być może celowo oddawał grzywę pod topór, by wzrok bukatówBukat – (więz.) strażnik. odwieść od nieudanej próby ucieczki i własnej burcie oszczędzić rzezi... Chciałem krzyknąć, że to ja byłem temu wszystkiemu winny, że to ja rozkopałem ten przeklęty tunel, ale nic prócz rozdzierających goryczą spazmów nie przechodziło mi przez gardło. Patrzałem, jak z rozkazu Ordina na noszach brali również Gwayę – do którejś z kabarynKabaryna – (więz.) karcer. na pokładziePokład – (więz.) posadzka na poziomie cel., aby daleko nie dźwigać. Może i był najniżej w hierarchii, ale mimo wszystko był przecież jednym z nas. W rękach takiego rakarzaRakarz – (więz.) lekarz. nie miał szans, cela spisała go na straty. A ja z rozwartymi ustami stałem tam zupełnie bezsilny i zdruzgotany – jakby wszyscy, cała mbariaMbaria – (hur.) huryjskie stado., zginęli nagle, a ja sam pośród ich trucheł błąkam się we mgle i w rozpaczy. Jakby wszyscy zginęli z mojego powodu...

Czar prysł. Pozostał szmer dyszących hurii, pusta prycza, na której nikt nie ważył się położyć, i ta ogromna odłupana wyrwa, co poszarpanymi zębami ceglanymi spozierała na nas łakomie z wysoka. A w górze – smokSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. chwyta w szpony orła i pióra skrzydeł targa w drapieżnej paszczy, gardła już sięga. Nie pamiętam, bym kiedykolwiek bał się tak bardzo o czyjeś życie, jak wtedy. Ze wszelkich sił odgonić chciałem wyobrażenia, że te zakute w metal bestie nożami mu sierść masakrują, kijami i prętami żelaznymi ciało kaleczą, w szlamie najohydniejszym topią, łańcuchami nogi i ręce rozciągają, skórę ogniem podpalają, linami krtykęKrtyka – (więz.) gardło. duszą, obcęgami pazury ciągną, grzywę strzępią, steryStery – (więz.) wibrysy, huryjskie wąsy. szarpią, umyUmy – (hur.) męskie organy płciowe. kruszą, marashMarash – (hur.) ogon. tną, klingę miecza w sercu topią...

Długo nie mogłem się pozbyć tych przerażających wizji... Tym bardziej, że ledwo tej samej nocy chciałem, by zniknął; chciałem by zginął, bo wiedział o moim podkopie! Gdy to sobie przypomniałem, myślałem, że zwariuję. Do samego rana drżałem jeszcze mimo starań Matki, która czule tuliła mnie i lizała, by jakoś uspokoić mą rozszalałą wyobraźnię.

- Czuję, że się boisz, maleńki – powiedziała.

Przytaknąłem. Własne nukiNuki – (hur.) ślady zapachowe. zdradzały mnie na kilometr. Wtedy szepnęła mi do ucha coś, co do dziś pamiętam:

- Wiedz jedno: w życiu nie istnieje absolutnie nic, czego należałoby się obawiać.

- Oprócz ludzi, prawda? – zapytałem.

- Nie. Ludzi też nie należy się lękać. Nie są w stanie zrobić ci absolutnie niczego, czego trzeba by się bać.

To mi dało do myślenia na tyle, że już w ogóle nie potrafiłem zasnąć. Byli wśród nas tacy, którzy również nie mogli zmrużyć oka przez to wszystko, co się stało. Choć większość – nie dość, że zmordowana już przecież codzienną pracą na poziomie, to jeszcze wycieńczona do reszty nocną tyrkąTyrka – (więz.) praca. na pokładziePokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. – padała gdzie bądź i byle jak, usiłując odzyskać choćby godzinę straconego snu.

Ranek nadszedł zdecydowanie za szybko. Funkcję starszego celi wzięła na siebie Ugaidi. Serce się krajało, gdyśmy słyszeli jak mówiła, że została nas tylko siedemnastka, a dwóch było na przetrzymaniu – to jest Sharia i Gwaya. Zawsze na chwilę wstrzymywaliśmy oddech, gdy starszy celi mówił to „na przetrzymaniu”. Tak mówiło się na tych, co poszli do kabarynyKabaryna – (więz.) karcer. i jeszcze nie wrócili. Ale jeśli by nocą zmarli, to właśnie wtedy, podczas porannego apelu, poinformowaliby nas o tym bukaciBukat – (więz.) strażnik.. Przynajmniej zwykle tak się działo. „Tamtego ścierwa to już do haremu nie rachujcie. Padło, błagając o litość” – tak by powiedzieli. Albo jakoś podobnie. Milczenie strażników pozwalało odetchnąć z ulgą i w strzępach nadziei trwać kolejny dzień.

Tamtego ranka dozorca – zgodnie z poleceniem MłynarzaMłynarz – (więz.) naczelnik., jakie podsłuchałem spod drzwi karceru poprzedniego dnia – wyznaczył dwóch naszych, by zostali na pokładziePokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. i zamurowali wyłom:

- Siwy wypłosz i wyleniały czarny wystąpić mi z szeregu! – Ręką wskazał na Vijani i hadhaHadhi – (hur.) stary huria. Haramishę. Tyle lat nas znali, a nie byli skłonni nauczyć się naszych imion. – Te dwa zostają dziś w celi.

- Panie kapralu, co pan? – zdziwił się któryś z bukatówBukat – (więz.) strażnik.. – Znowu pan tego szarego kocura bierze?

- Młody, toż to nie kocur, a kocica!

- Kocica! – ledwo słyszalnie westchnęła po naszemu zbulwersowana Vijani. – Trzymajcie mnie!

- On czy ona, co za różnica? Te sierściuchySierściuch – (więz.) huria. wszystkie wyglądają podobnie!

- Było iść, Młody, gdyśmy do mańkiMańka – (więz.) karcer. zapraszali przypis  A to jeszcze inne określenie karceru.. Własnym kindybałemKindybał – (więz.) męski organ płciowy. byś różnicę obciął! – gwałtowna rzeka grubiańskiego śmiechu wykipiała z metalowych puszek ich zbroi i przeszła echem po korytarzu; zaś w celę uderzyła gwałtowna fala irytacji. Przecież takie kwestie są bardziej niż oczywiste nawet z kilometra!

Może i racja, że dla rasy, która zdaje się zupełnie nie mieć węchu, różnice między hurianką a hurią są nazbyt subtelne – szczególnie, że młyńskie kadzienniakiKadzienniaki – (więz.) łachmany. przypis  Tak się mówiło na łachmany, w które byliśmy wszyscy ubrani. zasłaniały nasze umyUmy – (hur.) męskie organy płciowe. i ukiUki – (hur.) żeńskie organy płciowe. przypis  Umy i uki to mesejskie odpowiedniki huryjskich słów na określenie męskich i żeńskich organów płciowych – przyp. GE., a w świetle pochodni rysy i barwy naszych twarzy może i w istocie zbyt słabo były widoczne. Być może bezogoniBezogon – (więz.) człowiek. zza Wielkiej Wody nawet miedzy sobą miewają problemy z rozróżnianiem płci – tym bardziej, że zwykli niemal całe ciała skrywać pod kilkoma warstwami ubrań. To prawda, często się zdarza, że właśnie za pomocą ubioru manifestują swoją płeć. Aby jakoś się od siebie odróżniać, umówili się, że będą nosić różne typy ubrań. Ich hurianki noszą się zupełnie inaczej aniżeli hurie i w inne ozdoby się stroją, jeśli z zamożnych mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado. pochodzą. Bywa też, że o płci świadczy stosowne uczesanie grzywy przypis  Nie mówiłem jeszcze o tym któregoś wieczora? Wszystkie ludzkie rasy – od albinów, przez erabów, barbarzyńców, jin-hanów ze Sterburty, ruberów z dziobowej Bakburty, enuitów z mroźnej Rufy skutej wiecznym lodem, aż po mesejów, z których jednego na własne oczy tu widzicie – wszyscy oni – czy to hurie, czy hurianki, czy nawet chekechee – wszyscy mają gęste grzywy, choć może nie aż tak bujne jak u arufian. Czeszą je na najróżniejsze sposoby, przycinają lub zupełnie golą w zależności od upodobania, obyczajów lub pełnionych funkcji.. To, jak zaznaczają swoją płeć, również zależy w dużej mierze od rasy i lokalnych zwyczajów. Co innego uchodzi za właściwe dla albinów, co innego dla erabówErabowie – (przyr.) ludzie z Erabii Macierzystej i Archipelagu Erabskiego słynący z nauki i handlu.. Albini noszą spodnie, albinki – długie suknie lub spódnice, a w takiej Erabii długie suknie noszone są przez obie płcie. A na przykład mesejeMeseje – (przyr.) rasa drobnych, ciemnoskórych ludzi zamieszkujących centralne lasy deszczowe., jak sami tu widzicie, ani spodni, ani sukni nie noszą wcale.

Poza tym wszystkim ludzkie hidayeHidaya – (hur.) dorosła hurianka. oraz hekaleHekala – (hur.) stara hurianka. w miejscu pierwszej (i zarazem jedynej) pary ziwZiwy – (hur.) gruczoły mlekowe. mają coś w rodzaju odstających wymion. W zależności od wieku sterczą bądź zwisają luźno, sprawiając, że całość wygląda – trzeba przyznać – dość komicznie. A mimo to hurie bezogonówBezogon – (więz.) człowiek. zdają się być nimi obsesyjnie zafascynowani – to jest ziwamiZiwy – (hur.) gruczoły mlekowe.. Ich objętość wprost proporcjonalnie przekładają na urodę. Stosunkowo łatwo jest zobaczyć ich pękaty kształt nawet przez kilka warstw ubrań, co pewnie jest dla nich głównym wyróżnikiem płci, którego – jak widać – brakowało tym ograniczonym i ułomnym w zmysły strażnikom Młyna u naszych hurianek przypis  Hurianki wbrew wszelkim możliwym oczekiwaniom nie zostały przez naturę szczodrze obdarzone w ziwy. Klatki piersiowe nawet dorosłych hiday są pod tym kątem zupełnie płaskie, nabierają odrobinę krąglejszych kształtów jedynie w okresie karmienia młodych. Na co dzień w zasadzie nie różnią się od męskich torsów – tym bardziej, że obie płcie posiadają aż trzy pary ukrytych między sierścią ziw (choć, jak mówią, bywają wyjątki) – przyp. tłum..

- Mówiłem, że trzeba byłoby dorzucić tamtego kota, co zdechł na szóstce miesiąc temu – skomlał któryś z bukatówBukat – (więz.) strażnik.. – Od razu lepiej by wiązało.

- A gdzieżby tam – odparło to samo wapno, które poprzedniego dnia wraz z MłynarzemMłynarz – (więz.) naczelnik. badało naszą celę. – Jeszcze by niestrawione kości luzem pływały. Z pół roku musiałoby się gryźć.

- Ale coś dorzucić trzeba, a tu widać góra znów poskąpiła, że się lepić nie chce.

- E, za wcześnie jeszcze. Dopiero na jesieni mieli dźwig murem na wcisk obstawiać, to zgryźć się jeszcze nie zdążyło. I tak dobrze, że choć tyle stało. A dorzuca się coś zawsze, inaczej się nie godzi. Mogę iść na zastawkęZastawka – (więz.) zakład. przypis  To jest o zakład., że zdołowali jakiego padniętego iakka bądź wołu.

- To zobaczcie, kapralu, jaka oszczędność: miast zdechłego iakka zdołować zdechły dywanDywan – (więz.) huria., a i grobu nie byłoby potrzeby kopać. A padlinę dać kotom na fasunek, i tak wszamią.

- O, jasne! – burknął po naszemu zbulwersowany Haramisha. – Jeszcze chwila i każecie nam samych siebie żywcem zjadać dla tej waszej psiej oszczędności!

Na to bukatBukat – (więz.) strażnik. warknął tylko zza krat:

- Cegły kleić, nie pyskować, chmiejuChmiej – (więz.) więzień. obeszczany! Z kijem na zachętę ożenię, jak się nie podoba!

Ludzie doskonale wiedzieli, że mamy własną mowę, acz nie rozumieli jej, dlatego pod groźbą batów zakazali nam jej używać. W ich obecności mogliśmy mówić albo po albińsku, albo wcale przypis  Hmm... Zachodzące słońce, chyląc się, złotem kłęby chmur oblewa. To znaczy: umierające słońce, brocząc ranione, chmur poszarpaną mozaikę złotą krwią plami. Zadowolone? Ten handlowy język ma dziwne i dość... kanciaste brzmienie. Acz jego znajomość potrafi się w świecie przydać – z bazarów trafił do urzędów i na dwory wszystkich niemal narodów i ras.. Ile to razy oberwało się komuś z naszych za westchnięcie bądź odchrząknięcie, bo bezmózgi ciurmakCiurmak – (więz.) strażnik. wziął to za konspiracyjny szept. Taki mieli tępy słuch... Z drugiej strony dzięki temu nasi mogli, choć w dość ograniczonym zakresie, rozmawiać podczas pracy na poziomie. BukaciBukat – (więz.) strażnik. nie odróżniali huryjskich słów od jęknięć przy zamachu kilofem.

Z tego powodu się w ogóle wzięły figuryFigura – (więz.) więzień funkcyjny. przypis  Więźniowie funkcyjni. Też hurie. Wspomniałem chyba kiedyś o nich.. Na samym początku Młyna wyselekcjonowano z nas tych, co władali albińskim choćby w najmniejszym stopniu. To była ledwo garstka hurii. Mieli tłumaczyć naszym polecenia strażników oraz uczyć nas języka. Kilka dobrych cykli im to zajęło, a gdy wszyscy już zdołali pojąć te kanciaste dźwięki i byli w stanie je wyartykułować, dawno już nie trzymali figurFigura – (więz.) więzień funkcyjny. razem z nami w celach. Od początku podejrzewaliśmy, że te psie sługi donoszą strażnikom o wszystkim, co mówimy między sobą, toteż któregoś dnia jedna z burtBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. poturbowała swoją figuręFigura – (więz.) więzień funkcyjny.. Bez kabarynyKabaryna – (więz.) karcer. się nie obyło, ale przynajmniej odseparowali ich od nas, by nie zdarzył się kolejny „wypadek”. Przydzielili im inne lokum i inne prace. Jednak i bez figurFigura – (więz.) więzień funkcyjny. w celach mieliśmy uzasadnioną obawę, że któryś z bukatówBukat – (więz.) strażnik. zna nasz język, choć nigdy się tym nie zdradził – zresztą nawet Turam nic o tym nie wiedział. A jeszcze bardziej obawialiśmy się tego, że uchoUcho – (więz.) donosiciel. przypis  Czyli paskudnego donosiciela. mamy wśród nas samych – w którejś z cel. Podejrzewaliśmy kogoś od Radży, ale i własnej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado. nie można było ufać, chwilami każdy podejrzewał każdego. Musiał być przecież jakiś powód tego, że ciurmakiCiurmak – (więz.) strażnik. przychodziły czasem w nocy i zabierały do karceru któregoś z naszych niby zupełnie bez przyczyny. Dziwnym trafem okazywało się zwykle, że ten ktoś kilka dni wcześniej podczas tyrkiTyrka – (więz.) praca. wygłaszał huryjskimi słowy nieprzychylne sądy pod adresem MłynarzaMłynarz – (więz.) naczelnik. albo zdradzał się z planami ucieczki, buntu lub jakiegoś perfidnego kantu. Po tylu latach doskonale nas wszystkich znali – po barwie sierści czy rysunku cętek, acz oczywiście nie po imionach, których nie byli w stanie nawet powtórzyć. My, pomimo ujednoliconych płytowych zbroi, jakie zawsze mieli na sobie, rozróżnialiśmy ich nawet lepiej – ale nie po twarzach, jakie było widać spod otwartych hełmów, a raczej po głosie i nukachNuki – (hur.) ślady zapachowe. – tak intensywnych, jakby z upodobaniem smarowali swe ciała własnymi odchodami. Manifestowali swoją obecność na kilometry, choć zdawali się tym w ogóle nie przejmować. W zasadzie to ludzie zazwyczaj nie odróżniają nawet swoich własnych nukiiNukie – (hur.) ślady zapachowe. od nukówNuki – (hur.) ślady zapachowe., wcale nie przesadzam! Nigdy nie mogłem zrozumieć, jak oni z takim podejściem w ogóle polują na zwierzynę? A może właśnie dlatego wolą ją hodować?

Zaprawa, jaką w drewnianym wiadrze po pomyjach przynieśli nam wtedy bukaciBukat – (więz.) strażnik., też nie pachniała za dobrze. No i rzeczywiście wiązała słabo. To znaczy taka była opinia hadhaHadhi – (hur.) stary huria. Haramishy, bo moim zdaniem nadawała się wyśmienicie – tyle że do zabawy. Lepka, odrobinę mokra, a plastyczna prawie tak jak miękka glina. Umorusałem w niej futro aż po łokcie nim ciurmakiCiurmak – (więz.) strażnik. burknęły na mnie, bym do ciężkiej larwy przestał już pomagać i czkałCzkać – (więz.) uciekać. na którąś kojęKoja – (więz.) prycza., bo inaczej stracą cierpliwość. Spod ściany obserwowałem, jak dwójka naszych używa własnych misek – tych samych, z których pili wodę i breję ze śniadania – do nabierania zaprawy. Mozolnie próbowali dopasować do siebie potrzaskane cegły i kamienie. Z góry przynieśli nam może kilkanaście nowych – dalece za mało, by starczyło na całą wyrwę.

Dopiero po jakimś czasie udaje mi się uprosić Vijani, by niepostrzeżenie nałożyła mi trochę tej zaprawy do mojej miski. To niezwykłe, jak niewiele potrzeba, by z takiej szarej gliny stworzyć życie... Nim się orientujecie, spod palców rodzą się grudkowate grupy antylopAntylopa – (przyr.) iakk sawannowy., przemierzających równiny w galopie. Aż drewniany grunt dudni i drży dręczony dziesiątkami kopyt. Zwierzyny bezlik aż po brzeżny horyzont: aż za krawędź lawiną się sypią stada zebrZebra – (przyr.) zwierzę kopytne w paski. pasiastych, aż rodzina lemurówLemur – (przyr.) stadne zwierzę z sawanny i lasów deszczowych, żyjące w koronach drzew., mknąc pędem przez trawy, rój ibisówIbis – (przyr.) ptak brodzący. płoszy i do lotu żwawego zrywa, aż piór strzępy tańczą wśród piachu, aż popłoch i wrzawa z zapachem potu i krwi się miesza, aż żaglice w popłochu tłoczonych aretasówAretas – (przyr.) duży roślinożerca o szerokim pysku i grzebieniowatym kręgosłupie. setką barw się mienią niczym neh nehyNeh neh – (przyr.) egzotyczny drapieżnik kotowaty. Potrafi zmieniać kolor swojej sierści. przypis  Jak to nie wiecie, co to są neh nehy? Jeszcze dwa miesiące temu widziałem jednego dzień drogi na Sterburtę od waszego rewiru, jestem przekonany, że żyje ich tu więcej. Poproszę waszego raisa, to może by wam pozwolił pójść z łowcami na tropienie neh neha. Wyglądem przypominają małe pantery mgliste, ale gdy wyczują, że się je tropi, a tym bardziej goni (nawet dla zabawy), ich sierść w niezwykły sposób mieni się wszelkimi kolorami tęczy. To trzeba zobaczyć na własne oczy, nim się przestanie być chekecheą! Wówczas w Młynie też nie miałem pojęcia, jak wyglądają neh-nehy. Znałem je tylko z opowieści starszych, ale żadnego przecież nie widziałem. W mojej wyobraźni wyglądały jak hurie biegające na czterech. Zresztą wszystkie zwierzęta, jakie pojawiały się w mojej głowie – antylopy, zebry, lemury, aretasy, bawoły, słonie, żyrafy i wszystkie inne łącznie z tymi, które widziałem na ścianach celi – przypominały hurie, moją Siostrę , ryby ze śniadania albo kamiennego orła lub smoka z odsłoniętej kolumny. Żadnych innych kształtów nie znałem – w razie potrzeby modyfikowałem je, odejmując im ogony, dodając skrzydła, mnożąc liczbę nóg albo pokrywając ciała rybimi łuskami. Wyobraźnia nie bierze niczego z powietrza.. Za tym ogromem zrodzonych naprędce stworzeń – hurii garstka w szaleńczym pędzie. Ale nie, nie gonią wcale tej zwierzyny – wraz z nią w popłochu gnają co tchu! Wtem głowę podnoszę. Już wiem, gdzie lęk ma swe źródło: oto smokSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. kamienny spoziera z wysokiej kolumny i szykuje się na łowy. Łuski do lotu prostuje, szyję pręży i w dół! Sztyletami skrzydeł powietrze tnie na drzazgi, pył spod traw wiruje wzburzony, trąby rykiem grają w ferworze. Okiem demona za ofiarą już łypie, szpony zachłannie ku grzywie wyciąga! Sharia! Mknij co tchu! Z przerażeniem widzę, jak w pędzie się zatrzymuje i w tył odwraca, tnąc pazurami źdźbła traw. Oko w oko, wprost przed smokiemSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. staje, skoki napręża, pazury do rozszarpania gotuje, niemal pniakiPniaki – (więz.) kły. w łuskach już topi. Na próżno! Bestia olbrzymia szponami w pół go łapie, o ziemię bez skrupułów targa, całością cielska jak kłodą przygniata. Błyskawiczny zamach smoczej paszczy w jednym, gwałtownym kłapnięciu pozbawia Sharię...

Aż belkiBelka – (więz.) pręt. zadudniły echem. Taki grom huknął. Ocknąłem się szybko, słysząc jakieś wrzaski:

- To ten harem. HolujcieHolować – (więz.) patrzeć. przypis  Patrzcie., co za szambo!

- Skoczyć po Tufla, poruczniku?

- A po cholerę mi ta drewniana noga? Z kilometra widać, że wapna szkoda na taką chałturę! Obiję pysk temu, kto przyklasnął taką porutęPoruta – (więz.) fiasko. i odstawił te ścierwa na poziom przypis  Poruta to tak ogólnie o czymś nieudanym, jakimś niepowodzeniu.! Ile razy mam tłuc tym krzywym kindybałomKindybał – (więz.) męski organ płciowy. przypis  W zasadzie chodziło o umy. Acz to zadziwiające, jak wieloma różnymi słowami potrafili je określać strażnicy, jak również to, jak wiele osób byli w stanie do um przyrównać... Co ciekawe, zawsze były to przyrównania niepochlebne., ile razy mam im tłuc – ciągnął, gniewnie machając rękami – że jak się daje tym sierściuchomSierściuch – (więz.) huria. coś do zrobienia, to trzeba bez ustanku obcinać im ręce przypis  No, oczywiście: patrzeć, obserwować.!?

To był rzecz jasna Ordin. W towarzystwie dwóch innych strażników stał rozwścieczony za firankąFiranki – (więz.) kraty. i wymachiwał przełożoną przez kraty jaskrawą pochodnią, ożywiając cały rój makabrycznych cieni bezwładnie biegających po błękitnych ścianach. Gdy nagle zwrócił swe stalowe oblicze w moją stronę, przerażony jeszcze bardziej wcisnąłem się w róg koi Haramishy, na której siedziałem pod warstwą starych derek. Wtedy coś cicho zapiszczało, a ja poczułem Ją pod sobą, wtuloną w moje futro. Widać, zlękniona szukała schronienia od rozeźlonego Ordina – zupełnie tak jak ja.

- A ty co ślipiesz, skokobrykuSkokobryk – (więz.) dzieciak. jeden? – warknął. – Lepiej się ułybajUłybać – (więz.) cieszyć., darmozjadzie, że masz przychylność StaregoStary – (więz.) naczelnik., inaczej dawno już byś gryzł skały razem z resztą przypis  Ułybać się to znaczyło uśmiechać się albo cieszyć.!

Odwróciłem wzrok, by go nie prowokować; a on tylko splunął na naszą posadzkę, przeklinając coś tam pod nosem.

Gdy już zabrali sprzed celi swe metalowe cielska, ostrożnie wysunąłem się spod derek, uważając, by znowu przypadkiem Jej nie przygnieść. Nie czuć już było od Niej przerażenia. Dobrą chwilę siedzieliśmy, wspólnie chrupiąc z mojej ręki pokruszoną pajdę bomsuBoms – (więz.) chleb.. Wcinała, aż Jej się wąsy trzęsły, a i tak widać było, że bardziej łaknęła towarzystwa aniżeli czegoś na ząb. Dawała mi się nawet gładzić po brzuchu. Razem podziwialiśmy ścianę naprzeciw, świecącą świeżą łatą z cegieł i mokrej zaprawy – ja wtulony w miękką kojęKoja – (więz.) prycza. Haramishy, Ona – w miękkie futro na moim ramieniu.

Miał tę iskrę w oczach już wtedy, gdy wchodził do celi. Janga. Ten masywny pardianPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). o sierści ciemnej jak smoła, co nigdy bez potrzeby ust nie otwierał. A jeśli już się odezwał, to jakby jadowity wąż kąsał. Właśnie wtedy, nim nawet cela zza ściany zdążyła powrócić na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel., zdarzyło się to wszystko. Wtedy to, gdy za naszą burtąBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. zatrzaśnięto już twyrasyTwyrasy – (więz.) kraty., przemówił tak:

- Hurie i hurianki! Od tej tronyTrona – (więz.) noc. przypis  Nocy, było już. biorę tę mbarięMbaria – (hur.) huryjskie stado. pod własny marashMarash – (hur.) ogon.. Będę wam raisemRais – (hur.) wódz.! PniakiPniaki – (więz.) kły. któregoś świerzbią, by iść ze mną na smarySmar – (więz.) bójka. przypis  Innymi słowy: „by wejść ze mną w szranki”.?

- Jak to? A Sharia? – spytała któraś hurianka, być może Lōzi.

- Sharia, Sharia... Czyście nie widzieli, jak go rwali? Żywy do nas nie wróci. Nawet jeśli psyPies – (więz.) strażnik. przytargają tu jego ciało, duch będzie martwy! – Później zachodziłem w głowę, jak on wtedy mógł być tego pewnym?

- Mylisz się, Jango! Te blaszane ciurmakiCiurmak – (więz.) strażnik. nigdy go nie złamią! – To był Zinaa, ten młody, ambitny i może nazbyt naiwny huria. Był pardianemPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych)., tak samo jak Janga. Wszyscy nieco zaskoczeni zwróciliśmy głowy w jego kierunku, a on mówił dalej: – Ten rewir należy do Sharii! A jeśli nie możesz znieść, by choćby przez moment nie mieścił w sobie raisaRais – (hur.) wódz., ja wezmę tę mbarięMbaria – (hur.) huryjskie stado. pod ogon i zwrócę prawowitemu władcy, gdy tylko powróci!

Janga, uśmiechnąwszy się przebiegle, przyjął rzucone wyzwanie, acz nie wyrzekł ani słowa. Jedynie Ugaidi syknęła przez zęby:

- Ależ z ciebie tępe futro, Zinao!

Kto wie? Może nie mieściło się jej w głowie, by ktoś o tyle w hierarchii niższy od niej samej mógłby stać się nagle raisemRais – (hur.) wódz.? Choć to prawda, Zinaa nie nadawał się do tego, by rządzić innymi. Nie każdy się nadaje. Nie miał ani zaprawy w walce, ani pozycji w celi, ani roztropności przynależnej raisomRais – (hur.) wódz.. BurtaBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. darzyła go jednak niezwykłą sympatią, na którą zresztą sobie zasłużył. Nieraz stawiał na swoim; jak widać, nie brak też mu było odwagi. Rozpaczliwie wierzyłem w jego zwycięstwo – zapewne dlatego, że Jangi, tego czarnego, upiornego i jadowitego węża, jakiego hodowaliśmy wśród własnych futer, lękałem się bardziej aniżeli najokrutniejszych bukatówBukat – (więz.) strażnik. Młyna...

Ściśnięci na stojąco pod ścianami tudzież na kojachKoja – (więz.) prycza., zostawiliśmy ledwo skrawek przestrzeni tym dwóm pardianomPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych).. Na co dzień ledwo się przecież w tej celi mieściliśmy, tak było ciasno. Niemal nic nie widziałem, gdy Matka przycisnęła mnie silnie do muru i zasłoniła własnym ciałem.

Janga gestem oddał pierwszeństwo w starciu swemu młodszemu rywalowi. Wstrzymałem oddech – to surmy tną złowieszczo; to bębny coraz gorliwsze, jakby batem rażone pędu nabierają i gnają, i tętnią niczym kopyt stadem przypis  Huryjskiej muzyce należałoby poświęcić cały osobny rozdział. Wytwarzają przeróżne instrumenty, niektóre zupełnie mi nieznane, a gra na nich często im towarzyszy w codziennym życiu. Zdaje się wiązać wewnętrznie stado i umacniać wzajemne relacje. Huryjska muzyka trzyma zazwyczaj szybkie, rytmiczne tempo i choć jest dość specyficzna, to całkiem interesująca dla ucha. Młodym, które przyuczają się do gry, zdarza się – tak jak dziś – zrobić niezły akompaniament do tej opowieści. Natomiast huryjski śpiew – czy jak kto woli: huryjski chór – jest znacznie trudniejszy w odbiorze. Ktoś, kto nie zna ich języka, usłyszy z początku przeciągłe mruczenie, które wraz z przypływem uczestników zmieni się płynnie w hałaśliwą wrzawę jęków, pohukiwań i ryków. Można się tego wręcz przestraszyć. Co ciekawe, muzyka i śpiew w ogóle nie łączą się u hurii z tańcem. Z zasady gardzą wszelką poważniejszą aktywnością fizyczną, jeśli tylko nie kończy się posiłkiem bądź przyjemnością – przyp. tłum.. Pośród podjudzających szeptów dwa skupione spojrzenia ostre jak brzytwy, mięśnie jak cięciwy napięte, ogony na sztorc, sierść zjeżona, wdechy płytkie, gwałtowne, krtykiKrtyka – (więz.) gardło. rzężące jak krasnoludzkie maszyny, a serca – bom-bom-bom – jak stąpające po ziemi deinoteriaDeinoterium – (przyr.) gatunek dużego słonia o krótkiej trąbie i długich ciosach dolnych, będących cennym źródłem kości słoniowej.. Moje własne niemal z piersi wyskoczyć mi chciało.

Stało się. Piękne i prężne ciało Zinai poderwało się w powietrze, tylko śmignęły dorodne cętki. W locie błysnęły ostre kły, a szczęki już na kark gotowe były w rozwarciu. Aż metal dźwięknął, gdy w tym pędzie wbił się huria kajdanami wprost na firankiFiranki – (więz.) kraty.. Tam, gdzie mierzył, nie było już Jangi. Sprawiało to wrażenie, jakby czarny pardianPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). w ostatniej chwili uchylił się w bok i przemknął piorunem za plecy swego rywala.

- Dziurszlaki przypis  Albo patrzały – czyli oczy. pyłem ci zaszły, zaperzony klajniakuKlajniak – (więz.) niedorosły więzień. przypis  Tak mówiło się o kimś młodym, niedorosłym; nieraz i o mnie.! Jorgaj sięJorgaj się – (więz.) orientuj się.! – wycedził wąż truciznę przez jadowe zęby przypis  Jorgaj, czyli orientuj się, czasem: rusz się albo zrozum, zauważ..

Rozjuszony Zinaa, warcząc głośno i kły szczerząc, obrócił się w stronę Jangi. A w naszą burtęBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. jakby demony wstąpiły. Podjudzali, krzyczeli; jamię, fantyFant – (więz.) przedmiot., rybę ze śniadania stawiali to na jeden, to na drugi ogon. A z każdym kolejnym ciosem, skokiem czy zamachem Zinaa w coraz większą wpadał złość, w coraz większą irytację, coraz wyraźniej tracił pewność siebie. Wężowy jad już krążył w jego żyłach... Ani razu nawet nie drasnął celu. Z desperacją dążył do zwarcia, a Janga z tak wielką lekkością się uchylał i wymykał przed wszystkimi atakami, jakby w istocie wszedł w ciało smolistego węża o łuskach tak śliskich, że nie sposób było go złapać w pióraPióra – (więz.) pazury.. Nikt nie mógł zgadnąć, skąd w nim taki duch mimo tylu lat młyńskiej tyrkiTyrka – (więz.) praca., mimo kajdan na nogach i rękach, mimo nędznej, hodowlanej diety. Niewątpliwie przednio się bawił, lawirując między nogami, unikając bezpośredniego starcia i niewybrednym słowem drwiąc z młodego hurii. Jakby złośliwym, rozdwojonym językiem syczał i straszył przypis  Hurie są szczególnie podatne na wszelkie trucizny, toteż nawet mniejsze węże uznają za bardzo niebezpieczne i nakazuje się wobec nich szczególną ostrożność – przyp. tłum., doprowadzając nad przepaść obłędu. A gdy już zapędził nad sam brzeg urwiska, wystarczył jeden, dobrze wymierzony i zadany we właściwą porę cios. Ot, cały Janga. Trzonkiem zmaterializowanego niewiadomo skąd melaMel – (więz.) łom. od piorunów zdzielił Zinaę po krempluKrempel – (więz.) kręgosłup. – tak silnie i gwałtownie, że aż metal stęknął, a huria padł na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. zupełnie bez sił. Wtedy wąż czarny doskoczył mu do karku, sztyletami pazurów do krwi wbił się w gardło. Nie miałem pojęcia, skąd on miał tak ostre i długie pazury, skoro strażnicy obcinali je wszystkim huriom, nawet figuromFigura – (więz.) więzień funkcyjny.? Cicho, ale nie na tyle, byśmy nie słyszeli, warknął pardianowiPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). do ucha:

- Występ skończony, karakanieKarakan – (więz.) mały i niski więzień. przypis  Tam, w Młynie była to pogardliwa nazwa na wszystko, co małe, niskie czy nieistotne.! Sądziłeś, że to zabawa? – warczał Janga. – FrancieFrant – (więz.) głupiec.! Gdyby nie kraty, wypędziłbym to twoje śliczne futro za wszystkie morza świata! A tak gnić będziesz przy moim boku, psując zapach mojej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado. przypis  Przed starciem z innym hurią o władzę rais może oddać swe stanowisko bez walki. W takim przypadku pozostaje w stadzie wśród swoich, tracąc tylko pozycję w hierarchii (często się zdarza, że w ten pokojowy sposób wiekowy rais przekazuje władzę – abdykuje na rzecz swojego następcy, samemu stając się wtedy hadhim). Gdy jednak hurie podejmą walkę, przegrany, o ile przeżyje, jest wypędzany ze stada. Hurie (jak i hurianki) mogą opuścić swoje rodzinne ziemie nie tylko wskutek walki o dominację – bywa, że pragną przygód, wolności, życia na własną rękę, mają zatargi z raisem bądź planują dołączyć do innego stada czy wręcz założyć własne. Każdy członek huryjskiej społeczności ma prawo z niej odejść, kiedy tylko tego zapragnie, acz to zazwyczaj bardzo poważna decyzja, od której czasem nie ma już odwrotu. Od chwili złożenia przed raisem oficjalnej deklaracji i przystąpienia do ceremonialnej kąpieli (poprzez pełne zanurzenie w wodzie, co symbolizuje pozbycie się zapachu stada) traktowany jest jako obcy. Od tej chwili musi podjąć samotne życie z dala od rodzinnych ziem lub po wyblaknięciu wzorów z sierści znaleźć jakieś inne stado (zazwyczaj tej samej rasy), które zechce go przyjąć w swe rewiry. Symbolem pokojowego włączenia samotnego hurii czy hurianki do stada jest powtórne przejście ceremonii Mahiri wraz z naniesieniem tatuażu danej społeczności. Niemniej jednak dorośli hurie mają prawo, by od razu wyzwać na pojedynek raisa z obcego stada i przejąć je siłą w bezpośrednim starciu. – przyp. tłum. !

Aż trudno uwierzyć, że dopiero wtedy dała się słyszeć nadciągająca z poziomu burtaBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. Radży – w tak krótkim czasie wszystko to się stało. W tak krótkim czasie postawił się i poległ. Pełen trwogi przyglądałem się, jak moja jedyna nadzieja na przetrwanie zbierała z pokładuPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. swoje zdruzgotane zwłoki i, unikając wzroku pozostałych, wtłaczała je w kąt obok gieruGier – (więz.) toaleta.. Bałem się o jego los, tak jak i o własny. Siedział tam skulony, sierść miał zmierzwioną, w pyle wytarzaną, wzrokiem świdrował posadzkę. Pewnie podobnie jak i ja obmyślał, jak dotrwać do chwili, w której wróci Sharia, a wraz z nim stary porządek. Bo wiedziałem, że wróci, że weźmie w obroty te wężowe łuski i pokaże im, gdzie ich miejsce w celi. Razem byliśmy o tym przekonani. Tyle że Zinaa takie przekonania w jednej chwili przypłacił własną pozycją. Został przestrzelonyPrzestrzelić – (więz.) zdegradować.. Tak się mówiło. PrzestrzelonyPrzestrzelić – (więz.) zdegradować. na sam koniec hierarchii. Co prawda z czasem jego pozycja się nieco poprawiła, wszak wciąż go szanowano, to jednak nie miał pod ogonem Jangi łatwego życia. Przez jakiś czas w kolejce po mięso z obiadu był ostatni, to jest za wszystkimi hurami i huriankami, a zaraz przede mną. A tamtego dnia Janga osobiście przypilnował, by nic Zinai nie zostawiono. Tak, wbrew naszym obawom dostaliśmy wtedy pełnowymiarowy obiad.

Haramisha mówił zawsze: „jako raisRais – (hur.) wódz. je pierwsze danie, tak nad mbariąMbaria – (hur.) huryjskie stado. swoją stanie”. Czyli niby to, jak nowy raisRais – (hur.) wódz. spożywa pierwszy posiłek, zwiastuje, jak swoją mbarięMbaria – (hur.) huryjskie stado. traktować będzie przez kolejne lata. To oczywiście bzdura, ale przez te porzekadła Haramishy wielu z naszych uwierzyło, że pod nowym ogonem czeka nas dostatnie i bezpieczne życie. Wpadli w wężowe sidła, słowem: dali się nabrać. Tamtego bowiem dnia Janga szybciej sam odstąpił od fasunku niż Sharia zwykł dopuszczać niższych hierarchią. Doskonale wiedziałem, że ten pardianPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). zgubi nas wszystkich, a jako chekecheaChekechea – (hur.) huryjskie młode. byłem pierwszy na liście jego ofiar. Tym bardziej, że mocno przywiązany był do tradycji, czego nieraz dawał dowód. Było dla mnie jasne, że odstępuje od mięsa rzuconego przez bukatówBukat – (więz.) strażnik., bo ostrzy sobie zęby na mnie. A jeszcze gdy jadł, z taką zapalczywością wgryzał się w krwisty iakkowy rozbratel, że aż ciarki chodziły mi po plecach. A gdy spojrzał w moją stronę, tak kły wyszczerzył i tak mięso szarpnął, że aż kość trzasnęła, a ja przelękniony umknąłem za Matkę – jakby to w moje ciało zębami się wbijał. Okrutnie się go bałem. Z przerażenia aż zasikałem matczyne futro. Choć chyba i bez tego doskonale wiedziała, co czułem do Jangi. Nie wiem, co by ze mnie zostało, gdyby kiedyś zabrakło jej w celi, a przecież do rozdarcia wężowych łusek mogłaby nie wystarczyć przewaga w wadze i wielkości, jaką z samej natury miała ta tigriankaTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii. nad pardianemPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych).... Zresztą równie dobrze mogłaby z własnej woli i w myśl huryjskich praw oddać mnie w ręce nowego raisaRais – (hur.) wódz.. Tuliłem się do jej sierści, nie będąc nawet pewnym, czy mam w niej jeszcze jakiekolwiek oparcie.

Po obiedzie Janga oznaczył celę. Ściany, kojeKoja – (więz.) prycza., gierGier – (więz.) toaleta. i firankiFiranki – (więz.) kraty. nabrały intensywnego, ostrego, lekko słodkiego zapachu dominacji przypis  Tłumaczenie huryjskich opisów śladów zapachowych czy w ogóle zapachów właściwie mija się z celem. Hurie używają mnóstwa określeń, odpowiadających za konkretne składowe i nuty zapachów, które nie mają u nas swoich odpowiedników. Chociaż część z nich jestem nawet w stanie rozróżnić własnym nosem, to i tak nie potrafię ich nazwać w naszym języku, niestety zbyt ubogim w tym zakresie. Na zapach, który dla nas jest po prostu zapachem smoczliwki, huria wynajdzie piętnaście różnych określeń zależnych od stopnia dojrzałości, odmiany czy regionu, a żadne nawet nie będzie się odwoływać do samej nazwy owocu. To trochę tak jak my nie mówimy o dojrzałej smoczliwce, że jest koloru dojrzałej smoczliwki, a powiemy, że jest karminowa, wiśniowa, rubinowa, karmazynowa lub po prostu czerwona – przyp. tłum.. Z czasem zaczęły nasiąkać nim nasze futra, choć długo jeszcze czuć na nas było nukieNukie – (hur.) ślady zapachowe. Sharii. W końcu przez całe moje dotychczasowe życie dzień w dzień zlizywałem je z własnej sierści.

- Oj, dajcie już spokój z tym kadzeniem! – warknął ktoś zirytowany zza ściany. – Nawet tu nie ma czym oddychać!

- No coś ty? Ten ledwo wyczuwalny gipsGips – (więz.) zapach. ci przeszkadza? – naigrywał się Radża przypis  Gips to inaczej zapach, choć mówienie tak o nukiach Jangi było co najmniej prowokujące.. – Niechże się kociak nałybieNałybać – (więz.) ucieszyć się. póki może! Wróci na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. ta stara, oczajnaOczajny – (więz.) równy. grzywa przypis  To znaczy taka, z którą się równo ogon nosi., to własnych nukiiNukie – (hur.) ślady zapachowe. Janga nie odnajdzie!

- Też mają w głowach naszpagaconeNaszpagacić – (więz.) nazbierać. ci bukaciBukat – (więz.) strażnik. – marudził tam znów kto inny zza ściany. – Tak tamtą burtęBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. skasowaliSkasować – (więz.) złożyć. przypis  Złożyli., że po odholowaniuOdholować – (więz.) zabrać. jedynego charakteruCharakter – (więz.) ważny więzień. nie ma kim sensownym go zastąpić przypis  Tak się mówiło na najważniejsze hurie, te najwyżej w hierarchii.!

Na co Radża warknął rozdrażniony:

- A co, glazurujeszGlazurować – (więz.) obmyślać., że byś się na raisaRais – (hur.) wódz. nadawał, gdyby mnie ciurmakiCiurmak – (więz.) strażnik. na słowo do kabarynyKabaryna – (więz.) karcer. poprosiły, kajfusieKajfus – (więz.) gorszy więzień. jeden przypis  Glazurować to szczegółowo obmyślać jakiś plan – ucieczki z Młyna lub choćby luftu czegoś spod gruzu na poziomie.?

Wtedy w naszej celi Janga, kątem oka patrząc na Zinaę, rzucił niewinnie, niby mimochodem, niby nie zwracając uwagi na to, co mówią za ścianą:

- Najedli się wszyscy?

Odpowiedział zgodny pomruk.

- Słyszeliście? – podchwycił znów tamten z celi obok. – Ci z jedynki się najedli! Nawet bez rakietyRakieta z szamunkiem – (więz.) dodatkowa porcja w ramach nagrody.!

- A co mi do tego, hurio? – burknął Radża. – Ich śmietnikiŚmietnik – (więz.) żołądek., nie nasze.

- To mi do tego, że nasze są puste! Taki mikry Janga to przynajmniej nie wszamie połowy fasunku, burcie nędzne ochłapy zostawiając!

- Bacz lepiej na słowa arufianieArufianie – (przyr.) grzywiasta rasa hurii., bo ci grzywa z głowy spadnie!

- Nie ważyłbyś się!

- Byś się lepiej nie przekonał!

- Wszyscyśmy widzieli, co Ordin robi z takimi, co kaleczą swoich!

- To frantFrant – (więz.) głupiec. jeden! – oburzył się na dobre Radża. – Będzie mnie jeszcze pastuchamiPastuch – (więz.) strażnik. straszył! Trzymać mi mocno tego nygusaNygus – (więz.) nieistotny więzień. przypis  Jeszcze inne określenie na hurię, którym reszta gardzi.!

I stało się. Z pomocą kilku innych z celi zakneblował mu usta, by przypadkiem nie ściągnął na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. strażników, i ostrym nożem szpetnie zgolił grzywę temu arufianowiArufianie – (przyr.) grzywiasta rasa hurii.. Konga miał na imię. Z kilka lat mu odrastała. Straszna sprawa. Tym bardziej przecież, że u arufianArufianie – (przyr.) grzywiasta rasa hurii. ten, kto nie ma grzywy, nie może stać się raisemRais – (hur.) wódz.. A bukaciBukat – (więz.) strażnik. zdali się nawet nie zauważyć takiego okaleczenia. Tak samo jak nigdy nie odnaleźli kosyKosa – (więz.) nóż., którą Radża się wtedy posługiwał. Miał na nią specjalną skrytkę w swojej koi, między deskami. U nas najlepszą bronią był żelazny nóż Haramishy. Trzymał go za luźną cegłą obok gieruGier – (więz.) toaleta. i nikomu niższemu od siebie nie pozwalał go oglądać.

Któż zgadnie, jak to się działo, że wpuszczony przez Jangę wężowy jad pulsował w krwiobiegu i rujnował wszystko, co spotkał na swej drodze? Ledwo słowem się odezwał, a cela za ścianą niemal się nie pozabijała! Cóż to za demon w nim siedział? Mościł się w koi należącej do Sharii i uśmiechał się złośliwie jak to miał w zwyczaju, nasłuchując jak masakrują grzywę Kongi w celi obok. Czasem tylko dodawał w podobnych chwilach:

- Celne słowo głębsze zadaje rany aniżeli najlepsze ostrze.

Chyba sam zagadnąłem Turama o Sharię, gdy któregoś dnia zszedł na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel., niosąc zdobyty skądś kawał suszonej cielęciny najwyższej jakości. Od jakiegoś już czasu przynosił osobno odkrojony kawałek dla mnie, bo i od dawna dobrze wiedział, dla kogo idzie reszta.

- Nie wiem wiele – zaczął, gdy usiłowałem utopić ten nad wyraz aromatyczny podarunek w drewnianej misce. – Ani w celi funkcyjnych, ani w żadnym karcerze go nie trzymają, tego jestem pewien. O ile te żądne krwi monstra w ludzkich skórach nie zawlekły go gdzieś i nie zabiły tamtej nocy, to pewnie żyje jeszcze. Bo wolnych grobów ile było, tyle jest, chyba nowego by specjalnie nie kopali... Mogło się zdarzyć, że StaryStary – (więz.) naczelnik., to znaczy naczelnik, Ordin Ar’Vertei, zamknął go w prywatnej celi, by osobiście zająć się karaniem. Mówią, że tak czasem bywa. Ale kto to wie? Mógł mu wyznaczyć jakąś inną pracę nawet i poza murami tej waszej huryjskiej kopalni.

- Czyli wyszedł na powierzchnię?

Strażnik wzruszył stalowymi naramiennikami.

- Może. Tęsknisz za nim, mały, co?

Pokiwałem twierdząco głową, jak to ludzie mają w zwyczaju.

- A jego żona? Jak to znosi? Bo ma w celi jakąś żonę, prawda?

- Żonę?

- No, żonę... – Turam przewrócił oczami i spojrzał na mnie nerwowo, jakby żałując, że w ogóle zaczął ten temat. – Kogoś, kogo kochał, komu ślubował wierność, z kim się... przytulał i... takie tam...

- Ale Sharia jest naszym raisemRais – (hur.) wódz.!

- Tak, tak, wiem, mówiłeś... nieraz. Myślałem, że ma tu jakąś swoją... drugą połowę...

Ludzie mają dziwny zwyczaj łączenia się w pary, o czym mówił mi nieraz Turam, a i nasi wspominali czasem w ramach młyńskiego humoru. Zupełnie przy tym nie rozumieją zasad działania mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.. Uznają własne prawa, które wbrew ich opinii wcale nie wydają się bardziej cywilizowane od naszych. Podczas specjalnej ceremonii dwoje ludzi (koniecznie odmiennej płci) wspólnie podpisuje specjalny kontrakt własnościowy, w którym ślubują sobie wzajemną przyjaźń, pomoc i dążenie do porozumienia, ale jednocześnie: że jedno prawnie jest własnością drugiego, że z nikim innym nie będą uprawiać jamii jak tylko ze sobą, a czasem nawet: że pozostaną w swoim towarzystwie dopóki ich śmierć nie rozłączy. Zdają się mieć jakąś obsesję na punkcie tak dziwnie pojętej wierności; traktują ją zwykle bardzo honorowo i rygorystycznie. Nie mam pojęcia, jak my moglibyśmy przyrzec, że do końca życia trwać będziemy w jednej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado., a jamią darzyć będziemy wyłącznie jednego, wybranego hurię bądź jedną huriankę. To musiałoby być okropnie nudne! No i co z resztą mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.? Im się jamia nie należy? Na mój rozum takie zobowiązanie brzmi nierozważnie i niezwykle egoistycznie. A u ludzi poza takim kontraktem własnościowym to jamia, o zgrozo, w ogóle jest niedozwolona, a czasem wręcz nielegalna. Nawet ich chekecheomChekechea – (hur.) huryjskie młode. nie wolno się w nią bawić. Zaś niektórzy bezogoniBezogon – (więz.) człowiek. wręcz za punkt honoru stawiają sobie, by ich hurianki przed podpisaniem kontraktu były zupełnie niedoświadczone w jamii.

Zresztą ludzie nieraz zdają się być zupełnie nieświadomi w sprawach jamii. Gdy tamtego dnia próbowałem wytłumaczyć Turamowi, na czym polega jamia, poczerwieniał na twarzy, zaczął się gorączkowo rozglądać, oblało go zimnym potem, po czym stwierdził – nie wiedzieć czemu – że jestem na to za mały i szybko pokuśtykał na górę. Nie miałem pojęcia, co go ugryzło, a na drugi dzień nie chciał do tego wracać. Sporo spłynęło wody do gieruGier – (więz.) toaleta., nim nasza rozmowa przypadkiem znów trafiła w te same koleiny. Ważąc w ustach każde wypowiadane słowo, objaśnił mi wtedy, że ludzie zza Wielkiej Wody nieco inaczej podchodzą do jamii. Przede wszystkim okrutnie się jej wstydzą. Z tego wstydu nawet nie umieją o niej mówić, bo wszystkie słowa z nią związane, jakie sobie wymyślą, od razu uznają za nieobyczajne. Ze wstydu więc i z braku słów udają przed własnymi chekecheamiChekechea – (hur.) huryjskie młode., że żadnej jamii nie ma, aby nie musieć im o niej wspominać! A przecież siłą rzeczy obdarzają je jamią choćby po to, by je czasem nakarmić ziwąZiwy – (hur.) gruczoły mlekowe.... Zaś swoim huromHur – (hur.) młodociany huria. i hurysomHurysa – (hur.) młodociana hurianka., które skądś się dowiedzą, że jamia jednak istnieje, kategorycznie jej zakazują. Do dziś nie rozumiem, co chcą tym osiągnąć? Zdawałoby się, że taka polityka doprowadzić może tylko do uśmiercenia własnego gatunku poprzez świadome zaniechiwanie reprodukcji. Zdawałoby się, bo wbrew pozorom ludzie skutecznie i bez opamiętania się mnożą nie tylko na Rufie, ale również na Bakburcie i Sterburcie. Tylko czekać aż rozplenią się także na Dziobie oraz w nasze terytoria wejdą...

Być może zakazy i tajemnice to jedyny sposób, by wzbudzić ciekawość, zaangażowanie, pasję, wreszcie by obudzić pierwotne instynkty i targnąć się na jamię, uznawaną przez nich za tak bardzo przecież wstydliwą. Może inaczej nie potrafią? W ogóle wszystko wskazuje na to, że cały proces ich rozmnażania – wraz z łączeniem się w pary – przebiega wbrew pozorom kompletnie instynktownie, czyli zupełnie jak u zwierząt. Tym bardziej, że w odróżnieniu od hurianek ludzkie hidayeHidaya – (hur.) dorosła hurianka. podobno ani nie potrafią kontrolować swojego cyklu, ani wpływać na płeć i rozwój płodu, ani nawet świadomie decydować o fakcie zajścia w ciążę przypis  To wręcz niewiarygodne, acz dłuższa obserwacja pozwala mi sądzić, że to prawda. Hurianki same określają swoją płodność i to w dodatku za pomocą myśli, jeśli wierzyć im na słowo. Hidaye i hekale uczą tej sztuki młode hurysy. Te, gdy posiądą już zdolność samokontroli nad własnym ciałem i przejdą odpowiednie rytuały, same stają się hidayami, społecznie uprawnionymi do posiadania potomstwa. Nadmienić trzeba, że bez względu na pozycję w hierarchii każdy dorosły huria żyjący w stadzie ma prawo spółkować z każdą dorosłą hurianką, która się na to zgodzi lub sama wykazuje ku temu chęci. Nie ma jednak prawa mieć z nią młodych, chyba że zezwoli na to rais. Pewnie dlatego też raisowi (i tylko jemu) wolno zagryźć każde młode, którego nie uzna za swoje (dosłownie: za należące do stada). To oczywiście jawny przejaw nie tyle nawet kanibalizmu, co uprawomocnionego barbarzyństwa w najgorszym możliwym wydaniu! Tym bardziej, że tak samo traktowane bywają młode urodzone jako ułomne, kalekie lub martwe (winę za taki rozwój płodu zwykle zrzucają wówczas na złośliwe demony i zalecają hidayi powtórne przejście rytuału Dudii)... Dla pełnego obrazu należy wspomnieć, że każda dorosła hurianka ma obowiązek spółkować ze swym raisem, gdy ten tylko tego zapragnie. Acz nie musi płodzić mu potomstwa, jeśli tego nie chce. Zatem ostatecznie to od dobrej woli hurianek zależą dalsze losy stada. Hurii spoza stada zwykle w ogóle nie dopuszczają one do siebie, choć wzajemne kontakty (w tym również intymne) z obcymi zdarzają się i nie są zabronione. Wszystkie te prawa zdały się obowiązywać zarówno w Młynie, jak i tu, na wolności. Różnie zaś je respektują wolne hurie, żyjące poza stadem lub wręcz poza swą ojczyzną. Traktować je należy dość indywidualnie. Bywa, że wtapiają się w inne kultury, a nawet, że zawierają małżeńskie kontrakty z przedstawicielami innych gatunków, choć zazwyczaj trafiają one do niewoli... – przyp. tłum..

Ludzie wstydzą się tego, że robią to, co robią, i że nie są tym, kim nie są. Wyobraźcie sobie, moje małe chekecheeChekechea – (hur.) huryjskie młode., że za najbardziej wstydliwy, nieczysty i wręcz zwierzęcy uznają ludzie sam akt jamii. Wierzą, że to szkodzi ich duszy przypis  To coś na kształt małego, wewnętrznego demona, ale jednego na zawsze i otrzymywanego przez wszystkich w dniu narodzin, a nie poprzez Dudię.. Wręcz za wzory do naśladowania obrali sobie tych spośród siebie, co od aktów jamii wzbraniali się przez całe życie aż wreszcie pomarli, pozostając w stanie nieświadomości. Toteż gdy przychodzi czas, że rozpala ich pożądanie, zamykają się szczelnie w swych domostwach, kryją się przed swymi pobratymcami w tym przed własną nawet mbariąMbaria – (hur.) huryjskie stado., a gdy spełnią już swoje cielesne pragnienia, przepełnia ich poczucie winy. Stłamszeni przez obyczaje i przepełnieni wstydem udają więc przed innymi, że z własnymi cielesnymi potrzebami nie mają żadnej styczności. Zresztą wszelką przyjemność oraz wszystko, co zbytnio cielesne i naturalne, z góry oceniają jako złe. Godne pożałowania... Wiadomo, że i my preferujemy ustronniejsze miejsca, ale jak moglibyśmy wstydzić się tak normalnych i pięknych gestów przed własną mbariąMbaria – (hur.) huryjskie stado.? A w specyficznych warunkach Młyna to już w ogóle przywykliśmy do aktów jamii uprawianych na oczach całej burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi.. Wszyscy zdążyli się do tego przyzwyczaić – zresztą identycznie jak do gieruGier – (więz.) toaleta., który miał w końcu równie publiczny charakter.

Nasze zwyczaje bardzo jednak drażniły strażników, nie rozumieli ich – tak jak i my nie rozumieliśmy czasem ludzkich zachowań. Tyle że ich ignorancja przekładała się na kary cielesne, noce w kabarynieKabaryna – (więz.) karcer. lub brak śniadania – chcieli z nas wyrugować niemoralne maniery, jak to mówili. Na samym początku Młyna przez tę ich moralność porozdzielali nas do cel ze względu na płeć. Hurie osobno, hurianki osobno. Możecie to sobie wyobrazić? Nasi się zbuntowali, zaczęli głodować, poskutkowało. Rozdzielili nas wtedy odgórnie na takie mbarieMbaria – (hur.) huryjskie stado., jakie już trwały przez lata aż do samego końca. Acz i tak samej jamii woleliśmy unikać przy strażnikach – szczególnie gdy chodziłoby o jamię w obrębie tej samej płci lub w większej ferajnieFerajna – (więz.) zżyta grupa....

- Ale jak to? – zapytał mnie kiedyś Turam. – To znaczy, że oni... tak ze wszystkimi?

Przytaknąłem. Turam, śmiesznie wykrzywiając twarz, kręcił głową z niedowierzaniem:

- Niepojęte... nieprzyzwoite... niemoralne... obrzydliwe! Jak oni mogą ci to robić? I jeszcze każą ci na to patrzeć!?

Nie mogłem zrozumieć, o co mu chodziło.

Relacje ludzi, a już szczególnie albinów, z ich własnymi ciałami trudno zaliczyć do udanych. Ciała te – niezbyt urodziwe, bo przecież niemal w całości pozbawione sierści – w nich samych budzą takie obrzydzenie, że nie są w stanie wytrzymać ich widoku. Dlatego ze wstydu większą ich część gorliwie zakrywają kilkoma warstwami ubrań lub zbroi, by przypadkiem żaden z ludzi nie ujrzał ich nagich. Nie do pomyślenia, prawda?

Co ciekawe, ze swoich ciał wydzielają części godziwe i niegodziwe. Te ostatnie najskrupulatniej ukrywają pod ubraniami. Ich hurianki stronią od publicznego pokazywania swoich ziwZiwy – (hur.) gruczoły mlekowe., ale za najbardziej wstydliwe uznają swoje umyUmy – (hur.) męskie organy płciowe. i ukiUki – (hur.) żeńskie organy płciowe. – pomimo że oprócz grzyw właśnie tam miewają odrobinę szczątkowego futra. Zupełny brak konsekwencji. Turam nie był w stanie mi jasno odpowiedzieć, dlaczego zakrywanie akurat tych części jest dla nich tak bardzo istotne. No ale Turam był nieco inny – pochodził z odległych stron; jako jedyny wśród strażników nosił rogaty hełm i sam nieraz się dziwił zwyczajom pozostałych.

To oczywiste, że ludzie za pomocą ubrań zwykli rekompensować sobie naturalne braki w sierści – szczególnie daleko na Rufie, gdzie jest znacznie zimniej niż tu. Nierzadko wytwarzają je z pięknych futer upolowanych przez siebie zwierząt. Zawsze to jakiś sposób na poprawienie swego mizernego wizerunku. Ubrania ponadto chronią ich delikatną, łatwą do rozerwania skórę przed otarciami i ranami. Zdarza się im również przenosić w nich jakieś drobne przedmioty, podobnie jak i nam w naszych khangachKhanga – (hur.) huryjska szarfa na drobne rzeczy lub młode. przypis  Khanga to rodzaj tradycyjnej huryjskiej szarfy, przerzucanej przez ramię, a traktowanej jako schowek na podręczny ekwipunek (lub młode), różnej dla odmiennych funkcji, jakie hurie pełnią w stadzie. To jedyna i zwykle stała część ich ubioru, nie licząc szeregu ozdób, w których mają szczególne upodobanie – przyp. tłum.. Słowem: nam do niczego te wynalazki niepotrzebne. A jednak... MłynarzMłynarz – (więz.) naczelnik. był swego czasu innego zdania. Jeszcze podczas stawiania pokładuPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. nakazał wszystkim huriom, by zakrywali swoje umyUmy – (hur.) męskie organy płciowe. i ukiUki – (hur.) żeńskie organy płciowe. ubraniami. Absurdalne. Trudno się dziwić, że nasi z początku buntowali się przed takimi zmianami, skoro ubraniami tymi w dużej mierze były poprzecierane, zapocone i na wskroś przesiąknięte ludzkim zapachem wojskowe koszule bukatówBukat – (więz.) strażnik.. Strażnicy utrzymywali, że w ten sposób zapobiegali szerzeniu zgorszenia, ale to zwykły farmazon przypis  Co to jest zgorszenie? To coś w rodzaju zbiorowego przebudzenia. W zasadzie nigdy nie pojąłem do końca, o co w tym chodziło, więc nawet nie pytajcie.! To przecież oczywiste, że takie młyńskie kadzienniakiKadzienniaki – (więz.) łachmany. służyły zaznaczeniu, że jesteśmy własnością ludzi, zamanifestowaniu gwałtem ich pozycji w naszej hierarchii. Nie mieliśmy sił, by się sprzeciwiać. Mogliśmy jedynie podejrzewać, że zrobili to również z czystej, typowej dla siebie zazdrości. W końcu to my mieliśmy dorodną sierść, nie oni; dobrze, że nas nie golili do gołej skóry dla wyrównania szans. Z czasem ludzkie nukiNuki – (hur.) ślady zapachowe. wywietrzały, a łachmany przeszły naszymi nukiamiNukie – (hur.) ślady zapachowe. i przestały być tak irytujące. BukaciBukat – (więz.) strażnik. doskonale zdawali sobie z tego sprawę, bo co jakiś czas uparcie próbowali wetknąć nam kolejne ubrania przesiąknięte ich zapachem, utrzymując, że nasze są już potargane. Jakby wcześniej nie były. Swoją drogą odkryliśmy, że kadzienniakiKadzienniaki – (więz.) łachmany., choć skutecznie przeszkadzały nam w codziennej egzystencji, to nieźle się nadawały do przenoszenia niewielkich porcji luftuLuft – (więz.) przemycane przedmioty. między poziomem a pokłademPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. przypis  To przeróżne przedmioty, jakie nasi wynajdywali na dole. To zadziwiające, jakie skarby dało się wygrzebać spod tego gruzu. A niektóre z nich udawało się czasem przemycić w zakamarkach łachman na pokład. Z oczywistego braku zwierzyny taki przemyt czasem zastępował nam w Młynie ceremonię Mahiri..

Osobiście zawsze mnie ciekawiło, jak ludzkie hidayeHidaya – (hur.) dorosła hurianka. karmią przez taki materiał swoje chekecheeChekechea – (hur.) huryjskie młode., bo przecież nietrudno sobie wyobrazić, ile problemów sprawia im jamia czy choćby najzwyklejsze oddawanie moczu. Za każdym razem muszą przecież pozbywać się wszystkich lub choć części warstw tej ich bawełny, skór czy stali. A poza tym nawet do kinesyKinesa – (hur.) wydalanie. przypis  Kinesa – mesejski odpowiednik ogółu potrzeb fizjologicznych – przyp. GE., potrzeby najbardziej przecież podstawowej, a mimo tego uznawanej za wybitnie wstydliwą, muszą uprzednio wynaleźć jakieś ustronne, odludne miejsce. Niekiedy budują w tym celu małe, drewniane szałasy, które służą jednocześnie za magazyny ich własnych odchodów. Chowają się w nich, by nikt ich nie zobaczył, ale zdają się nie zauważać, że zapach manifestuje ich obecność na dobrych kilka kilometrów! To prawdziwie nie do pojęcia! Jeśli ktokolwiek chciałby polować na ludzi, nie miałby trudnego zadania. Roztaczają wokół siebie trudny do wytrzymania odór w związku z ich zupełnym brakiem poszanowania zasad higieny. Wierzcie lub nie, ale jak długo żyję, nie widziałem, by którykolwiek z nich się lizał! Doprawdy przedziwny gatunek...

Tak ogólnie mówiąc, ludzie mają szczególny dar do komplikowania sobie życia. Przecież wszyscy wiedzą, że szczęście nie bierze się z komplikacji, a z prostoty. Nigdy nie zdołałem pojąć, dla jakich celów wymyślili te wszystkie okowy i z taką ochotą je noszą, jednocześnie uznając się za wolnych. Z własnych ciał dla samych siebie skonstruowali więzienia dalece okrutniejsze aniżeli wszystkie Młyny świata. Zakuci w kajdany na nogach i rękach, zamknięci za szeregiem krat głęboko pod ziemią i zmuszani dzień w dzień do niewolniczej pracy czuliśmy się nieraz bardziej wyzwolonymi od nich.

Matka, nawet nie kamuflując żalu, patrzała mi głęboko w oczy i dyszała ciężko przez zaciśnięte kafleKafle – (więz.) zęby., gdy Janga gryzł ją w kark podczas inicjalnego aktu jamii. I to jeszcze takiego od ogona jak jaka zwierzęca bestia. By nie zwariować, próbowałem sobie wmówić, że wcale nie robi jej krzywdy. Traciłem jednak wiarę, widząc Lōzi, tę arufiankęArufianie – (przyr.) grzywiasta rasa hurii. od magii, opartą o firankiFiranki – (więz.) kraty. i liżącą swoje sponiewierane ukiUki – (hur.) żeńskie organy płciowe.. W powietrzu czuć było huryjską krew. Czarny, śliski potwór, upojony swoją władzą, nawet nie próbował być delikatnym i troskliwym dla swych ofiar. Tryumfował gwałtownie, niemal sadystycznie – tyle długich i ciemnych lat z szaleńczą pasją marzył o tej chwili...

Zresztą który raisRais – (hur.) wódz., obejmując władzę w mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado., pyta hurianki, czy mają ochotę na jamię? Którego w ogóle obchodzi, co mają wtedy do powiedzenia? Mało którego obchodzi to na co dzień. Zinaę pewnie by obchodziło. Ale poległ. Mógł jedynie się przyglądać. Bowiem to wszystko działo się tej samej nocy, w której doszło między nim a nowym raisemRais – (hur.) wódz. do tamtej pamiętnej walki.

Swą wężową trucizną Janga infekował po kolei ciała wszystkich hidayHidaya – (hur.) dorosła hurianka. i hekalHekala – (hur.) stara hurianka. z naszej celi. Jedyna Ugaidi sprawiała wrażenie, że czerpała z takiej jamii jakąś większą przyjemność. Może chciała mu się tym przypodobać? Wszak nie bez przyczyny za Jangi awansowała w hierarchii na drugi ogon w mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.. To wszak dość wyjątkowe, by do fasunku zaraz po raisieRais – (hur.) wódz. startowała hurianka, ale tak to u nas wtedy było. Wiedziała jak się ustawić – nawet stary Haramisha musiał jej ustępować.

W którymś momencie, gdy Janga skończył z jedną z hidayHidaya – (hur.) dorosła hurianka., wciąż jeszcze sapiąc, spojrzał zachłannie na Vijani. TigriankaTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii., czując cheleoCheleo – (hur.) lęk przed wyższym w hierarchii., zacisnęła zęby, podkuliła się do ziemi i wbiła wzrok w posadzkę; miała szczęście, że była jeszcze hurysąHurysa – (hur.) młodociana hurianka. przypis  Spółkowanie z nieletnią hurianką (hurysą) w normalnych okolicznościach nie jest uznawane za złe, a jedynie za niestosowne, a konkretniej: niegospodarne. Bowiem ewentualnie poczęte takim sposobem młode pożerane są przez raisa zaraz po urodzeniu lub wcześniej ronione, o ile powiodą się hurysie specjalne w tym celu medytacje. To okrutne, acz jedyne konsekwencje, chyba że huria, hur lub hadhi dopuści się tego czynu wbrew woli hurianki – wtedy zazwyczaj karany jest on wygnaniem ze stada, ale, co zaskakujące, nie za krzywdę, jaką wyrządził przecież hurysie, a raczej za wejście w kompetencje raisa, do czego nie miał prawa. Jeśli bowiem aktu gwałtu na nieletniej dokona sam rais, traci na tym co najwyżej tylko jego reputacja – ma wszak prawo do wszystkich swoich hurianek. Niekiedy jednak bywa, że taki czyn staje się zarzewiem wewnętrznego buntu w stadzie lub próby przejęcia władzy przez innego hurię – przyp. tłum.. Nie miała za to dość rozwagi, by trzymać język za zębami:

- Śmiało, Jango! Nawet bukaciBukat – (więz.) strażnik. dawno już przed tobą mnie próbowali... i nie rozczarowali się!

Ku zaskoczeniu reszty czarny wąż jednym gwałtownym zamachem ręki przerżnął ostrymi pazurami po twarzy Vijani aż głowę jej odrzuciło, jucha poszła, a sierść w powietrze pofrunęła.

- Nie pyskuj raisowiRais – (hur.) wódz. swemu! – zagrzmiał. – Psia, sprzedajna larwo, plamisz resztki naszej dumy! Ile wicujeszWicować – (więz.) dostać. za to szlojenieSzloić – (więz.) spółkować. w kabarynieKabaryna – (więz.) karcer.? Co przypis  Wicować to coś dostać, czasem także: dostać baty, a szlojeniem przezywali bukaci akt jamii. Na jamię mieli mnóstwo niewybrednych określeń.?

- To niebywałe! – obruszyła się ta wiekowa arufiankaArufianie – (przyr.) grzywiasta rasa hurii., Dhahiri, własnym ciałem zasłaniając Vijani, która to z kolei przelękniona i zszokowana skuliła się z bólu na posadzce, twarz kryjąc w dłoniach. – Ciepłe sharabuSharabu – (hur.) huryjska nalewka na ziołach. uderzyło wam do głowy, Jango! Cóż to komu przeszkadza, że tigriankaTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii. w pełni się jamii oddaje? Nauki ma za sobą! A kto to widział, by za to pazurami własną huriankę kaleczyć? Toż mało krzywdy od strażników doznajemy, by trzeba nam było po nich poprawiać jeszcze i hurysieHurysa – (hur.) młodociana hurianka. lico oszpecać? Wszystko siedzi w głowie! Za Sharii to by było nie do pomyślenia!

- PrawilniePrawilnie – (więz.) naprawdę. przypis  To jest: naprawdę i szczerze. wątpię, hekaloHekala – (hur.) stara hurianka.! – wycedziła Ugaidi nim Janga zdążył otworzyć usta. – Jeszczem nie zapomniała, jakie mi wtłukiWtłuki – (więz.) kara cielesna. na odchodne Sharia sprawił. Obetnij sobie, jakie mam na froncieFront – (więz.) twarz. pamiątki po tym twoim arufianieArufianie – (przyr.) grzywiasta rasa hurii. przypis  No jak to gdzie? Na twarzy przecież.!

- To niebywałe – podjął do wtóru Janga, świdrując wzrokiem Dhahiri – by ta, która bez ustanku klektaKlektać – (więz.) opowiadać. nam o naszych własnych ukazachUkazy – (więz.) prawa, tradycje, obyczaje. przypis  Czyli prawach, obyczajach i tradycjach., pierwsza o nich zapomniała. Aby w pełni oddawać się jamii, trzeba okazać się tego godnym. To twoje słowa, arufiankoArufianie – (przyr.) grzywiasta rasa hurii.! A jakoś nie pamiętam, by ta tutaj hurysaHurysa – (hur.) młodociana hurianka. śmignęła się na szkacinęŚmignąć się na szkacinę – (więz.) przystąpić do rytuału Mahiri. przypis  To znaczyło, że nie podjęła się jeszcze ceremonii Mahiri.. Wszak nie bez powodu wciąż nazywamy ją właśnie „hurysąHurysa – (hur.) młodociana hurianka.”, a nie „hidayąHidaya – (hur.) dorosła hurianka.”! – warczał Janga, sycząc przez zęby. – A te bukackieBukat – (więz.) strażnik. zakute mordy nie należą ani do jej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado., ani nawet do jej gatunku. Toteż wbrew temu, co się niektórym wydaje, żaden z nich nie jest jej raisemRais – (hur.) wódz.. A mimo tego ta zuchwała tigriankaTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii. dygaDygać – (więz.) biegać. tam przypis  Dygać to było biegać., gdy tylko przydarzy się okazja i to głównie po to, by dać się nafutrowaćFutrować – (więz.) jeść. jakimś luksusowym smarunkiemSmarunek – (więz.) jedzenie. przypis  To tak inaczej o jedzeniu.! Słowa bym jednak nie powiedział, gdyby kiedykolwiek coś stamtąd przyniosła własnej burcie!

W Młynie to było na porządku dziennym, że bukaciBukat – (więz.) strażnik. co jakiś czas wybierali sobie z którejś celi jedną z hurianek i przymusem zaciągali ją do kabarynyKabaryna – (więz.) karcer. na pokładziePokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. lub do swych lochówLoch – (więz.) dziura, pomieszczenie mieszkalne strażników. na górze, aby tam zaspokoić swoje popędy. W kilku lub nawet kilkunastu naraz. Bez przyzwolenia, bez reguł, bez jamii. Gorzej jak zwierzęta. Wbrew powszechnym osądom hurianki – nawet jeśli nie stawiały oporu lub wręcz próbowały się pastuchomPastuch – (więz.) strażnik. przypodobać – nie zawsze dostawały coś na ząb w ramach nagrody. Wracały zamknięte w sobie, milczące, czasem roztrzęsione, czasem potłuczone i posiniaczone. Ale to prawda, że Vijani upodobali sobie szczególnie. Może przez to jej zjawiskowe futro, wiek albo po prostu chęci do współpracy?

- Ćwierć kiełbasy od kindybałaKindybał – (więz.) męski organ płciowy. – stwierdził fachowo Haramisha. – Tyle w czwórce biorą. Przynajmniej tak gańczająGańczać – (więz.) mówić. na poziomie. SzpargaSzparga – (więz.) zysk. jak piesPies – (więz.) strażnik., nie ma co przypis  Czyli ogólnie zysk. Zwykle określaliśmy tak dzienny urobek albo przydział fasunku z obiadu.!

- Ćwierć kiełbasy? – nie dowierzał Janga.

- Ćwierć. I to nieraz tak już zgniłej, że piesPies – (więz.) strażnik. by nie tknął. Podobno ciurmakiCiurmak – (więz.) strażnik. w ten sposób pozbywają się nieświeżego troidłaTroidło – (więz.) jedzenie. ze swych spiżarni przypis  A to jeszcze inaczej o jedzeniu..

- A cóż miała jeść z jej pozycją w hierarchii, gdy głód żołądek ściskał? – spróbowała znów Dhahiri. – Sharia nic złego w tym nie...

- Do wszystkich demonów z tą uległą grzywą! – splunął jadem wąż przypis  Tak, to prawda. To bukaci mieli w zwyczaju zwilżać posadzkę własną śliną dla podkreślenia swojej pogardy. Ludzie mają całe mnóstwo zwyczajów i gestów o określonych znaczeniach, których nie sposób racjonalnie wytłumaczyć. W Młynie mimowolnie nimi nasiąkaliśmy i jakby zarażeni sami ich używaliśmy względem siebie.. – Cóż z tego przyszło, że zezwalał na łamanie ukazówUkazy – (więz.) prawa, tradycje, obyczaje.? – gorączkował się Janga. – Obetnijcie na siebie i oceńcie, do czego to doprowadziło! Ile w nas zostało z hurii w tym przeklętym podziemiu? Ile w nas jeszcze z hurii, skoro nawet Dhahiri nie widzi niczego złego w takim podejściu? Oto do czego doszło – z politowaniem wskazał na Vijani. – Hurie w Młynie za rakietową porcję zgniłego fasunku z hodowlanego ubojuUbój – (więz.) mięso. gotowe są oddać wszystko. Bez chwili wahania sprzedają swoje ciała, inni bez skrupułów sprzedają swoich braci, a te figuryFigura – (więz.) więzień funkcyjny. z górnych pokładówPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. to nawet własne mbarieMbaria – (hur.) huryjskie stado.! Ile to już cykli minęło od chwili, gdy z głodu zrzekliśmy się swych demonów przypis  Hurie nie wierzą w duchy swych przodków. Zamiast tego utrzymują, że każdą żywą istotę prowadzi jej własny, nieśmiertelny demon, który nadaje tejże istocie właściwych sobie cech i pcha ją do tych czy innych działań. W rytuale zwanym Dudią hurie zjadają surowe mięso i piją krew samodzielnie upolowanego zwierza, mając nadzieję przyjąć jego demona do własnego ciała. Dlatego też hurie, gdy chcą stać się lepszymi niż są, usiłują polować na najdorodniejsze osobniki – w nie bowiem wcielone są najsilniejsze demony. Ci, którzy pragną być bystrzejsi od wiatru, gnają za najszybszymi gazelami; ci, dla których celem jest siła, mierzą się z najroślejszymi bawołami; zaś ci, którzy polują na najgroźniejsze lwy bądź pantery, raczej nie pragną wytrzebić swoich naturalnych (zwierzęcych) rywali z terytorium, a właśnie przejąć demona, wzmagającego zmysł słuchu bądź powonienia, i stać się dzięki temu doskonalszymi łowcami. To beznadziejna polityka łowiecka, a nie robi spustoszenia w stadach dzikich zwierząt jedynie dlatego, że hurie nieczęsto mają kaprys się doskonalić. Ponadto wierzą, że również na co dzień (poza rytuałem) może się zdarzyć, iż zdezorientowany demon pozostanie w ciele, nawet gdy porządnie wygotować lub wysmażyć mięso. Dlatego hurie na wszelki wypadek stronią od jedzenia osobników chorych, kalekich lub trzymanych w niewoli, hodowli – w obawie przed tym, że jakiś złośliwy, uległy bądź podupadły demon mógłby przejąć nad nimi władzę. Nic więc dziwnego, że hurie przetrzymywane w Młynie były zdania, iż podawane im surowe, hodowlane mięso coraz bardziej pogrążało ich w niewoli – przyp. tłum., a huryjskie tradycje oddaliśmy za bezcen? Gdzie nasza duma, gdzie zasada równego przydziału, gdzie chociażby bezinteresowna jamia? PsyPies – (więz.) strażnik. dawno już wykrepiłyKrepić – (więz.) kraść, bić. nas ze wszystkiego, co nas określało przypis  Krepić to kraść, grabić lub bić.. Osiągnęły swój cel: jesteśmy jak te bezduszne krasnoludzkie machiny, co bez zająknięcia wykonują polecenia, krztyny życia w sobie nie mając. Oto do czego doszło: staliśmy się ich własnością! – Dla podkreślenia szarpnął rękami własne kadzienniakiKadzienniaki – (więz.) łachmany., czyli przecież starą bukacką koszulę czy co tam miał na sobie. – A stało się tak, bośmy uprzednio pomarli. Jesteśmy martwi, bo i temu, co nas określało, tradycjom i zwyczajom, pozwoliliśmy w nas obumrzeć. A wnętrza naszych trucheł na ludzką modłę zakopanych pod ziemią trawi nasze własne, egoistyczne robactwo!

Nikt z nas nie myślał, że Janga potrafi mówić tak długo. Nawet cela obok zza ściany słuchała w skupieniu jego słów. A nie tylko tym jednym nas zadziwił tamtej nocy.

- Dajcie pokój, Jango! – wypalił nie kto inny, a sam Zinaa. – TronaTrona – (więz.) noc. coraz krótsza przed nami, a niewyspani rakietyRakieta z szamunkiem – (więz.) dodatkowa porcja w ramach nagrody. nie wyrwiemy!

- Psi sługusie pędzlowanyPędzlowany – (więz.) sprzedajny. przypis  To znaczyło: sprzedajny.! Tak do tyrkiTyrka – (więz.) praca. ci śpieszno, by panom swoim służyć? Ochłap iakkowego ścierwa, w jakim mógłbyś pniakiPniaki – (więz.) kły. zatopić, to jedyne, na czym ci zależy?

- Spójrzcie na własną burtęBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi., Jango! Wykończeni, wychudzeni, bez zapału i nadziei. To prawda, jesteśmy martwi. Ale martwi z głodu i niewolniczej pracy ponad siły. A nasze tradycje, ukazyUkazy – (więz.) prawa, tradycje, obyczaje. i rytuały nie zapełnią nam żołądków, jak i nie ułatwią nam drążenia skał. Tu, w Młynie, tradycje przestały mieć jakiekolwiek znaczenie.

- I to mówi huria, który dziś jeszcze mierzył się ze mną o władanie nad tą mbariąMbaria – (hur.) huryjskie stado.... Przynosisz nam hańbę! Nie jesteś godzien nawet tego futra, jakie sam nosisz, karakanieKarakan – (więz.) mały i niski więzień.! Dlatego zgodnie z tradycją, którą tak gardzisz, od tej chwili nie jesteś już dłużej hurią. Od dziś na powrót stajesz się huremHur – (hur.) młodociany huria..

Osłupieliśmy. Zinaa chyba najbardziej.

- To przecież niemożliwe! – oburzyła się Dhahiri tym razem w obronie Zinai. – Kto jak kto, ale akurat ten huria przeszedł ceremonię MahiriMahiri – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w dorosłość., wszystko siedzi w głowie, tego nie sposób cofnąć!

- Prawda jak piesPies – (więz.) strażnik.! – podchwycił hadhiHadhi – (hur.) stary huria. Haramisha. – Doskonale pamiętam, jak przytargał z poziomu tę misę, co jej używaliśmy do mieszania akwareliAkwarela – (więz.) barwnik do tatuażu., a którą psyPies – (więz.) strażnik. nam potem podczas kipiszuKipisz – (więz.) rewizja. uczepiłyUczepić – (więz.) zabrać. przypis  Czyli zabrali podczas rewizji. Przeprowadzali je za dnia, niespodziewanie, gdy wszyscy byli na poziomie. Przetrząsali w celach koje, wywracali derki, miski, szukali luźnych cegieł. Rewizje nie były zbyt częste, ale zwykle niosły ze sobą krwawe żniwo. Zawsze znaleźli jakieś nielegalne przedmioty – broń, igły do tatuażu, cokolwiek, co miało ostre krawędzie. Obierali sobie na chybił trafił jedną lub kilka ofiar z nieszczęsnej celi i wrzucali do karceru na wtłuki; rzadko się zdarzało, by ktoś brał winę na siebie. Za zwykły luft i inne fanty wprawdzie nie karali, ale i tak zabierali je ze sobą – nawet grzebienie do sierści uporczywie wycinane z obiadowych kości..

- Oto właśnie, Haramisho, wszystko, co ten hurHur – (hur.) młodociany huria. uczynił – obwieścił Janga. – Przytargał do celi nic nie znaczący fantFant – (więz.) przedmiot. z poziomu. Nawet kulawej antylopyAntylopa – (przyr.) iakk sawannowy. nie upolował, krwi jej nie pił, wolny jej demon w niego nie wstąpił, z mbariąMbaria – (hur.) huryjskie stado. swą się nie dzielił. Nie kosztowałem ubojuUbój – (więz.) mięso., jaki złowił, bo i jedyne, co złowił, to ta żałosna ceramiczna misa, jaką znalazł pod gruzami.

- Ale gdzie tu... – zaczął Zinaa.

- Nie waż się przerywać raisowiRais – (hur.) wódz. swemu! – huknął Janga. –Pozbawieni sił i nadziei daliśmy sobie wmówić, że przemycenie byle czego z dołu starczy za całą ceremonię MahiriMahiri – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w dorosłość.. Już zapomnieliśmy, jak to jest gonić ofiarę do upadłego; jak to jest wbijać kły w jej ciepłe mięso i pić jej ciepłą, pulsującą krew; jak to jest spać w cieniu koron drzew i budzić się przy rozgwieżdżonym niebie. Tego wszystkiego tu nie ma i nigdy nie było, a dość już mam udawania, że jest inaczej. Od dziś pod moim marashemMarash – (hur.) ogon. nie będzie w tej celi UhaiUhai – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w okres młodzieńczy. bez gwiazd nad głową, jak również nie będzie MahiriMahiri – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w dorosłość. bez zwierzyny!

- To niedorzeczne! Gdzie tu kto widział tę kulawą antylopęAntylopa – (przyr.) iakk sawannowy.?! – poderwał się zbulwersowany Zinaa. – Wskaż mi w tym jałowym podziemiu jakąś zwierzynę, to upoluję ją i w zębach przyniosę mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado. do podziału!

- Upoluj zatem psaPies – (więz.) strażnik. – bez zastanowienia odparł Janga. – Pełno się tu ich pęta. Zabij jednego, wypij jego krew, posiądź jego demona i podziel się jego mięsem, a tradycji stanie się zadość i odzyskasz miano prawowitego hurii. I dobrze radzę: bacz na słowa. Mówisz do swego raisaRais – (hur.) wódz..

To ucięło wszelkie dyskusje. Zinaa zrezygnowany opadł na derki. Wysoko mu nowy raisRais – (hur.) wódz. poprzeczkę ustawił. W końcu wśród wszystkich zwierząt najniebezpieczniejsi i najbardziej nieobliczalni są ludzie. Paskudna sprawa. HadhiHadhi – (hur.) stary huria. Haramisha opowiadał o takich zdarzeniach z początków Młyna, ale już od lat nikt z naszych nie był na tyle zuchwały. BukaciBukat – (więz.) strażnik. szybko kończyli z tymi, co targnęli się na życie strażnika. Wszyscyśmy o tym wiedzieli. Ten szaleniec Remba Roho nie był jedynym, który się o tym przekonał na własnej skórze. A Zinaa w zasadzie nie był jedynym, który odbył ceremonię MahiriMahiri – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w dorosłość. w młyński sposób, ale za to jedynym, który tak bardzo nowemu raisowiRais – (hur.) wódz. zaszedł za skórę.

Jednak nie on jedyny stał się ofiarą wężowego jadu Jangi. Spójrzcie w górę, moje chekecheeChekechea – (hur.) huryjskie młode.. Co widzicie? Niby nic nadzwyczajnego, prawda? Obserwujecie je niemal każdej nocy, kojarzycie ich imiona, uczycie się nazw zbiorów – znacie je tak dobrze jak gałęzie rodzinnego drzewa; towarzyszą wam od zawsze. A wyobraźcie sobie, że ja w waszym wieku, siedząc tam pod ziemią w Młynie, nie widziałem na własne oczy ani jednej gwiazdy. Ani jednej. Nigdy. Żadnej. Znałem je tylko z opowieści – tak samo jak chmury, słońce i oba księżyce. A słyszeliście, jakie prawo ustanowił Janga: bez gwiazd nad głową ceremonia UhaiUhai – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w okres młodzieńczy. nie była możliwa. Na zawsze więc pozostać już miałem chekecheąChekechea – (hur.) huryjskie młode. – przynajmniej aż do powrotu Sharii...

Pierwsze gwiazdy wychodzą ze swych zachmurzonych kryjówek, a złote promienie dogorywającego słońca oblizują maszty rusztowań przywartych do kolumn o fikuśnych kształtach. Niedokończony jeszcze strop straszy obnażonymi kikutami niczym przegryzione do cna żebra. Hordy maszkaronów w cieniu kryją się przed blaskiem, inne – w skałę już zaklęte – cienie rzucają straszliwe. A im niżej, tym bestie poczwarniejsze, bardziej rogate, zębate i zdeterminowane. Wypatrują mnie, a ja w tym kamiennym lesie, na jednym z konarów skryty wiatru pilnuję i wszelkich dokładam starań, by nikt nas nie wytropił. Nas, bo na moim ramieniu w sierść łapkami wczepiona siedzi Ona. A u dołu innego pnia, przy samych już korzeniach maszkara wielka, włochata. Ślini się paskudnie, skrzydła jej dziurawe... Nie, niech to będzie raczej Sharia! Niechaj lśni królewska jego grzywa w złocie zachodu oblana, niech sierść się jego mieni! Po kamiennych maszkaronach z kolumny wyrosłych wspinam się wyżej, by widzieć go lepiej. A on na widoku, o tamten kamienny filar oparty dumnie obserwuje podniebny spektakl puchowych chmur, które niczym smokiSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. tańczą na niebie przed gwieździstą nocą.

- Ciii, już spokojnie – szeptam Jej na ucho, gładząc po grzbiecie. – Patrz, jaka tam magia w górze! Ile złota!

- To się godzi? – pyta z dołu ni z tego, ni z owego Sharia, nawet nie odwracając wzroku od zachodu słońca. – Nie jesteś sam...

A więc fiasko. Że też musiałem się odezwać! A tak w ogóle to jak on mógł mnie stamtąd usłyszeć? Prycham rozeźlony, z żalem zeskakuję na ziemię i wynurzam się zza kolumny.

- No, czas już wracać – oświadcza Sharia. – Nie dziś, to następnym razem. Na jednym, nieudanym podejściu świat się jeszcze nie kończy. No, chodź już.

- Shario? – pytam, gdy zmierzamy już obok siebie do schodów na pierwszy poziom.

- Śmiało, mów.

- Wy też powtarzaliście UhaiUhai – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w okres młodzieńczy.?

A on w uśmiechu kły szczerzy poczciwe i tak odpowiada:

- Tak... Kilka razy. Stare dzieje. Ale wiedz, że to niepowodzenia są najlepszymi nauczycielami. O ile tylko pozwolimy im dojść do słowa.

- Ale przynajmniej nikt mnie nie widział!

- Nikt? A to drobne stworzenie na twoim ramieniu?

- Ona? – zerkam, czy jest tam jeszcze. – To moja Siostra, Shario.

- Siostra?

- Siostra. RapcieRapcie – (więz.) uszy. te same, zresztą niuchyNiuch – (więz.) nos. i głazyGłazy – (więz.) oczy. też. Tak powiedział Aria z drugiej celi. Nie zmyśliłem!

- Aha... Bardzo mała jak na... tigriankęTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii.. No i gdzie ma pręgi?

- Schowała dla niepoznaki! – odpowiadam po chwili. – Potrafi wiele sztuczek. Chcecie zobaczyć, Shario?

Za zgodą rozpromieniony demonstruję przed swym raisemRais – (hur.) wódz. cały pokaz mysiej magii: jak mi po karku przebiega z jednej ręki na drugą, jak wodzona palcem obiega moją dłoń, jak po zapachu zgaduje pod którą z odwróconych misek zostawiłem trochę okruchów, jak znajduje drogę do szamunkuSzamunek – (więz.) jedzenie. w labiryncie z mis, szmat i starych łachman, jakie jej ustawiam na posadzce naszej celi. Pokazuję nawet jak z boku uruchamia mechanizm serowej pułapki, by podebrać zastawiony w niej dla treningu bomsBoms – (więz.) chleb..

- Prawdziwie niewiarygodne, chekecheoChekechea – (hur.) huryjskie młode. – stwierdza zdumiony arufianArufianie – (przyr.) grzywiasta rasa hurii., gdy przełożywszy rękę przez kraty pozwala jej chodzić po swojej własnej dłoni. – Niezwykle bystra ta mała... tigriankaTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii.... Ale skoro rzeczywiście to twoja siostra, to tym bardziej powinniśmy ją wliczać do naszej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado., nieprawdaż? – Zauroczony aż oczy szeroko otwieram na te słowa. – A przecież w chwili, gdy dostrzeże cię ktokolwiek z mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado., UhaiUhai – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w okres młodzieńczy. jest przerywane, mam rację? No widzisz. Zatem gdyby twój trop wywąchała jakaś pierwsza lepsza mysz, to nic by się przecież nie stało... Ale ta mała należy do mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.. Nie możesz razem z nią przystępować do UhaiUhai – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w okres młodzieńczy.. To samotna próba...

- Ale jak otworzymy kratę? – zastanawiam się zza prętów, oparty o którąś kojęKoja – (więz.) prycza. w celi.

Sharia, przed bramą stojąc na korytarzu, to po ścianach się rozgląda, to znów na mnie zerka, wreszcie przybliża się znów do firanekFiranki – (więz.) kraty., rękę między prętami znów przekłada i sierść na głowie mi czochra zwyczajem Turama. Z błyskiem w oku mówi ściszonym głosem:

- Żadna stal nie może się równać z potęgą wyobraźni!

Wciąż trzymając mi na głowie swą prawą, stalową rękawicę, lewą ręką do łachman swych sięga, szuka czegoś zawzięcie. Wreszcie jakiś fantFant – (więz.) przedmiot. drobny z kieszeni wyciąga, chwilę waży go w dłoni, po czym z wolna prowadzi do zamka. Kątem ust uśmiecha się do mnie, gdy mechanizm zgrzyta cicho i klika na otwarcie. Sharia klucz z zamka wyciąga i zręcznym ruchem przytracza go sobie do kółka przy pasie Turama. Bujna grzywa – hełm rogaty; kadzienniakiKadzienniaki – (więz.) łachmany. – zbroja lśniąca; komplet kajdan – pęki kluczy. TwyrasyTwyrasy – (więz.) kraty. jękliwie rozdziawiają swe szczęki, Turam wchodzi do środka, szurając o ziemię łańcuchami i stukając drewnianą nogą. Rozgląda się po celi, podchodzi do mnie, przykuca, za rękę łapie i pyta wzburzony:

- A gdzie reszta? Gdzie nasza mbariaMbaria – (hur.) huryjskie stado.? Gdzie się podziała?

- No? Gdzie?! Gdzie nasza wachaWacha – (więz.) woda., pytam?! – warczał w furii Janga, za futro potrząsając całym moim ciałem przypartym do ściany na lewo od kraty. PniakamiPniaki – (więz.) kły. mi przed nosem machał, steramiStery – (więz.) wibrysy, huryjskie wąsy. majtał mi po oczach, ostrymi pióramiPióra – (więz.) pazury. w boki się wbijał do bólu, ciepłą jego ślinę na sierści czułem. – Żadnego pożytku z tej głupiej szczotkiSzczotka – (więz.) huria.! Nawet wody do misek nie naleje! Gdzieżeś był przez cały dzień, zapchlony karakanieKarakan – (więz.) mały i niski więzień., gdy my aż po same rapcieRapcie – (więz.) uszy. tyraliśmy na poziomie?!

Cały drżąc i gwałtownie łapiąc powietrze, rzuciłem okiem na celę. Przerażony dostrzegłem rozrzucone na posadzce misy poprzewracane dnem do góry, a część z nich wraz ze szmatami i łachmanami tworzyła labirynt, w którym jeszcze przed chwilą chowałem Siostrze bomsBoms – (więz.) chleb. dla zabawy. Jeszcze przed chwilą pokazywałem ją Sharii i Turamowi. A to była tylko moja wyobraźnia!

- To taka... gra... – wydukałem, patrząc na te wszystkie miski.

- Śmiesz robić sobie ze mnie żarty, bezczelny szczyluchuSzczyluch – (więz.) dzieciak.? Masz może świadomość, że to ode mnie zależy, czy doczekasz jutra?! To twoje kruche ciało aż się prosi, by zatopić w nim kafleKafle – (więz.) zęby.!

Matka stała gdzieś obok. Obserwowała to w napięciu. Nie miałem pojęcia, czy stanie w mojej obronie, a już widziałem oczami wyobraźni jak ten czarny wąż rzuca mi się do krtani i na śmierć zagryza. Była przerażona, ale milczała, choć zdesperowany czekałem na jej słowa. Usłyszałem za to inny głos:

- Raczcie zostawić tego chekecheęChekechea – (hur.) huryjskie młode., Jango. Może coś dziś dla was złowił? – To była Vijani. Jeszcze nie zagoiły się jej świeże rany na twarzy po pazurach nowego raisaRais – (hur.) wódz., a znów odważyła się wejść mu w słowo. I to w mojej obronie.

- A czymś w ogóle dziś szwyrgnęłaSzwyrgnąć – (więz.) rzucić. ta drewniana noga? – rzucił w celę Janga przypis  Szwyrgnąć to też rzucić..

- Mam coś! – zawołała Ugaidi, wychylając się zza tłumu i przełykając ślinę. – Coś jakby suszona kiełbasa wieprzowa. Dość ostra. To jest, sądząc po zapachu.

- Nadużywasz ogona, onkiankoOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych).! – Janga ze złością pchnął mnie na kojęKoja – (więz.) prycza. aż w kręgosłup mi się kantem wbiła, obrócił się do reszty i wyrwał z rąk Ugaidi mięso, jakie otrzymałem tego dnia od Turama. Jakimś sposobem z czterech dorodnych kiełbas, jakie schowałem jak co dzień w misce z wodą, ostały się ledwo dwie. – OdpulimyOdpulić – (więz.) podzielić. to dziś po równo przypis  To jest: podzielimy się tym. – oświadczył Janga. – A ty, bukacki podlizuchu – warknął w moją stronę – jeśli jeszcze raz odważysz się pogrywać sobie tak jak dziś z tą wachąWacha – (więz.) woda., żadne podarki od tego pomylonego pastuchaPastuch – (więz.) strażnik. ci nie pomogą! Bo i żadna wieprzowa kiełbasa nie smakuje tak jak młode, huryjskie mięso. I jorgaj sięJorgaj się – (więz.) orientuj się., karakanieKarakan – (więz.) mały i niski więzień., że z własnego doświadczenia wiem, o czym mówię!

Wtedy ku zdziwieniu wszystkich kościanym nożem podzielił zdobycz na szesnaście równych kawałków – tak, by starczyło dla wszystkich, co byli wtedy w celi. Bez wyjątków, bez względu na hierarchię. Równy przydział przypis  Wedle huryjskiego zwyczaju smaczniejsze kęsy mięsa po przyrządzeniu ofiarowane są raisowi. Podobnie się dzieje ze zwierzętami rzadszymi lub egzotycznymi. Rais zazwyczaj konsumuje taki dar w całości, acz w przypływie dobrej woli może rozdzielić go na całe stado – bez względu na hierarchię, wszystkim po równo (wyłączając młode). Ten tak zwany równy przydział obowiązuje też względem całego mięsa upolowanego podczas ceremonii Mahiri przez hura lub hurysę wchodzących w dorosłość – przyp. tłum.... Nawet Vijani i Zinaa dostali swoje dole. Nikt się tego po Jandze nie spodziewał. W Młynie nikt się tego nie spodziewał po żadnym z raisówRais – (hur.) wódz.. A od tamtego wieczora tak już działo się codziennie, o ile Turam coś mi przyniósł.

A Vijani zabrała mnie wtedy z koi i przytuliła do swej białej sierści, liżąc rany, jakie mi zrobił Janga. Tak w zasadzie wcale nie przyniosłoby mu pożytku, gdyby przegryzł mi tętnice, ale wtedy tego nie wiedziałem. Wtedy byłem przerażony na śmierć. Tak jak za każdym razem, gdy Turam z jakiegoś powodu nie mógł do mnie zejść lub akurat niczego dla mnie nie miał. W sumie nigdy, przez całe młyńskie życie, nie przestałem się bać Jangi.

Dzisiaj będzie trochę o Gwayi. Pamiętacie go jeszcze? To ten onkianOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych)., co oberwał odłamkiem cegły tamtej nocy, gdyśmy melemMel – (więz.) łom. od piorunów kopali tunel. Przynieśli go z powrotem może po tygodniu – jakoś wieczorem, po obiedzie. Był przytomny. Chyba tylko cudem przeżył interwencję rakarzaRakarz – (więz.) lekarz.. Nikt nie dawał temu wydygańcowiWydyganiec – (więz.) lękliwy, słaby więzień. zbyt dużych szans, więc tym większy budził podziw, a może raczej zaskoczenie, że wrócił żywy do celi. Zawsze był gdzieś w ogonie hierarchii, to nie przywykł do pochwał i słów uznania. Zresztą i tak chyba do niego nie docierało, gdy burtaBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. z tak oczywistą drwiną mianowała go wtedy swoim bohaterem. Żaden z niego bohater. Chudy, stroszony wypłosz bez większej wartości – oto czym był dla nich tak naprawdę. Na co dzień przezywali go tak, jak na naszych z kolei wołali bukaciBukat – (więz.) strażnik.. Był zatem sierściuchemSierściuch – (więz.) huria., chmiejemChmiej – (więz.) więzień., kotem albo nawet kocim ścierwem. Z większą pogardą to traktowano już tylko figuryFigura – (więz.) więzień funkcyjny. z górnego pokładuPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel.... no i rzecz jasna mnie.

Mimo nacisków celi Gwaya nigdy nawet nie podszedł do próby MahiriMahiri – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w dorosłość.. Za panowania Sharii nie mógł się przemóc, by przemycić z poziomu jakiś luftLuft – (więz.) przemycane przedmioty., a pod nowymi ukazamiUkazy – (więz.) prawa, tradycje, obyczaje. Jangi to już w ogóle nie miał szans, by z huraHur – (hur.) młodociany huria. stać się prawowitym hurią. Tak jak i ja nie miałem szans, by z chekecheiChekechea – (hur.) huryjskie młode. stać się huremHur – (hur.) młodociany huria.. Ale nie tylko to sprawiało, że byliśmy do siebie podobni.

Gwaya był dość zamknięty w sobie; rzadko mówił z burtąBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi., rzadko ktoś w ogóle dopuszczał go do głosu. A zawsze, nawet gdy już z kimś rozmawiał, patrzył się stale w jakiś jeden punkt, unikając kontaktu wzrokowego – nawet mojego. Prawie nigdy się nie uśmiechał. Pewnie nie chciał nikogo prowokować. Może się bał. Na co dzień siedział gdzieś z boku celi na derkach zupełnie bez ruchu, czasem kiwał się wprzód i w tył albo godzinami rytmicznie wyciągał i chował kikuty uciętych pazurów. Był dziwny. Nawet nie odwzajemniał jamii. Haramisha powtarzał, że go jakiś zły demon opętał. Jakby cały czas trwał w jakimś transie – myślami był gdzieś daleko poza kratami i poziomami Młyna. Uciekał do zupełnie innego świata. Już wcześniej to przeczuwałem...

- Tęsknię za domem – wpatrzony w ścianę wyznał otwarcie po śniadaniu, gdy wszystkie burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. zabrano już do tyrkiTyrka – (więz.) praca. i zostaliśmy sami w celi. Dostał kilka dni pragnojki od arbajtuPragnojka od arbajtu – (więz.) zwolnienie z pracy., jak wszyscy, którzy ulegali poważnym wypadkom.

- Domem? – zapytałem. – Twoim rewirem sprzed inwazji?

- Ledwo go już pamiętam, tigriankuTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii.. – Chyba tylko on tak tkliwie mnie nazywał. – Gdzieś tu, w samym sercu dżungli mamy piękne, rozłożyste drzewo puchowcaPuchowiec – (przyr.) wysokie drzewo z lasu deszczowego.. Całe górne piętro zabudowane jest podestami i obwieszone hamakami wszystkich z mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.. Jedynie nasz gorzelnik zwykł sypiać na drzewie hodowlanym. Wszystkie chekecheeChekechea – (hur.) huryjskie młode. śmieją się, że woli względy koali niż hurianek. Nigdy nie zaprzeczał. Ale nikt z naszych nie robił mu z tego powodu problemów. Mówi się, że jamia poprawia smak trunków. Nawet nadał tym wszystkim koalom imiona! Znika na całe godziny, gdy szuka jakiegoś specjalnego pożywienia na wsad. Warzenie alkoholu to najradośniejsza z wszelkich sztuk, mawia... A nasza asaliaAsalia – (hur.) huryjski miód pitny. i arakaAraka – (hur.) huryjski likier. nie mają sobie równych.

- Byłem jeszcze młodszy od ciebie, tigriankuTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii. – ciągnął Gwaya innym razem – gdy pierwszy raz wspiąłem się na sam szpic rodzinnego drzewa. Ależ stamtąd jest widok! Korony drzew ciągną się po horyzont, a wszystko to stanowi nasze terytorium. Ciągle tam przesiaduję. Nocą uwielbiam się stamtąd wpatrywać we wzajemną grę Eirini i Polemos. Oba księżyce krążą wokół siebie, mijają się, muskają steramiStery – (więz.) wibrysy, huryjskie wąsy. i raz na jakiś czas łączą w jamii, by po chwili znów udawać obojętność – onkianOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych). zamyślił się, rzucił mi krótkie spojrzenie, ale natychmiast wbił wzrok w posadzkę. – Teraz bardzo mi brakuje gwiazd. Konstelacje znałem lepiej niż własną mbarięMbaria – (hur.) huryjskie stado.. A mbariaMbaria – (hur.) huryjskie stado.... Teraz to już nawet nie pamiętam ich nukiiNukie – (hur.) ślady zapachowe....

Przez te kilka krótkich dni byłem tam razem z nim. W dżungli. Noce dłużyły się niemiłosiernie, gdy z niecierpliwością czekałem poranka. A gdy bukaciBukat – (więz.) strażnik. zatrzaskiwali za naszymi twyrasyTwyrasy – (więz.) kraty. i zostawaliśmy z Gwayą sami, natychmiast lgnąłem do niego, by z otwartymi szeroko ustami połykać każde jego słowo. Opowiadał mi o swojej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado., o rewirze, o tropikalnych deszczach, o gwiazdach, o hodowli koali, o zwierzynie, o innych chekecheachChekechea – (hur.) huryjskie młode.. Wystarczyło zamknąć oczy, by pod pazurami poczuć korę starych drzew, by uszy napełnić kakofonią leśnego gwaru, by nozdrzami schwycić huryjskie nukieNukie – (hur.) ślady zapachowe. i woń ćwiartowanej przez łowców kapibaryKapibara – (więz.) duży gryzoń wodno-lądowy, żyjący w lasach deszczowych i na sawannach., wreszcie by z własnej sierści zlizywać wszechobecną wilgoć. W jednej chwili łowię wzrokiem bajecznego smotyla, uwijającego się wśród kwiatów; w innej – wraz z chekecheamiChekechea – (hur.) huryjskie młode. z mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado. Gwayi gonimy dla zabawy małego kazuaraKazuar – (więz.) ptak nielatający z lasów deszczowych., czerwonym błotem malujemy sobie wzoryWzór – (hur.) tatuaż funkcyjny. na sierści, gramy w „głupiego kotilota”, w „liany” lub w „kulę” przypis  Nie znacie, bo to onkiańskie gry. Jutro za dnia wam je pokażę, jeśli chcecie., a jednego razu księżycową nocą wybieramy się poza granice rewiru na potajemne polowanie na kinkażuKinkażu – (więz.) mały gatunek nadrzewnego szopa z lasów deszczowych. przypis  Huryjskie młode traktowane są nie na równi – jak nasze dzieci, a wyraźnie z góry – jako najniższy, wręcz nieistotny składnik stada zupełnie pomijany w hierarchii. Oczekuje się od nich posłuszeństwa i podporządkowania, acz jednocześnie daje się im wiele swobody i wolności wyboru – czasem dorosłe hurie zdają się w ogóle nie zwracać uwagi na ich poczynania. Grupa huryjskich młodych obu płci tworzy wewnątrz stada wyodrębnioną, silnie zżytą społeczność, mającą własną hierarchię i rządzącą się własnymi prawami wzorowanymi na relacjach starszych. Ich zabawy często odzwierciedlają dorosłe życie stada w dosłownie wszystkich jego aspektach (nawet tych intymnych) i, co mocno zaskakujące, bez żadnych zahamowań – przyp. tłum.. A wszystko tak jasne i kolorowe!

Uznanie naszych dla Gwayi szybko się skończyło. Nigdy zresztą nie było szczere. Mieli mu za złe te wolne dni, jakie dostał. Turam zawsze schodził na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. za dnia, ale gdy miałem w celi towarzystwo, nie przynosił mi niczego specjalnego na kafleKafle – (więz.) zęby., czym podzieliłbym się z burtąBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi.. Taką miał zasadę. Doskonale wiedzieli, że tak to działało. Na trzeci dzień doszło nawet do tego, że siłą chcieli wypchnąć Gwayę na poziom. Był jeden lub dwa dni przed terminem wyznaczonym przez rakarzaRakarz – (więz.) lekarz., a Ugaidi podczas porannego apelu zakomunikowała samemu Ordinowi:

- Stan liczebny dziewiętnaście, obecnych osiemnaście, jeden na przetrzymaniu, zdolnych do pracy siedemnaście. Wszyscy w dobrej kondycji.

- Siedemnacie? W dobrej kondycji? – dziwił się Ordin. – To co z tamtym, co cegłą oberwał? Wydobrzał już?

Ugaidi w albińskim zwyczaju kiwnęła głową na potwierdzenie.

Ordin przez krótką chwilę zbierał myśli, przypatrując się onkianceOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych)., po czym – nie spojrzawszy nawet na Gwayę, siłą postawionego na nogi i przytrzymywanego, by nie stracił równowagi – odparł zdecydowanie:

- Nie, nie, nie... Dajmy mu jeszcze ze dwa dni, niech wigor w pełni odzyska. SznytySznyty – (więz.) blizny. miał głębokie. Jeszcze by nam kitę odwalił przy kilofie.

Ugaidi – bez wątpienia zaskoczona taką reakcją – nie powtórzyła już tej próby, a Gwaya pozostał w celi te dwa dni. Chciała go ordynarnie sprzedać za dwie porcje rakietowego mięsa, jakie bym pewnie dostał od Turama. Też miała tupet... Dawało to do myślenia: doszło wszak do tego, że ten najostrzejszy z oprawców Młyna bronił nas przed nami samymi. Co on w tym hurzeHur – (hur.) młodociany huria. widział swoją drogą? No bo ja przez te kilka dni zdążyłem bardzo go polubić. To jest Gwayę, nie Ordina.

- Na szóstce takich więcej, jak dotąd trzy mbarieMbaria – (hur.) huryjskie stado. i pięć przypis  Czyli chodziło najprawdopodobniej o 59 (przy stadzie liczącym 18 osobników – bez młodych). Hurie nie zapisują liczb, ale potrafią liczyć. Na liczby od 1 do 21 mają osobne nazwy, większe określają jako sumę dwóch liczb, zaś jeszcze większe – jako jakąś wielokrotność aktualnej liczebności własnego stada (bez młodych) powiększoną (lub pomniejszoną) o jakąś tam liczbę (od 1 do 21). Czyli na przykład, gdybyśmy byli w stadzie składającym się z 25 osobników, to określenie „trzy mbarie i siedem” oznacza liczbę 82 (25+25+25+7). System taki niewątpliwie sprawia wiele trudności – te same liczby co chwilę trzeba przecież nazywać inaczej, gdyż wielkość huryjskich stad nieustannie się zmienia. Same hurie nie widzą w tym jednak problemu, bo i nieczęsto liczą coś bardzo mnogiego. Największą liczbą, jaką są w stanie precyzyjnie wyrazić, jest „21 mbarii i 21” (co zwykle wynosi nie więcej niż 350, a nawet w największym arufiańskim stadzie, liczącym powiedzmy 30 osobników, oznacza ledwo 651). Powyżej tej liczby huria powie „mbaria mbarii i mbaria”, co oznacza „niepoliczalnie dużo”. – przyp. tłum. – zaczął bodaj tamtego dnia po śniadaniu, gdy naszych wzięto już na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel.. Na czas pragnojki od arbajtuPragnojka od arbajtu – (więz.) zwolnienie z pracy. nikt nie odstąpił Gwayi swojej koi, ale nawet gdy byliśmy sami, żadnej z nich nie chciał brać samowolnie, aby nikogo nie prowokować swoimi nukiamiNukie – (hur.) ślady zapachowe.. Ja, najmniej istotny chekecheaChekechea – (hur.) huryjskie młode., zajmowałem za dnia to jedną, to drugą kojęKoja – (więz.) prycza., podczas gdy on twardo grzał sobą derki na posadzce bez względu na okoliczności. Wpatrywał się w głowicę tej nowej kolumny, tej z której wyrastał orzeł walczący ze smokiemSmok – (przyr.) mityczny stwór latający., co się odsłoniła, gdy kopałem tunel. – Ale tamten niemal żywy – kontynuował Gwaya.

- To ty je... liczysz? – zapytałem, zaintrygowany.

- Trzy mbarieMbaria – (hur.) huryjskie stado. i pięć – odparł, nie odwróciwszy wzroku.

- To prawda, ten tutaj jest jak zaczarowany...

- Jak zaczarowany. Za mały, ale pióra jak prawdziwe. Kamienne, ale prawdziwe. Było tam więcej zanim kazali zamurować wszystko ścianami. Cała chmara kamiennych orłów. Takich samych jak na szóstce. Nie liczyłem ich. Nie liczyłem ich, a teraz wszystkie zamurowane. Gdy przybyli albini, byłem ledwo chekecheąChekechea – (hur.) huryjskie młode., co czasem ssał jeszcze ziwyZiwy – (hur.) gruczoły mlekowe.. Zakuli nas w łańcuchy, stłoczyli na pływającą wyspę przypis  Chodziło mu o jednego z tych gigantycznych żółwi. Rzeczywiście wyglądają jak pływające wyspy, ale tak naprawdę są olbrzymimi zwierzętami – większymi od największych żaglowców budowanych ludzką ręką. Na ich skorupach budują całe miasta. Nieraz będę o nich jeszcze mówić. Jeśli wierzyć kronikom, mógł to być nawet Ti’Raim, który w swej żółwiej młodości, za czasów wojen imperium Terahandearu z Kruczą Armią, był wykorzystywany do transportu wojska i zaopatrzenia (zob. Wiek postmagnibelliczny..., s. 61), a obecnie, mimo sędziwego, przeszło 150-letniego stażu, wciąż pływa na handlowo-pasażerskim kursie z Graphenburga do sterburckiej Erabii. – przyp. GE. , zamknęli w ładowniach jak hodowlane bydło i wywieźli za Wielką Wodę. A tam hadhiHadhi – (hur.) stary huria. Haramisha opowiada wam tę historię o tym, jak wtargnęli tu siłą i zabrali ze sobą tych, których nie wymordowali w walce. Opowiada ją na okrągło aż do znudzenia, choć za każdym razem ma inny przebieg. Sami już nie wiecie, czy pamiętacie własne wspomnienia czy którąś z jego wersji. A wszystkie są zmyślone!

To prawda. Haramisha, ten pardiański wodolejcaWodolejca – (więz.) kłamca., z uwielbieniem wracał do tych burzliwych czasów. Bardzo się irytował, gdy ktoś próbował mu udowodnić, że poprzednim razem ta sama opowieść miała innych bohaterów, że inaczej się nazywali, co innego z nimi robiono, albo kogo innego spotkali po drodze.

- Gwayo – zagadnąłem – a opowiedz mi, proszę, o tych kolumnach na szóstce!

- O kolumnach na szóstce. A co tu mówić? Nie ma sensu liczyć tamtych kolumn. Jest ich tam pełno. Są trochę jak drzewa w dżungli.

- Jak drzewa w dżungli? Vijani mówiła, że są jak las.

- Vijani mówiła. Ja wolę dżunglę.

- A orły? I smokiSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.?

- SmokiSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.. Nigdy nie widziałem smokaSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.. Ale za to widuję orły. Z korony rodzinnego drzewa obserwuję jak majestatycznie demonstrują swą nieskrępowaną wolność, krążąc pośród chmur.

- Ależ nie! Chodziło mi o kolumny, te na szóstce.

- Aha – speszony wbił wzrok w posadzkę. – Na szóstce.

- Mówiłeś, że jest tam więcej takich orłów i smokówSmok – (przyr.) mityczny stwór latający..

- Trzy mbarieMbaria – (hur.) huryjskie stado. i pięć... Nieźle namieszane miał w głowie ten, co poprzylepiał tam te wszystkie maszkarony! Zdrowy umysł by tego nie wymyślił.

- To znaczy?

- Jak ty w tamtej celi wytrzymujesz sam przez całe dnie?

Nie wiedziałem, co mu odpowiedzieć. Czasem nie mogłem go zrozumieć. Zapytałem go o tę jego dziurę w brzuchu, co mu ją wyrwała cegła wystrzelona spod melaMel – (więz.) łom. od piorunów. Tak mi odrzekł:

- Nie mamy nikogo, kto by znał się na magii, tak jak wy macie Lōzi. My w naszej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado. mamy zielarza, który na każde zmartwienie umie znaleźć jakieś lekarstwo. Całą gałąź zajmują rozwieszone pęki jego suszonych liści, rzadkich pędów i korzeni, z których warzy swoje mikstury. Nie da się z nim skutecznie porozumieć za pomocą nukiiNukie – (hur.) ślady zapachowe., bo wszystko przesiąknięte jest tymi egzotycznymi zapachami składników wszelkiej maści. Czasem posyła łowców po jakieś konkretne zwierzę, po rośliny wybiera się osobiście, choć w towarzystwie takiej młodej hurysyHurysa – (hur.) młodociana hurianka., którą przyucza do swego fachu.

Doszedłem do wniosku, że z Gwayą nie można było porozmawiać o niczym innym jak o jego dżungli. Ale w zasadzie to miła odmiana. Z większością naszych nie można było porozmawiać o niczym innym jak o Młynie, o ile w ogóle zechcieli dla mnie strzępić sobie chlipadłoChlipadło – (więz.) język.. Żałowałem, że tak szybko zabrali Gwayę na powrót do tyrkiTyrka – (więz.) praca.; potem już nie mówił ze mną tak wiele. Jeszcze nieraz łudziłem się wrażeniem, że ma w sobie wolnego ducha, który jakimś cudem przetrwał w nim wszystkie te lata młyńskiej udręki. Rodzinna dżungla, w którą wierzył i do której uciekał w wyobraźni, stała się lekarstwem na rzeczywistość i jednocześnie zbroją, chroniącą go przed naszą burtąBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi., a tej najwidoczniej nie uznawał za swoją własną. Zazdrościłem mu tej dżungli – nawet gdy już miałem świadomość, że zbroja wrosła mu tak dalece w ciało, że nie potrafiłby już jej z siebie zdjąć, a lekarstwo okazało się trucizną, powodującą wpierw ślepotę, a następnie śmierć. Choć w Młynie i tak każdy z nas od dawna był już martwy... na swój sposób.

Minęło kilka tygodni pod pardiańskim marashemMarash – (hur.) ogon., nim Turam któregoś dnia podczas obchodu obwieścił mi nowinę:

- Mały, mam dobre wieści! Sharia. Żyje; sam widziałem, jak rozmawiał z naczelnikiem! Tej nocy, może nawet przed obiadem, wraca do waszej celi!

Oczy mi zabłysły. Dramat dobiegł końca! Wszystko nareszcie wracało do dawnego porządku! Nasz prawdziwy raisRais – (hur.) wódz.! Przed oczami mam tę jego wspaniałą grzywę. Dumnie głowę niesie; wzrokiem przegania maszkary z kolumn. Tryumfalnie zstępuje po schodach jak jaka niebiańska, świetlista istota. Po jego bokach – dwójka wątłych strażników błękitem pochodni obwieszcza jego powrót do mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.. Janga pięści zaciska, oczy mruży, sierść stroszy, ale w obliczu tak dorodnego i potężnego przeciwnika pada na ziemię, demonstrując uległość.

- Hurie i hurianki! – obwieszcza Sharia. – Od tej nocy biorę tę mbarięMbaria – (hur.) huryjskie stado. pod własny marashMarash – (hur.) ogon.. Na powrót będę wam raisemRais – (hur.) wódz.!

Tak to sobie wyobrażałem. Sharia. Nigdy w życiu nie byłem tak podekscytowany. Skacząc z radości po kojachKoja – (więz.) prycza., myślałem, że rozniosę celę – taka rozpierała mnie energia.

Było to tuż przed obiadem. Rzeczywiście, gdy go wtedy prowadzili, Janga pięści zacisnął, oczy przymrużył, sierść nastroszył. Przecież nawet z powierzchni było pewnie czuć, co się w burcie dzieje i pod czyim ogonem stoi. Intensywne nukieNukie – (hur.) ślady zapachowe. Jangi dawno już zdążyły weżreć się nam w futra i wszystkie sprzęty w celi.

Sam zaś Sharia wbrew obawom naszych wyglądał dobrze, nie był ranny. Acz ku zaskoczeniu wszystkich, przekraczając twyrasyTwyrasy – (więz.) kraty., nie prychnął nawet na powitanie, grzywę skłonił, ogon opuścił, wzrok wbił w posadzkę, przeszedł obok zdezorientowanego Jangi, delikatnie otarł się steramiStery – (więz.) wibrysy, huryjskie wąsy. o jego głowę i, nawet słowa nie wypowiadając, legł na derkach wśród swoich. Nie stanął do walki; oddał własną celę, jakby mu na nas nie zależało. My, może i zaskoczeni taką postawą, ale i tak przecież uradowani jego powrotem, lizaliśmy go po sierści, kościanym grzebieniem czesaliśmy mu grzywę, masowaliśmy spracowane kręgi. On pozostawał obojętny; nie zwracał uwagi ani na nas, ani na naszą jamię; słowa nie wyrzekł; nikt i nic już go nie cieszyło. Czuć było od niego ten sam niecodzienny zapach, który niegdyś przyniosła na sierści Vijani – był zatem na powierzchni! Obiadowego fasunku nie zjadł dużo, a zdecydował się do niego podejść dopiero po Haramishy – taką z własnej woli obrał pozycję w hierarchii. Janga początkowo chciał oddać mu drugi ogon, ale Sharia go nie przyjął. Zaraz za Jangą pozostała zatem Ugaidi, ta, nie spoglądając nawet na swego dawnego raisaRais – (hur.) wódz., wybrała na trzeci ogon hadhiHadhi – (hur.) stary huria. Haramishę. Dopiero Haramisha wskazał znów na Sharię, a ten na to przystał. Janga, Ugaidi, Haramisha, Sharia, potem reszta – taki nastał porządek. Sharia zachował więc prawo do koi w celi – które mu przysługiwało jako czwartemu – acz ktoś mu odjął mowę i odebrał dumę. Wraz zresztą z życiem. Bo żywy do nas nie wrócił. PsyPies – (więz.) strażnik. przytargały nam jego ciało, ale duch był martwy! Janga miał rację. Dokładnie to przewidział tamtego dnia, gdy obejmował nad nami władzę, ale chyba sam nie przypuszczał, że jego słowa okażą się prorocze aż w takim stopniu. Czarny wąż w zdumieniu obserwował to wszystko z koi – tej samej przecież, na której zwykł leżeć niegdyś Sharia.

Złamali go. Pewnie siłą zmusili, by zrzekł się pozycji raisaRais – (hur.) wódz., myśleliśmy. Pewnie w ich mniemaniu powodowało to straty w inwentarzu. Tylko Ordin mógł wpaść na takie rozwiązanie.

Pierwszej nocy po powrocie Sharia nawet nie zmrużył oka. Czuwał. Czuwał i wpatrywał się w młodą Vijani. Tylko w nią. Widziałem to, bo też nie mogłem zasnąć. Rozmyślałem, co teraz z nami będzie? Nie tak miało być! Wpatrzony w ścianę dostrzegłem, jak z rys i pęknięć wyłania się grzywiasta, arufiańska głowa. Młyn trawi swe ofiary, a na murach cel wypluwa martwe ich powłoki... Nasze nadzieje na powrót starego ładu w jednej chwili legły w gruzach.

Nie wszyscy jednak rozpaczali z takiego obrotu spraw. Spod gieruGier – (więz.) toaleta. obserwowałem mochęMocha – (więz.) grupa. przypis  Było już. Inaczej grupa naszych., która smacznie spała skupiona niemal piętrowo wokół koi swego nowego raisaRais – (hur.) wódz., na wskroś przesiąknięta jego nukiamiNukie – (hur.) ślady zapachowe.. Wężowa trucizna toczyła naszą celę. Omamił ich naiwną wizją powrotu do huryjskich ukazówUkazy – (więz.) prawa, tradycje, obyczaje. i zasadą równego przydziału z udziałem mięsa, jakie dostawałem od Turama. Sam więc przykładałem do tego ogon! Nawet moja własna Matka zdawała się widzieć w tym pardianiePardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). szansę na lepsze jutro...

A Sharia... Długo nie mogłem uwierzyć, że rzeczywiście było mu wszystko jedno. Ale tak naprawdę to większości z naszych było już wszystko jedno, pod jakim są marashemMarash – (hur.) ogon.. Po tylu latach niewolniczej pracy pod ziemią, w tych żelaznych kajdanach, co wycierały sierść do żywego, o skołtunionych futrach zapuszczonych pyłem, upodleni i zagłodzeni myśleli już tylko o własnych żołądkach. Nawet nie miało już znaczenia, czym je zapełnią, tak samo jak nie miało już znaczenia, kogo będą mieli za raisaRais – (hur.) wódz..

Poza mną najbardziej zrozpaczony takim obrotem spraw był Zinaa. Wiązał z powrotem Sharii spore nadzieje – liczył, że przywróci mu on pozycję hurii. Wszak stał się na powrót huremHur – (hur.) młodociany huria. tamtej nocy, gdy przegrał walkę z Jangą. Cóż za upokorzenie... Został przestrzelonyPrzestrzelić – (więz.) zdegradować. na sam ogon hierarchii. A Sharia jednym słowem mógłby to odwołać, gdyby z powrotem stał się wówczas naszym raisemRais – (hur.) wódz..

Zinaa nie był jednak typem, który się łatwo poddawał. Miał we krwi skłonność do udowadniania wszystkim swojej wartości. Miał ikrę, mówili. Nie widząc już innych rozwiązań, zaczął obmyślać plan. Plan tego, jak pozbawić życia któregoś ze strażników i samemu przy tym nie zginąć. Zabić psaPies – (więz.) strażnik., wypić jego krew, posiąść jego demona, a mięsem podzielić się z mbariąMbaria – (hur.) huryjskie stado., by na powrót stać się prawowitym hurią. Tego przecież zażądał od niego Janga. Wielu z nas przerażała zuchwałość Zinai, ale w zasadzie chyba tylko on był z naszej burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. na tyle ambitny, by podołać takiemu szaleństwu.

- To musiałoby wyglądać na wypadek na poziomie – mówił otwarcie, nie zwracając nawet uwagi na potencjalne uchoUcho – (więz.) donosiciel., jakie mogliśmy przecież mieć w sąsiedniej lub i we własnej celi. – Być może wystarczyłoby skruszyć podstawę któregoś maszkarona. Na szóstce jest nabojaNaboja – (więz.) wiele. takich, co ledwo się trzymają kolumny.

A Ugaidi rzucała tylko to swoje:

- Ależ z ciebie tępe futro! Chcesz podczas tyrkiTyrka – (więz.) praca. czknąć w bok, z kilofem się wdrapać na filar i pyrgnąćPyrgnąć – (więz.) popchnąć. przypis  Popchnąć, przesunąć. któreś z tych straszydeł, a bukatBukat – (więz.) strażnik. miałby nie zlustrować szufiruSzufir – (więz.) hałas.?!

- Dużo tam wyuchaWyuchać – (więz.) usłyszeć. przypis  Tak jest. Usłyszy., skoro dynięDynia – (więz.) głowa. ma w szłomSzłom – (więz.) hełm. zakutą przypis  Szłom to był hełm.!

- A jużci! Cała burtaBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. za to beknie!

- Będzie to wyglądało na wypadek! Takie rzeczy się zdarzają!

- I ciurmakiCiurmak – (więz.) strażnik. w lot w to uwierzą! A jak nie trafisz? A jak nie wyrwiesz chwastaWyrwać chwasta – (więz.) zamordować strażnika. przypis  Wyrwać chwasta, czyli zamordować strażnika.? Zejdziesz i dokończysz? – wyliczała dalej onkiankaOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych).. – Zrzucisz jeszcze jednego maszkarona? Co za tępe pardiańskie futro! Skończże wreszcie tak glazurowaćGlazurować – (więz.) obmyślać.!

Zinaa się jednak nie zrażał. Takie i podobne rozmowy prowadził co jakiś czas to z Ugaidi, to z Haramishą, to z innymi z mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado., acz nigdy z Sharią bądź Jangą. A ten czarny, śliski wąż pewnie sobie winszował, że udało mu się wykrzesać z Zinai prawdziwego, huryjskiego ducha, jakiego nikt od dawna w Młynie nie widział na oczy. Coś w tym jednak było. Nie byłem pewien, czy Zinna jedynie grał przed raisemRais – (hur.) wódz. skruszonego huraHur – (hur.) młodociany huria., co zrozumiał swój błąd i pragnie zadośćuczynić swe winy, czy też naprawdę chciał zaprzeczyć temu wszystkiemu, co wtedy, tamtej nocy mówił o naszych tradycjach i ukazachUkazy – (więz.) prawa, tradycje, obyczaje. – że nie zapełnią nam żołądków i że w Młynie przestały mieć jakiekolwiek znaczenie. Sporo w tym przecież było prawdy. Czy to na pokaz, czy też na serio, starał się być godniejszy od samego Jangi. Najwyraźniej było to widać w jamii.

W Młynie nie mieliśmy takiej jamii, jaką znacie z własnej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.. Tam była ledwo nieudolną karykaturą tego, co powinna sobą przedstawiać. Zamiast rozwiązywać konflikty – stwarzała je. Nikt nie podejmował jej dla czystej przyjemności – nikomu nie starczało na to sił; za każdym razem próbowano za jej pomocą zyskać coś na kafleKafle – (więz.) zęby.. Nasze hurianki nagminnie wymieniały ją na rybę ze śniadania lub jakiś smaczniejszy dotekDotek – (więz.) porcja.. Czasem brały pod uwagę ciekawsze okazy z luftuLuft – (więz.) przemycane przedmioty., wykucieWykuwać – (więz.) tatuować. wzoruWzór – (hur.) tatuaż funkcyjny. w sierści, a nawet porządne przeczesanie futra. Poza tym młyńska jamia pozbawiona była wszelkiej finezji, w większości przypadków stała się skrajnie mechaniczna, powtarzalna, płytka, a czasem wręcz obrzydliwie jednostronna.

Zinaa był od tego wyjątkiem – szczególnie w tamtym czasie, gdy za wszelką cenę pragnął udowodnić reszcie, że należy mu się miejsce w hierarchii. Zawsze miał szczególny dar do jamii. Jeszcze za czasów Sharii hurianki z własnej inicjatywy chętnie oddawały mu swoje porcje mięsa, by zajął się ich ukamiUki – (hur.) żeńskie organy płciowe., a i hurie nie gardziły jamią z jego udziałem. Z wrodzonym wdziękiem i wyczuciem potrafił zaprowadzić na sam szczyt cielesnej rozkoszy. Zawsze go za to podziwiano. Coś musiało być w jego nukiachNukie – (hur.) ślady zapachowe., co zniewalało wszystkie hurianki i sprawiało, że ich ukiUki – (hur.) żeńskie organy płciowe. stawały się wilgotne. To jednak, co działo się z Zinaą za panowania Jangi, było ponad wszelką miarę niezwykłe jak na warunki Młyna. Nawet zdegradowany do huraHur – (hur.) młodociany huria. wzbudzał zachwyt i uwielbienie hurianek. W całym Młynie nie było nikogo, kto tak niezwykły robiłby pożytek z własnego chlipadłaChlipadło – (więz.) język. i z własnych umUmy – (hur.) męskie organy płciowe.. A wszystko to czynił w zgodzie z dobrym huryjskim obyczajem, zatem zupełnie bezinteresownie. Janga wprowadził do celi zasadę równego przydziału, Zinnaa – jakby w ramach odpowiedzi – bezinteresowną jamię. Niczego nie żądał w zamian, ale nawet i nie przyjmował tego, co składano mu w podzięce. Nie chciał ani dotkówDotek – (więz.) porcja., ani fantówFant – (więz.) przedmiot.. Tak się zawziął. Głód za uznaniem dosięgnął go dalece bardziej aniżeli głód za mięsem. Nikt nie miał pojęcia, skąd w nim był taki demon, acz – co zaskakujące – takie samo przecież pytanie zadawaliśmy sobie wobec Jangi, gdy jak wąż śliski unikał ciosów podczas tamtej pamiętnej walki o władzę nad naszą burtąBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi.. Nic dziwnego, że Zinaa odzyskał część swojej dawnej pozycji – był przestrzelonyPrzestrzelić – (więz.) zdegradować. na sam ogon hierarchii, a wspiął się ponad wszystkie huryHur – (hur.) młodociany huria. i hurysyHurysa – (hur.) młodociana hurianka. – najwyżej jak tylko mógł, samemu będąc przecież jedynie huremHur – (hur.) młodociany huria. przypis  Hury i hurysy (czyli „młodzież”) od chwili przejścia ceremonii Uhai wliczane są do hierarchii stada, ale przed osiągnięciem pełnej dojrzałości (w ceremonii Mahiri) rzadko udaje im się osiągnąć lepszą pozycję niż pełnoprawni członkowie stada – czyli hurie i hidaye („dorośli”) oraz hadhowie i hekale („starszyzna”) – przyp. tłum.. Nawet jeśli nie było to po myśli nowego raisaRais – (hur.) wódz..

Zapatrzony w Zinaę i te jego plany napaści na któregoś bukataBukat – (więz.) strażnik. ja też zacząłem planować, choć ja nikomu z celi o tym nie mówiłem. Rozmawiałem o tym wyłącznie z Siostrą – wszak w tych sprawach niejednego mogłem się od niej nauczyć. Omawiałem z nią każdy pomysł, nawet ten najbardziej szalony i absurdalny.

Podobnie jak Zinaa straciłem już wiarę w to, że Sharia kiedykolwiek jeszcze stanie na czele naszej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.. Choć nie miałem jeszcze mokrej jamii, nie chciałem już dłużej być chekecheąChekechea – (hur.) huryjskie młode.. Za bardzo się bałem, że Janga któregoś dnia rzeczywiście mnie zagryzie, nie zważając na premiowe mięso od Turama, jakie by wtedy stracił. Na demony! Miałem wtedy może już z siedem lat! Byłem gotów podejść do ceremonii UhaiUhai – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w okres młodzieńczy., choćby nie wiem co! Zapatrzony w Zinaę, pracowałem zatem nad planem. Mają być gwiazdy nad głową, to będą, myślałem. Może wspinaczka szybem windy? Albo udawanie zmarłego w jutowym pukluPukiel – (więz.) worek.? Jeszcze jeden podkop? Sabotaż zamka? Kradzież kluczy? Może wymknięcie się podczas wpuszczania lub wypuszczania burtBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi.?... Za pomocą misek napełnianych wodą liczyłem czas – od wypuszczenia burtBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. do obchodu Turama. Gdy przychodził, ukradkiem podpytywałem go o różne szczegóły – układ korytarzy, pomieszczeń, klucze, zwyczaje strażników, zmiany warty. Liczyłem bukatówBukat – (więz.) strażnik., prowadzących naszą celę i burtęBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. Radży. Dniami i nocami nie mogłem myśleć o niczym innym jak o gwiazdach nad głową, którym przyglądam się z czubka jednej z niedokończonych kolumn na najwyższym poziomie; o księżycach Eirini i Polemos, jak igrają ze sobą na niebie; o słońcu, jak wschodzi, zachodzi i maluje wszystko na złoto; o chmurach, które same nie wiedzą, kim są, i trzeba odgadnąć je po kształcie; o lesie, co buja się na wietrze jak kępa zeschłej trawy; o widoku zwierzyny, co stąpa jakby miską walić o brzeg koi; o orłach, majestatycznie demonstrujących z góry swą nieskrępowaną wolność...

Z premedytacją wypytywałem Turama o kolumny, nie chcąc się zdradzić. Pytałem o te na trójce, czyli zaraz pod pokłademPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel., a czasem też o te na czwórce i piątce. Dopytywałem o detale, o maszkarony, o ornamenty, o zdobienia, o rozmieszczenie schodów; o to ile czego jest, na jakiej wysokości jest przytwierdzone i jak wygląda; zresztą akurat zafascynowania kolumnami nie musiałem przed nim udawać. Turam coraz bardziej zdawał się być znudzony i zakłopotany moimi pytaniami, zwyczajnie zaczynało mu brakować słów. Dobrze! Czasem próbował nawet zmieniać temat. Raz tylko któregoś dnia, gdy opowiadał, stwierdziłem rozmarzony:

- Jaka to szkoda, że nie mogę tego wszystkiego zobaczyć...

Zrobiłem niewinną minę. Turam zamyślił się. Patrzał mi w szeroko otwarte oczy. Przygryzł wargę. Rozmyślał. Plan działał!

- A może... – odezwał się niepewnie – a może mógłbym cię tam na chwilę zabrać.

- Naprawdę moglibyście? – Byłem oszołomiony tym, z jaką łatwością mi się powiodło.

- Tak, myślę, że tak... Musiałbyś mi tylko obiecać, że nigdzie nie uciekniesz. To bardzo ważne.

- Obiecuję – zełgałem i pokiwałem głową.

- Zuch chłopak. – Turam uśmiechnął się szeroko i, jak to miał w zwyczaju, rękę przełożył przez kraty i wyczochrał mi sierść na głowie. Oczywiście w ten szpetny sposób wcierał we mnie swoje nukieNukie – (hur.) ślady zapachowe.. Miał wyjątkowo irytujące upodobanie w zostawianiu własnego zapachu na mojej głowie, no ale trudno; jakże mógłbym mieć mu to za złe po tym, ile dla mnie robił? – Jutro – ciągnął dalej. – Wezmę jutro na obchód klucze na poziomy. Nikt nie zauważy ich braku.

„No, niech będzie jutro”, pomyślałem.

Nikomu nie powiedziałem. Tylko Siostrze. Radośnie pałaszowała okruchy bomsuBoms – (więz.) chleb., gdy gładziłem ją po sierści i mówiłem na ucho:

- Nie martw się, maleńka. Jak wszystko dobrze pójdzie, nie będzie mnie tu jutro. On się niczego nie domyśla! Ale nie mogę zabrać cię ze sobą, to samotna próba... A ty przecież jesteś wolna, to i tak znasz już to wszystko.

Następnego dnia po śniadaniu zostawiłem sobie osobny kawałek bomsuBoms – (więz.) chleb., zawinąłem w łachmany i schowałem głęboko w kadzienniakiKadzienniaki – (więz.) łachmany., tak na wszelki wypadek. Gdy tylko burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. wyszły na poziom, bezzwłocznie napełniłem miski sączącą się ze ściany wodą. Kto wie, pomyślałem sobie, jakby się udało, to jako hurHur – (hur.) młodociany huria. może wreszcie mógłbym z nimi schodzić za dnia do tyrkiTyrka – (więz.) praca.? Ciekawe jakie imię mi wymyśli Janga? Szkoda, że nie Sharia. Ale tamtego dnia było mi już wszystko jedno. Ze dwa razy wylizałem się od głowy do czubka ogona, nerwowo obserwowałem kratę, nasłuchiwałem szmerów, czekałem. Zwolniłem oddech, a czas i tak dłużył się niemiłosiernie. Kłębiły się wokół mnie całe stada rozbieganych myśli, fantazji i lęków.

Wreszcie doszedł do mnie ten nierówny drewniany stukot i brzęk pęku kluczy, a błękitna łuna pochodni zaczęła wdzierać się w korytarze w towarzystwie intensywnego zapachu pasty do polerowania stali. Sierść zjeżyła mi się na karku. Błysnęły lustrem blachy pancerza, zza głównej kraty wyłoniła się znajoma twarz, chrząknęły klucze, a postać w rogatym hełmie dokuśtykała do twyrasówTwyrasy – (więz.) kraty. celi. Turam.

- To jak, mały? Gotowy? Nie sprawisz mi kłopotów?

- Nie sprawię – pokręciłem głową na potwierdzenie.

- Tylko bądź cicho! – polecił, otwierając zamek. – Stanąłbym przed sądem, gdyby tylko się dowiedzieli. No, otwarte już, wychodźże!

W sumie nic dziwnego, że byłem nieco onieśmielony. Pierwszy raz w życiu z własnej inicjatywy i w tajemnicy przed innymi opuszczałem rewir mojej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.. Nogi mi się gięły, ciałem targały dreszcze, a serce wyskoczyć chciało przez krtykęKrtyka – (więz.) gardło.. Złapałem się mocno za rękę Turama, próbując zapanować nad oddechem. Po nukachNuki – (hur.) ślady zapachowe. czuć było, że on też się bał. W takt wybijany jego drewnianą nogą ruszyliśmy przed siebie, by zaraz – niczym po śladach codziennie idących tamtędy burtBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. – skręcić w prawo, w kilkunastometrowy odcinek głównego korytarza zakończony dolnymi twyrasamiTwyrasy – (więz.) kraty., prowadzącymi na poziom trzeci. Jęknął kolejny zamek, zakwiliły zawiasy. Zza kraty jaskrawym błękitem pochodni spozierał na mnie świat, który przez całe życie znałem jedynie z opowieści, choć był przecież ledwo za ścianą celi. Byłem oszołomiony. Pierwszy raz w życiu schodziłem na niższy poziom. Zresztą wszystko tamtego dnia było „pierwszy raz w życiu”.

W dół prowadziły proste, strome schody. Kamienne stopnie, dudniąc echem pod krokami Turama, obwieszczały, że zstępujemy w ogromną, niemal otwartą przestrzeń. Światło pochodni ginęło w mroku, poza kolumnami nie napotykało na żaden mur, co dawało wrażenie zupełnego bezkresu. W rzeczywistości każdy poziom – tak trójka, jak i pozostałe – miał kształt olbrzymiego koła, ograniczonego odległą kamienną ścianą na całej swej wysokości. A poziom trzeci zdawał się być tylko odrobinę wyższy od naszego pokładuPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel., miał może ze dwa metry. Najważniejsze były jednak kolumny. Były wszędzie, pięły się pod sam sufit, a wykręconymi przyporami splatały się ze sobą jak gałęzie sędziwych drzew. W istocie był to ogromny las, choć w całości kamienny i niezbyt wysoki. Był to jednak pierwszy las, jaki widziałem na własne oczy. Ogromna liczba wszelkiej maści bestii, przyrośniętych do filarów, kłębiła się wśród ornamentów: to rajskie ptaki, uskrzydlone postacie, demony, ćmy, motyle. Były też smokiSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. i orły. Niektóre, pewnie od zbyt śmiałego zamachu kilofem, urąbane miały kawałki skrzydeł bądź pazurów. Prócz nich całe tłumy wykutych z kamienia bezogonówBezogon – (więz.) człowiek. wyrastały z surowo rzeźbionych trzonów kolumn. Turam pokazywał mi takich, co mieli koźle nogi zamiast ludzkich, albo innych, którym doprawiono baranie rogi; niektórzy z nich mieli ostre i kanciaste kształty tak ciała jak i ubioru; a kilku to nawet piło kamienną ciecz z kamiennych kielichów! Jedną z sylwetek uchwycono w momencie, gdy zrzucała z siebie kamienny płaszcz, a były nawet i takie, co zdjęły z siebie wszystkie ubrania i bezwstydnie pogrążyły się w jamii. Aż mi to wszystko dech zapierało, a Turam szarpał mnie za rękę, bym się tak nie ociągał, choć przecież sam zafascynowany ciągnąłem go od kolumny do kolumny i zadręczałem najróżniejszymi pytaniami.

Zeszliśmy jeszcze na czwórkę. Schody na ten poziom były w zupełnie innym miejscu aniżeli te, którymi zeszliśmy na trójkę; w odróżnieniu od tamtych były misternie zdobione i choć równie stromo schodziły w mrok, to łagodnie okręcały się wokół masywnej kolumny. Czwórka była imponująco wyższa, miała ze trzy metry jak nic. Była też zupełnie inna. Zamiast skrzydlatych bestii i hybrydycznych zwierząt miała bezlik rzeźbionych linii, które wiły się, zakręcały po łagodnych łukach i przeplatały się ze sobą niczym niezliczone stada węży. Inne zaś przypominały mi szkielety wielkich stworzeń oblane miękką zaprawą do klejenia muru.

- To coś trochę jak rośliny – wysilał się Turam.

- Jak trawa? – dopytywałem, bo przecież jedyną rośliną, jaką widziałem na oczy, była sucha kępa trawy, którą niegdyś Vijani przytargała z powierzchni.

- Trawa, kwiaty, liście, łodygi, gałęzie... Jakby je obrastały...

- Jakby płynęły wrzucone do gieruGier – (więz.) toaleta.. O tu, tamtędy i w dół – trochę mnie roznosiło... – A może ktoś te wszystkie łodygi i gałęzie wrzucił do wielkiej miski z wodą i zamieszał! Zobaczymy więcej smokówSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.?

- SmokiSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.? Tu nie ma smokówSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.. Kilka było na trójce, widziałeś je.

- Gwaya mówił, że są tu smokiSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.. Orły i smokiSmok – (przyr.) mityczny stwór latający..

- To jeden z twoich, tak? Pewnie myślał o szóstce, tam na dole jest cała masa takich poczwarnych, skrzydlatych maszkaronów. Ale nie zejdziemy tam dzisiaj, ktoś mógłby nas zobaczyć.

- Powiemy im, że jesteśmy na obchodzie!

- Żeby to było takie proste, mały.

- To chodźmy chociaż na piątkę! – ciągnąłem Turama za rękę.

- Wykluczone. Już stąd kilofy słychać! Pora wracać.

To prawda. Było już wyraźnie słychać naszych, pracujących na poziomie. Byliśmy tak blisko... Słyszałem nawet pojedyncze rozkazy bukatówBukat – (więz.) strażnik., nie tylko kilofy. Kilofy to nieraz nawet w celi dało się usłyszeć. Musiałem przejść do działania.

Puściłem żelazną rękawicę Turama, którą dotąd ściskałem bez ustanku, drugą ręką szybko sięgnąłem do kadzienniakówKadzienniaki – (więz.) łachmany. po żelazny nóż, jaki podebrałem z tajemnego schowka Haramishy, a wcześniej umyślnie ostrzyłem przez kilka dni. Jednym sprawnym i silnym cięciem oderwałem obręcz z kluczami Młyna, co ją Turam miał przytroczoną do pasa, i rzuciłem się do biegu. On, zupełnie tym zaskoczony, próbował mnie nawet złapać, ale zdołałem mu się wyśliznąć. Zaklął siarczyście i tylko raz zakrzyknął za mną, bym się zatrzymał.

Pędziłem na czterech w najczarniejszy mrok, kurczowo ściskając w zębach pęk kluczy i nie oglądając się za siebie. Serce waliło mi jak bęben. Do wtóru smyki śpieszne: rwany takt za mną pędził, dźwięki skoczne za susy brały, szaleńczy rytm szarpał za futro. Ale nie, nie biegłem na piątkę, prułem w górę! Desperacki drewniany stukot ruszył za mną w pogoń dopiero, gdy byłem już na schodach. Turam z tą jego nogą nie miał żadnych szans, by mnie dogonić. Zostawiłem go w tyle. Gnałem w zupełną ciemność, a między kamiennym lasem kolumn prowadziła mnie bezbłędnie ścieżka zapachu codziennej marszruty czterech huryjskich burtBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi.: mieszanka naszych i strażniczych nukówNuki – (hur.) ślady zapachowe., świeżo naniesionego pyłu, śladów łoju, sadzy, potu, krwi, moczu, alkoholu. Lawirowałem między kolumnami z niuchemNiuch – (więz.) nos. nisko przy posadzce, aż mi o nią te klucze dzwoniły, co je na kafleKafle – (więz.) zęby. wziąłem. Skrzypce zwolniły nieco. Z chaosu dźwięków nieśmiało rodziła się melodia. To wolność była! Schodami z poziomu trzeciego wpadłem jak burza na dwójkę, to jest na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. z naszymi celami. Zniknęło echo. Przede mną w oddali mieniła się znajoma łuna odległej pochodni, malując błękitem obrysy ścian i dolnych twyrasówTwyrasy – (więz.) kraty., które zamknięte stanęły mi na drodze. Wymacałem pasujący do nich klucz. Zamek szczęknął, zaskrzypiały zawiasy. Nie wierzyłem, że to działo się naprawdę. Ziszczały mi się najśmielsze marzenia!

Ruszyłem wprost przed siebie. Przeszedłem przez rozwidlenie, zostawiłem za sobą korytarz do cel, z lewej i prawej minąłem drzwi do kabarynKabaryna – (więz.) karcer. – w tej z lewej mnie zamknęli tamtego dnia, gdy drążyłem tunel i zwaliłem na siebie kawał ściany. Stanąłem przed górnymi twyrasamiTwyrasy – (więz.) kraty., to jest główną kratą – tą, którą widać było zza naszych firanekFiranki – (więz.) kraty.. Z pękiem kluczy w ręce nie stanowiła żadnej przeszkody. Doskonale przecież wiedziałem, który do czego służył. Pewnie Turam pluł sobie wtedy w brodę, że tak dokładnie mi wszystko wyjaśnił. W ostatniej chwili przypomniałem sobie, by tę kratę zamknąć za sobą na klucz. Miało to mi dać więcej czasu tam na górze. Taki zresztą był plan. Ziszczał się co do joty.

Zwolniłem tempo. Szerokie, kamienne schody zakręcały dwa razy w prawo, prowadząc mnie na poziom pierwszy. Z każdym stopniem robiło się coraz jaśniej, coraz bardziej dało się słyszeć głosy ciurmakówCiurmak – (więz.) strażnik., coraz bardziej dawały się we znaki ich nukiNuki – (hur.) ślady zapachowe., które wdzierały mi się w niuchyNiuch – (więz.) nos. wraz z oparami podrzędnego alkoholu, zapachem surowego mięsa z rzeźni oraz aromatem wędzonych kiełbas i sera z którejś z bukackich spiżarń. Jedynka była poziomem mieszkalnym strażników – mieli tam te swoje lochyLoch – (więz.) dziura, pomieszczenie mieszkalne strażników. z szeregami drewnianych łóżek, dodatkowe kabarynyKabaryna – (więz.) karcer., dźwiękiDźwięki – (więz.) sala tortur. przypis  Tak w Młynie mówiliśmy na specjalne sale tortur. To dlatego, że skazany, który tam szedł, wydzierał się wniebogłosy i wydobywał z siebie najprzeraźliwsze dźwięki, które aż słychać było w naszych celach poziom niżej.; były też magazyny, warsztaty, smarownieSmarownia – (więz.) jadalnia. przypis  A to takie pomieszczenia, w których strażnicy zbiorczo jedli posiłki., a w jednym z pomieszczeń trzymali pod kluczem huryjskie figuryFigura – (więz.) więzień funkcyjny.. Byłem tam pierwszy raz w życiu, a rozkład pomieszczeń znałem jedynie z opowieści Turama. Wszystko to nasi stawiali przed laty, na samym początku Młyna. Jednak gdy podpytywałem ich o to, nie chcieli mówić, nie pamiętali lub wymyślali niestworzone historie, które wykluczały się nawzajem.

Główny korytarz był wąski i wysoki na cztery metry z okładem, murowany pod samo nieboNiebo – (więz.) sufit.. Intensywnie rozświetlały go gęsto rozwieszone pochodnie. Przylgnięty do posadzki, skradałem się najciszej jak tylko potrafiłem. Przemknąłem w prawo, do bocznego, ciemniejszego i ślepego korytarza, zmierzając do celi Turama. Wyszukałem właściwy klucz, ale gdy już zabierałem się do otwierania, okazało się, że drzwi wcale nie były zamknięte – były wręcz uchylone, a z wnętrza wydobywała się smuga niemrawego światła. Pewnie Turam był na tyle podekscytowany tym naszym wspólnym, tajnym wyjściem na poziomy, że po prostu zapomniał, pomyślałem. Ostrożnie pchnąłem drzwi, by wślizgnąć się do środka.

Stanąłem jak wryty. Wewnątrz pomieszczenia w świetle latarni postawionej na blacie stołu dostrzegłem jakiś ludzki kształt. Tyle że był jakiś... mały. Miał bujną, kędzierzawą grzywę, którą widać było doskonale, bo nie założył na głowę hełmu; zresztą w ogóle nie założył na siebie zbroi, a jedynie materiałową koszulę i spodnie; do tego pachniał jakoś zupełnie inaczej niż pozostali. Pierwszy raz w życiu widziałem takie zjawisko. W momencie, gdy otworzyłem drzwi, balansował właśnie na stołku, postawionym przy drewnianym regale, próbując dosięgnąć jakiś przedmiot z samej góry. Musiał mnie jednak usłyszeć, bo obejrzał się w moją stronę, przeraził i runął na ziemię z okropnym łubudu, zrzucając z półek cały majdan najróżniejszych, brzęczących fantówFant – (więz.) przedmiot..

Przestraszony chciałem uciec jak najdalej, jednak inny miałem plan. Chyba tylko dzięki temu miałem odwagę, by zostać, szybko ogarnąć wzrokiem wszystkie ściany, susem skoczyć do takiej drewnianej listwy z zawieszonymi pękami kluczy, capnąć ten właściwy i czmychnąć przez drzwi nim spod sterty zrzuconych na siebie szpargałów wydobył się ten mały bezogonBezogon – (więz.) człowiek.. Wypadłem z powrotem na ten boczny, ciemny korytarz, a z niego wychyliłem się na główny – ten rozświetlony pochodniami. Z jego końca doszły mych uszu stalowe kroki nadciągającego bukataBukat – (więz.) strażnik.. Na psaPies – (więz.) strażnik. urok!

Na końcu głównego korytarza było coś w rodzaju otwartego holu wejściowego do Młyna. Była tam krata prowadząca do schodów na powierzchnię, której strzegło kilku strażników. Widać, rumor z celi Turama zwabił jednego z nich. Ledwo się obejrzałem, by sprawdzić własne plecy, a ten zakuty ciurmakCiurmak – (więz.) strażnik. wychynął zza winkla i już się toczył z tego holu wejściowego głównym korytarzem prosto na mnie. Byłem w potrzasku: z jednej strony – rosły bukatBukat – (więz.) strażnik., z drugiej – ten mały. Musiałem się jakoś ratować. Umknąłem z powrotem w ten boczny korytarz i dałem nura między dwie beczki, co tam akurat stały pod ścianą. Sądząc po zapachu, magazynowali w nich zepsutą kapustę, ogórki albo jakieś inne zgniłe warzywa. Wpasowałem się na wcisk; usiłowałem zwolnić oddech; nasłuchiwałem.

Nie ruszając się z miejsca, zerknąłem jeszcze tylko w kierunku celi Turama i wtedy znów go ujrzałem. Odruchowo spuściłem wzrok, by mnie nie spostrzegł, ale przecież i tak już mnie zobaczył, a wręcz mi się... przyglądał. Stał ledwo widoczny w szczelinie uchylonych drzwi i mi się przyglądał! Odgadł moją kryjówkę, ale z jakiegoś powodu nie opuszczał własnej. Może on też się ukrywał przed strażnikami? Dopiero wtedy to do mnie doszło: a może to ludzki chekecheaChekechea – (hur.) huryjskie młode.? W końcu nigdy w życiu żadnego nie widziałem, to skąd miałem wiedzieć, jak taki wygląda?! Nie mogłem oderwać wzroku od białek jego oczu, a on wciąż uparcie wpatrywał się we mnie przypis  Bezogoni mają wyjątkowo niewielkie rogówki, spora część ich oczu jest zupełnie biała. Co ciekawe, znacznie słabiej w ich oczach odbija się światło pochodni.. Mały bezogonBezogon – (więz.) człowiek. schował się do środka dopiero, gdy dudniące metalicznym echem kroki ucichły na skrzyżowaniu. To ten zakuty ciurmakCiurmak – (więz.) strażnik. – przystanął, by ze ściany zerwać wiszącą pochodnię i z rozbujanym, jaskrawym światłem nieśpiesznie ruszyć w ciemny korytarz. Wstrzymałem oddech. Minął mnie o grubość ogona. Po cichu umknąłem zaraz za jego plecami.

Nie mam pojęcia, skąd wzięło się we mnie pragnienie, by pomóc temu ludzkiemu chekecheiChekechea – (hur.) huryjskie młode.. Może mimo braku futra wydał mi się podobny? Albo pomyślałem sobie, że on też podchodzi właśnie do UhaiUhai – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w okres młodzieńczy., a nadciągający strażnik z jego mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado. miał zaraz zdemaskować jego kryjówkę? Dziś już nie pamiętam, może targnęło mną coś jeszcze. W każdym razie wpadłem na główny korytarz i jakimś blaszanym rondlem – pierwszym, co wpadło mi w ręce – trzasnąłem z całej siły o ziemię w kierunku schodów na dwójkę – tylko po to, by narobić rabanu.

- Tylko sobie tam blach nie obij! – zakrzyknął jakiś strażnik z końca korytarza wśród rechotu swych kompanów, gdy żelastwo jeszcze przez kilka chwil tłukło się z echem wpierw o posadzkę, potem o kamienne schody. Ja w tym czasie skryłem się we wnęce drzwi do jakiegoś magazynu. Pociągnąłem niuchemNiuch – (więz.) nos. i wtedy do mnie doszło, że całe futro mam uwalone zapachem tej zgniłej kapusty i ogórków! Czuć mnie pewnie było na kilometr! Miałem tylko nadzieję, że bezogoniBezogon – (więz.) człowiek. rzeczywiście nie mają węchu...

Gdy ciurmakCiurmak – (więz.) strażnik. energicznie wparował na główny korytarz i wabiony hałasem zbiegał po schodach na nasz pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel., ja, tłumiąc w kadzienniachKadzienniaki – (więz.) łachmany. dzwonienie dwóch pęków kluczy, wychyliłem się z kryjówki, pobiegłem w odwrotnym kierunku (czyli do tego holu wejściowego na końcu głównego korytarza) i przemknąłem obok strażników, którzy skupieni przy małym stoliku żywo zajęci byli grą w karty przypis  To taka albińska gra na kilka osób. Polega na układaniu równo przyciętych kawałków tektury o różnych wzorach i kolorach w różne stosy wedle przyjętych wcześniej zasad. Ludzie wszelkich stanów bardzo się tym pasjonują.. Schowałem się za jakąś wielką skrzynią z żelaznymi okuciami – jakbym ją skądś znał... Naszykowałem klucz. Teraz czekać. Taki był plan. Byłem już tak blisko! Czułem już to powietrze z zewnątrz, które czasem przynosili na sobie bukaciBukat – (więz.) strażnik..

Z korytarza szybkie, ciężkie kroki. Metal o kamień.

- Alarm! Mamy tu intruza! – wrzasnął zdyszany strażnik wracający z dołu. Turam najwidoczniej zdołał już dokuśtykać do górnych twyrasówTwyrasy – (więz.) kraty. na pokładziePokład – (więz.) posadzka na poziomie cel.. Były zamknięte, ale natknął się, widać, na tego ciurmakaCiurmak – (więz.) strażnik..

Zatem stało się. Strażnicy porzucili karty i zerwali się na równe nogi; złorzecząc i wyzywając od larw i ciem, zakładali pośpiesznie hełmy, co je zdjęli z głów do gry; nerwowo rozpierzchli się po poziomie, nawołując zewsząd swych pobratymców.

Nie miałem zbyt wiele czasu. Jak tylko w holu zrobiło się luźniej, wyskoczyłem zza skrzyni i czym prędzej podbiegłem do kraty. Gdy włożyłem klucz do zamka, po drugiej stronie firanekFiranki – (więz.) kraty. dostrzegłem dwie papugiPapuga – (więz.) strażnik, konwojent. i całą mochęMocha – (więz.) grupa. figurFigura – (więz.) więzień funkcyjny., ciągnących ze sobą po schodach żywego iakka. Schodzili z powierzchni. Jakimś cudem wśród tego zgiełku i zamieszania nie usłyszałem ani nie wyczułem ich wcześniej. Z powrotem zaszyłem się w kąt za skrzynią, licząc na to, że mnie nie spostrzegli.

- Ileż można tu sterczeć? – warknęła jedna z papugPapuga – (więz.) strażnik, konwojent. kilka chwil po tym, gdy dotarli do krat i czekali na wejście. – Bydle nam się rwie do uboju, a ani jednego na posterunku nie ma!

- Dajże spokój, młyn tu mamy! Jakiś poprzeczniak zwiał z poziomu i na dokładkę zamknął drewnianą nogę na dwójce! – relacjonował bukatBukat – (więz.) strażnik. z holu, otwierając twyrasyTwyrasy – (więz.) kraty. i niemal dusząc się ze śmiechu.

- Złapaliście go?

- Gdzieżby? DekujeDekować – (więz.) ukrywać. tu gdzieś jeszcze przypis  Czyli się chowa..

- Tu? Na jedynce? Skóry z was Ordin zedrze, gdy się dowie!

- A weźże! Lepiej na własne szczotkiSzczotka – (więz.) huria. filujFilować – (więz.) patrzeć, pilnować. przypis  Patrz albo pilnuj.!

Nagle, gdy wchodzili, będący z przodu huria zatrzymał całą kolumnę figurFigura – (więz.) więzień funkcyjny. wraz z dwiema papugamiPapuga – (więz.) strażnik, konwojent. i podirytowanym samcem iakka, niemal teatralnie pociągnął niuchemNiuch – (więz.) nos. i rzucił:

- Czujecie to? Jakby tu zalatywało jakimś dołorobemDołorób – (więz.) więzień pracujący na dole. przypis  Tak pogardliwie figury przezywały naszych.!

Zamarłem z przerażenia. Dopiero wtedy uświadomiłem sobie, że po posadzce w kierunku powierzchni ciągnął jakiś drobny powiew powietrza. Wywiewał z małej kraty w podłodze, czegoś na kształt gieruGier – (więz.) toaleta.. Chowając się za tą skrzynią, nie wziąłem tego pod uwagę! W ogóle nie wziąłem pod uwagę faktu, że z góry schodzą czasem jakieś hurie, a tyle myślałem nad tym planem!

- Na mój nos to ktoś z jedynki – rzuciła któraś z figurFigura – (więz.) więzień funkcyjny., a strażnicy sięgnęli po miecze.

Tamten pierwszy huria wiedziony moimi własnymi nukiamiNukie – (hur.) ślady zapachowe. ruszył prosto na mnie. Z całych sił rozpaczliwie wciskałem się między ścianę a drewnianą skrzynię.

- Ależ tu bije kiszoną kapustą! – wycedził z niesmakiem.

Tak! No właśnie! Ten straszny gipsGips – (więz.) zapach. z tamtych beczek, co wżarł mi się w futro, teraz mógł mnie ocalić! Wybawienie! Już to widzę, jak odwraca się na pięcie i wraz z całą mochąMocha – (więz.) grupa. figurFigura – (więz.) więzień funkcyjny. idą w kierunku rzeźni; jak otwieram bramę; jak schodami wspinam się na powierzchnię; jak ciepłe promienie słońca liżą mnie po sierści; jak...

- Toż to ten mały skokobrykSkokobryk – (więz.) dzieciak. z jedynki!

Poczułem silne szarpnięcie za ramię i czyjeś pióraPióra – (więz.) pazury. wbijające mi się w ciało.

- Chciałeś uciec w beczce po kapuście czy co?

No i cały plan wziął w łeb.

- Udawał nieżywego, to musiałem sprawdzić – tłumaczył się Turam przed samym naczelnikiem, to jest MłynarzemMłynarz – (więz.) naczelnik., w jego prywatnej komnacie.

- Iakkowa dupa, a nie klucznik! – gardłowałGardłować – (więz.) krzyczeć. Ordin, żywo gestykulując stalową rękawicą. – Mikremu kociakowi dać się nabrać!

Turam czerwienił się coraz bardziej, zaciskając zęby i nerwowo spoglądając na boki. Ordina zaś właśnie obudzili ze snu po nocnej warcie i nie zdążył jeszcze przywdziać całego rynsztunku. Miał na sobie jedynie miękki kaftan, spodnie i nagolenniki, a jeden ze strażników pomagał mu założyć resztę żelastwa.

- Mój drogi – zaczął MłynarzMłynarz – (więz.) naczelnik.. – Byłbyś wyrozumiały. Wiesz przecież, że nasz klucznik nie ma jeszcze dość doświadczenia z huriami.

- No jasne, że nie ma, wuju! Cóż tu po stopniu, tu nie front! Nie rozumiem, jaki był sens tak z miejsca powierzać tej drewnianej nodze wszystkie klucze do tego burdeluBurdel – (więz.) więzienie. przypis  Tak strażnicy pogardliwie nazywali Młyn.?

- Byś się opamiętał!

A Ordin, nie zwracając uwagi na MłynarzaMłynarz – (więz.) naczelnik., zwrócił się do Turama:

- A swoją drogą, do zeszlojonej larwy, jakim żeś prawem w ogóle miał klucze do celi podczas obchodu? Co?

- Zrządzenie bogów! – tłumaczył się Turam. – Wziąłem przez przypadek, musiałem źle je rano odwiesić. Zorientowałem się na dole, toż nie było sensu wracać.

- Przypadek! Jakże można przez pomyłkę wziąć dwa pęki kluczy zamiast jednego? I to akurat tego dnia, gdy tamten karypel udawał zwłoki!

- Sugerujecie coś, poruczniku?

- Coś tu cuchnie, Tuflu. Od samego początku te całe obchody zalatywały jakąś zdechłą rybą przypis  Nie, nie. Ryba to było kłamstwo albo oszustwo. Farmazon innymi słowy.. Po kiego czorta sprawdzać poziomy za dnia – awanturował się Ordin – skoro wszystkie sierściuchySierściuch – (więz.) huria. i tak są na dole? Wszystkie prócz tego jednego. – Wskazał palcem na mnie. Stałem z boku tego zamieszania, a jeden z bukatówBukat – (więz.) strażnik. miażdżył mi ramię, bym się nie wyrwał. – Jak to w ogóle możliwe, że ten karakanKarakan – (więz.) mały i niski więzień. nie ma jeszcze kajdan, a za dnia w celi próżnuje?

- Mały jest, oto dlaczego – skwitował MłynarzMłynarz – (więz.) naczelnik..

- Jakoś przed laty nikomu nie przeszkadzało, gdy małe szczotkiSzczotka – (więz.) huria. tyrały na dole równo z resztą!

- Śmiesz podważać moje słowo, młody człowieku? Nie pójdzie do kucia skał choćby dlatego, że ja tak mówię!

- Znam inne twoje słowa, wuju: każdemu hurii należy się woda, mięso za pracę, kara za przewiny, drewniana miska, drelichy i para kajdan! – Tę pracę i parę kajdan podkreślił dobitnie. – Ja tego nie wymyśliłem!

- Jeśli już musisz, to załóż mu te kajdany. Byle nie za ciasno, toż to jeszcze dzieciak!

Ordin roześmiał się ironicznie:

- To jakaś paranoja! Jeszcze trochę, a zabronisz nam zabierać szczotkiSzczotka – (więz.) huria. do karceru, by przypadkiem im krzywdy pałkami nie zrobić! A swoją drogą za taki jucht z próbą ucieczki mały powinien dostać solidne omłotyOmłoty – (więz.) dotkliwa kara cielesna. przypis  To było lanie wykonywane drewnianymi pałami przez wielu bukatów na raz..

- Kategorycznie zabraniam! – warknął rozjuszony naczelnik, aż się podrywając zza ciężkiego biurka zawalonego mnóstwem brzęczących szpargałów. – Przystałem na kajdany, jak się tak rwiesz do tego, ale osobiście tyłek ci przetrzepię, jeśli który mu krzywdę zrobi!

Ordin parsknął tylko z pogardą i bez słowa dał znak do wyjścia papudzePapuga – (więz.) strażnik, konwojent., co mnie trzymała. Zachodziłem w głowę, dlaczego MłynarzMłynarz – (więz.) naczelnik. z takim uporem bronił mnie przed swym krwiożerczym bratankiem? Miałem zamiar wypytać o to Turama następnym razem. Nie miałem wówczas pojęcia, że nie będę już miał do tego okazji...

Zabrali mnie do kuźni. W małym pomieszczeniu przy olbrzymim miechu i gorącym palenisku, rozświetlającym wszystko jaskrawym błękitem, czaił się istny ogniowy demon. To był jeden z bukatówBukat – (więz.) strażnik., ale zamiast zbroi nosił ciężki fartuch zrobiony z jakiejś okrutnie grubej skóry – powycierany i poprzypalany rozgrzanym metalem – oraz takież same rękawice. Twarz miał brudną, pokancerowaną, a spod siwej, acz dość bujnej jeszcze grzywy i gęstej brody wyłaniało się kilka głębokich blizn. Gdy weszliśmy, na kowadle dwakroć większym od mojej głowy obijał boki rozgrzanego do czerwoności ostrza kilofa, aż iskry skakały i rozbiegały się w popłochu po kamiennej posadzce.

- ObrączkiObrączki – (więz.) kajdany. dla małego przypis  Czyli kajdany. – szczeknął ten, co mnie prowadził, oddając w ręce kowala. – Tylko, larwa, porządnie zanituj, nielichy z niego poprzeczniak!

Ogniowy brodaty demon z niechęcią porzucił swe zajęcie, beznamiętnie zmierzył mnie od palców do głów, mocno chwycił za ramię, zmierzył je fachowym okiem i mruknął:

- Oj, luźne stylisko. Nie mam takich mikrych.

- Co? Jakim, larwa, cudem? Były przecież!

- A były, ale poszły w diabły! Lata temu, jeszcze jak był tu Yorik, wszystkieśmy przetopili.

- Larwa, bez bimbaniaBimbać – (więz.) żartować. przypis  Bimbać to żartować.! Żelaza, widzę, nie brak, to nowe wykuj!

- W tym rzecz! Wszystkie sztaby idą na kilofy. Złóżcie zamówienie u Favrisa, dajcie mu jaką flaszkę, to w tydzień z dostawą dojdzie.

- Niech to ćmaĆma – (więz.) prostytutka. chropataChropaty – (więz.) brzydki.! – wtrącił Ordin, rzucając demonowi mordercze spojrzenie, acz ten ani nawet nie drgnął, a czarci ogień w nim nie zgasł. – Kolejna iakkowa dupa zamiast fachowca! Na za dużo wam StaryStary – (więz.) naczelnik. pozwala! Przekuć mi to żelastwo na nowe kajdany! Na już potrzebne!

- Nie pieńcie sięPienić się – (więz.) denerwować się. tak, poruczniku – odparł spokojnie kowal, a do tego uśmiechnął się, demonstrując braki w uzębieniu. – Z rozkazu gospodarzaGospodarz – (więz.) naczelnik. kuję przypis  Inaczej o naczelniku. i też na już potrzebne! Coraz miększe skały na szóstce, to kilofów o takich płaskich krańcach potrzeba, ile wlezie. O, takich jak ten.

- Też mi pomysły! To wziąć duże kajdany i na małe przekuć!

- Za ciężkie będą, toż to mikry kociak ledwo.

- Tym nawet lepiej. Tylko zabrać mi się za to w pierwszej kolejności! Na siebie StaregoStary – (więz.) naczelnik. wezmę, gdyby się o to rzucał.

- Hmm. No to blatBlat – (więz.) zgoda. przypis  To znaczy, że się zgodził.. Na jutro będą.

- Jutro! – syknął Ordin. – Dzisiaj do drugiej zmiany się wyrobisz, to na dołowanie draniaryDołowanie draniary – (więz.) spółkowanie zbiorowe. zaproszę przypis  Tak strażnicy nazywali zbiorowe akty jamii dokonywane na naszych huriankach zaciąganych do tych ich lochów..

- A luźne stylisko z tymi waszymi derbamiDerby – (więz.) spółkowanie zbiorowe. przypis  To o tym samym tylko innymi słowami.! To odrażające! Że też wam fujary stają przy tych kocicach! Lepiej ludzką czajkę by porucznik wynalazł!

- Masz tupet! Dzierlatki się zachciewa zgrzybiałemu dezerterowi!

- Toż to już zamierzchłe dzieje! – obruszył się demon. – Dwadzieścia i jeszcze trzy lata mijają odkąd jąłem hakowaćHakować – (więz.) ciężko pracować. w tej kuźni przypis  Hakować to pracować bardzo ciężko.. Jestem tu niemal od samego początku, a od zajścia z Yorikiem cała robota na mojej głowie! Od przeszło dwóch cykli dopraszam się o jakiego stałego pomocnika, choćby i kota. Podeślij kogo, to żywo się pośpieszę.

- Śmiesz mi jeszcze warunki stawiać? Nie będzie ta szczotkaSzczotka – (więz.) huria. w kajdany zakuta do drugiej zmiany, to do kabarynyKabaryna – (więz.) karcer. zaproszę i osobiście się postaram, by nie miało ci już co stawać zarówno przy kocicach, jak i przy ludzkich larwach, o ile w twoim podeszłym wieku to ci się jeszcze w ogóle zdarza. A teraz zabierać mi się do roboty! No i nie zgubić mi tego małego! Mam ważniejsze rzeczy na głowie niż bieganie za skokobrykiemSkokobryk – (więz.) dzieciak.. Spuść go tylko z oczu, to powycieram tobą karcer!

- Lepiej go, larwa, do czegoś przywiąż – rzuciła tylko na odchodne moja papugaPapuga – (więz.) strażnik, konwojent. – bo wiesz, larwa...

- Wiem – odparł niewzruszenie kowal. – Niezły z niego poprzeczniak.

A natychmiast po tym, gdy zatrzasnęli za sobą drzwi, zagadnął:

- Pracowałeś kiedyś w kuźni?

Pokręciłem głową.

- Ale garniesz się do tego, by spróbować swoich sił.

Nic nie odpowiedziałem.

- To wskakuj na miech i żwawo go rozbujaj!

Zaintrygowany wdrapałem się na drewnianą konstrukcję miecha i zapierając się całym sobą parłem w dół. Ku memu zaskoczeniu całe stado ogników roztańczyło się w palenisku, rozrzucając iskry na prawo i lewo, a rozżarzone węgle aż zabłysły jaskrawo. Zafascynowany na polecenia kowala to podnosiłem miech, to go opuszczałem, czując jakbym był płucami wielkiego ognistego smokaSmok – (przyr.) mityczny stwór latający., co płomieniami oddycha ciężko, podsycając swój wewnętrzny żar.

- Brawo – słyszałem tylko – tak trzymaj, prędko się uczysz.

- Jesteś dezerterem? – spytałem, gdy na chwilę zwolnił mnie od miecha, by na kowadle nadać kształt moim nowym kajdanom.

- Oj tam, luźne stylisko, zaraz dezerterem. Tu prawie każdy ma coś za uszami. Dezerterzy, włamywacze, stenokrady, fałszerze, gwałciciele, ułomni, kaleki... Młyn to zbieranina wyrzutków, siłą zaciągniętych tu do wojskowej służby niczym do paki. A choć w niejednym cejnieCejno – (więz.) więzienie. zęby gryzłem, to żadne nie może sobie nawet stanąć obok tej tu zgniłej wupyWupa – (więz.) więzienie. przypis  Mówił o więzieniach. Bezogoni budują ich wiele i osadzają w nich złoczyńców.!

Wtedy powiedział:

- Jestem Bradach. A ty jakie nosisz imię?

- Nie mam imienia. Jestem chekecheąChekechea – (hur.) huryjskie młode.. – Tego „chekecheęChekechea – (hur.) huryjskie młode.” to wtrąciłem po huryjsku.

- Że co, proszę? – zapytał aż przerywając kucie.

- Jestem chekecheąChekechea – (hur.) huryjskie młode..

- Dobra. I tak tego nie powtórzę. Prędzej połamię sobie język. Powiedzmy, że będę cię nazywać Orm. Mój siostrzeniec nosił takie imię, dopóki Krucza ArmiaKrucza Armia – (przyr.) niedobitki sił Chaosu pozostałe po Wielkiej Wojnie na Bakburcie. go nie stratowała. Zresztą wraz z moją siostrą i jej mężem.

Nie mogłem zgadnąć, o co mu chodziło. Nadał mi imię, jakby był moim własnym raisemRais – (hur.) wódz. i jakbym właśnie przeszedł próbę UhaiUhai – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w okres młodzieńczy., która przecież właśnie mi się nie powiodła. Pod sierścią czułem jednak, że nadchodzi nowe. Jakkolwiek dziwnie by to nie brzmiało, wówczas cieszyłem się na myśl o tych kajdanach. Wszyscy nasi takie nosili na nogach i rękach. To w końcu naturalne, że chciałem być jak oni – choć doskonale wiedziałem, że pod marashemMarash – (hur.) ogon. Jangi ten kawałek żelaza i tak nie zastąpi mi gwiazd nad głową, tak potrzebnych do ceremonii UhaiUhai – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w okres młodzieńczy..

- A Turam? – zapytałem, zatrzymując się na miechu.

- Co z nim? Nie przestawaj tam; góra, dół!

- On też jest dezerterem, włamywaczem i stenokradem?

- A gdzie tam! On nie. To rotmistrz z regimentu Tussandera. Tyle że mu kulasa oderwało na froncie, to go tu, na tyły wysłali. Jest tak trochę z uma szedłszyZ uma szedłszy – (więz.) o wariacie. przypis  Że niby postradał rozum, zwariował albo po prostu był dziwny.. No i trochę brak mu ogłady – ciągnął demon – jak na kogoś jego rangi, ale to swój chłop. Też jest barbarzyńcąBarbarzyńcy – (przyr.) rasa dumnych, silnych i nieokrzesanych ludzi na Bakburtę od Imperium., tak jako i ja. A ledwo nas garstka służy tu, w tym podziemiu. Na takie ciepłe i bezpieczne stołki tak daleko od Kruczej ArmiiKrucza Armia – (przyr.) niedobitki sił Chaosu pozostałe po Wielkiej Wojnie na Bakburcie. to albini łasi. Nas to najchętniej w pierwszej linii widzą. Popamiętasz jeszcze moje słowa: jeszcze im wydrzemy z pysków nasze ziemie, gdy już to wszystko się przewali!

- Gdy to wszystko się przewali?

- No, wojna na Bakburcie przecież; zobaczysz, Orm, gdy zepchniemy Kruczą ArmięKrucza Armia – (przyr.) niedobitki sił Chaosu pozostałe po Wielkiej Wojnie na Bakburcie. na Piekielne Ziemie albo jeszcze dalej, to odbierzemy albinom to, co nasze. CentauryCentaury – (przyr.) pół ludzie, pół jednorożce. Gatunek silnych, półdzikich stworzeń o jednej parze rąk i dwóch parach nóg zamieszkujący stepy na Sterburcie Imperium. ze Sterburty już dwa razy próbowały postawić się imperium, ale oba zbrojne powstania upadły. Brakło im sił, determinacji i dobrego planu. Przeszło dwa cykle temu skrzyknęły się centauryjskie klany i utworzyły podziemie. Zwali je Ungulantą. Mieli przywrócić Sterburcie wolność. A tu, luźne stylisko, gdy tylko albini ich wywąchali, nasłali na nich armię i pod pozorem mobilizacji przeciw Legionowi HundunHundun – (przyr.) niedobitki sił Chaosu pozostałe po Wielkiej Wojnie na Sterburcie. wybili wszystkich centauryjskich partyzantów przypis  Wszystko są to fakty historyczne. Powstania centauryjskie miały miejsce w roku wtórym piątego oraz w roku wtórym 15 cyklu. Ungulanta, tajna organizacja centauryjska, powstała w roku wtórym 17 cyklu, zaś w 18 cyklu Imperium Terahandearu ogłosiło trwający do cyklu 19 centauryjski stan nadzwyczajny w obawie przed najazdem Hundunu (zob. Wiek postmagnibelliczny..., s. 248). Zdania historyków co do jego zasadności są do dziś podzielone – przyp. GE..

- Legion HundunHundun – (przyr.) niedobitki sił Chaosu pozostałe po Wielkiej Wojnie na Sterburcie.? – zagadnąłem zaintrygowany.

- Tak – Bradach machnął ręką – jin-haniJin-hani – (przyr.) rasa ludzi zamieszkująca Sterburtę. tak nazywają resztki oddziałów Chaosu, które plądrowały ich ziemie po wielkiej wojnie. To coś jak Krucza ArmiaKrucza Armia – (przyr.) niedobitki sił Chaosu pozostałe po Wielkiej Wojnie na Bakburcie., tylko nie na Bakburcie, a na Sterburcie, tam, gdzie żyją jin-haniJin-hani – (przyr.) rasa ludzi zamieszkująca Sterburtę., centauryCentaury – (przyr.) pół ludzie, pół jednorożce. Gatunek silnych, półdzikich stworzeń o jednej parze rąk i dwóch parach nóg zamieszkujący stepy na Sterburcie Imperium. i wysokie elfyElfy – (przyr.) człekokształtny gatunek dzielący się na elfy leśne, wysokie i mroczne. Zamieszkują odpowiednio: lasy, równiny i góry na Sterburcie.. Tyle że HundunHundun – (przyr.) niedobitki sił Chaosu pozostałe po Wielkiej Wojnie na Sterburcie. nie stanowił wówczas żadnego zagrożenia, zresztą obecnie też nie stanowi. Wysokie elfyElfy – (przyr.) człekokształtny gatunek dzielący się na elfy leśne, wysokie i mroczne. Zamieszkują odpowiednio: lasy, równiny i góry na Sterburcie. już lata temu go rozgromiły i trzymają w ryzach; nikomu nie dadzą sobie odebrać granic. Toteż nadszedł czas na nas, barbarzyńcówBarbarzyńcy – (przyr.) rasa dumnych, silnych i nieokrzesanych ludzi na Bakburtę od Imperium. z Bakburty. Za długo klęczymy w tych... albińskich kajdanach! Ileż ja sam tu tkwię?! Dwadzieścia lat i jeszcze trzy! Ileż można? Przecież pamiętam jeszcze, jak twoi pobratymcy budowali te ściany tutaj. Nie było kuźni, korytarzy, waszych cel na dole też nie było, same kolumny. A na samej górze to jeszcze nawet kolumn nie było, ledwo jakieś zaczątki. A teraz to niektóre nawet na dwóch chłopa wysokie albo i lepiej!

- I funkcyjni muszą je budować na rusztowaniach? – zapytałem.

- A gdzieżby! Twoi krewni ich przecież nie budują, większość robi przy rozładunku urobku. A jest ich tak mało, że nie chcą mi żadnego oddać do kuźni!

- To kto buduje te kolumny?

- No, w tym rzecz. Budują się same.

- Jak to same?

- Same. Nikt im nie pomaga, a z roku na rok są coraz wyższe.

- To one tak... rosną? Jak drzewa?

- Coś tak jakby. Nie wiem, nie znam się na tym. Pewnie jakaś magia czy inszy diabeł. Dobrze, że nie każą mi tych drzew ścinać, bo bym wszystkie narzędzia stępił na tej litej skale – zażartował demon, szczerząc do mnie resztki zębów. – Do tego jeszcze ta posadzka. Jak mnie tu przywieźli przed laty, to na najwyższym poziomie była niemal równo z gruntem. A teraz jest ze dwa metry pod ziemią. Jakby całe to zgniłe cejnoCejno – (więz.) więzienie. stopniowo się zapadało. Co jakiś czas, tak raz na dwa lata, muszę dorabiać kolejne stopnie, byśmy mogli wychodzić na poziom gruntu. Solidne, dębowe, bo prowadzą po nich iakki do rzeźni.

Tak. Dało mi to wówczas wiele do myślenia, choć nie byłem pewien, czy ten ogniowy demon sobie ze mnie po prostu nie żartuje.

Skończył swoje dzieło tuż przed drugą zmianą. Aż się bałem, że mi sierść przypalą te kajdany, gdy je na mnie nitował – takie były jeszcze ciepłe. Moje nogi i ręce okazały się nagle niewyobrażalnie ciężkie. To było dla mnie wielkie zaskoczenie... Najdrobniejszy ruch stał się torturą, z każdym krokiem podnosiłem nogi z ziemi, jakbym je musiał wyrywać z gęstego bagna, a obręcze coraz bardziej wżynały się w ciało. Łańcuch zaś był tak przesadnie gruby, że chyba nie rozerwałoby go nawet deinoteriumDeinoterium – (przyr.) gatunek dużego słonia o krótkiej trąbie i długich ciosach dolnych, będących cennym źródłem kości słoniowej.! Okrutnie krępował mi wszelkie ruchy, a do tego dzwonił o posadzkę, nieznośnie manifestując swoją obecność.

- Przykro mi, Orm – rzucił tylko, gdy spojrzałem na niego z wyrzutem. – Taki już los hurii. Ale może się z gospodarzemGospodarz – (więz.) naczelnik. ustawięUstawić – (więz.) umówić.. Przydałby mi się tu taki pomocnik jak ty przypis  Ustawić się, czyli się umówić, znaczyło to też: zmienić porządek w hierarchii....

- Toś zakapior, zakapior jak piesPies – (więz.) strażnik.! – Tak mnie podsumował hadhiHadhi – (hur.) stary huria. Haramisha, gdy doszedłem do miejsca, w którym uwięziłem Turama na pokładziePokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. za głównymi twyrasamiTwyrasy – (więz.) kraty. za pomocą jego własnych kluczy. Opowiedziałem im całą historię mojej ucieczki, nawet to, jak młyński kowal nazwał mnie imieniem swego siostrzeńca. Nie wspomniałem jedynie o tym ludzkim chekecheiChekechea – (hur.) huryjskie młode., którego spotkałem w celi Turama. MbariaMbaria – (hur.) huryjskie stado. słuchała moich słów jak zaczarowana, nie chcieli tylko uwierzyć we fragment o rosnących kolumnach i zapadającym się Młynie.

Moje nowe kajdany na nogach i rękach aż prowokowały do pytań. Mierzyli je, wąchali, ważyli w rękach. Za panowania Sharii po takich przygodach byłbym już huremHur – (hur.) młodociany huria.; pod marashemMarash – (hur.) ogon. Jangi liczyć na to nie mogłem. Nadal byłem chekecheąChekechea – (hur.) huryjskie młode., a burtaBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi., jak na chekecheęChekechea – (hur.) huryjskie młode., poświęciła mi nad wyraz dużo czasu i uwagi. Choć w zasadzie im i tak było wszystko jedno... Może z wyjątkiem Haramishy – ten wiekowy pardianPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). sprawiał wrażenie, jakby... był ze mnie dumny. On jeden! Wbrew temu, że sierść miał tak samo czarną jak Janga, był w tamtym czasie jedną z niewielu jasnych gwiazd na tym ciemnym, nocnym niebie. Nawet nie miał mi za złe, że chapnąłemChapnąć – (więz.) ukraść. mu przypis  No, ukradłem przecież. ten jego żelazny nóż, co mi posłużył do odcięcia kluczy. Odebrali go mi jeszcze przed tym, gdy mnie postawili przed MłynarzemMłynarz – (więz.) naczelnik.. A Haramisha zamiast się wściec, że stracił najlepszą broń, jaką mieliśmy w celi, to wręcz się cieszył, że jego własny fantFant – (więz.) przedmiot. przyczynił się do przyszycia bukatomBukat – (więz.) strażnik. takiej brodyPrzyszyć komuś brodę – (więz.) wykręcić komuś szwindel.. Nawet mnie bronił przed Ugaidi, gdy miała do mnie pretensje, że nie dostaję niczego od Turama.

No właśnie. Na próżno już oczekiwałem stukotu drewnianej nogi. Kto inny otwierał twyrasyTwyrasy – (więz.) kraty., kto inny dzwonił pękiem kluczy. Nikt nie schodził już na obchód. Pierwszego dnia pomyślałem, że Turam się na mnie obraził, ale że mu przejdzie; drugiego – tęskno spoglądałem na główną kratę; trzeciego – byłem gotów z rozpaczy zjeść własne futro, byle tylko przyniósł mi coś do jedzenia. Dopiero wtedy poznałem, co to prawdziwy głód. Ściskał mi żołądek jak bukackie machiny do tortur. Pozostała mi luźna breja ze śniadania i sajdkaSajdka – (więz.) kromka. bomsuBoms – (więz.) chleb., którą coraz trudniej przychodziło mi dzielić się z Siostrą. Żaliłem się jej, ale cóż mogła mi pomóc?

Kiedyś próbowałem sobie wyobrazić i uwierzyć w to, że wcale nie jestem głodny. Nie szło mi to za dobrze. Powtarzałem sobie w myślach: nie czuję głodu, nie czuję głodu... Zamiast tego coraz bardziej doświadczałem, jak żołądek targał całym moim ciałem, a każdy ze zmysłów na swój sposób próbował mi wmówić, że jedzenie mam na wyciągnięcie ręki. Przemożny głód niewolił mnie tym bardziej, im bardziej myślałem o jedzeniu. Próbowałem pić wodę, udając, że to zupa; że bukatBukat – (więz.) strażnik. nabiera ją specjalnie dla mnie i to prosto z suterynySuteryna – (więz.) dno kotła.. Albo że Haramisha dzieli się ze mną własną porcją:

- Weź, wziąłem dla ciebie! Zjedz prędko - szepce mi do ucha, by się Jandze nie narażać.

Nie poddawałem się. Ale nic to nie dawało. Wszyscy byliśmy niewolnikami głodu. Co by nie mówić o łańcuchach, kratach i bukackich mieczach, to jednak głód niewolił nas najbardziej.

Wraz z głodem przyszedł wówczas strach. Turam się nie pojawiał, to nie przynosił mi żadnego fasunku. Janga szczerzył na mnie kafleKafle – (więz.) zęby. i oblizywał się na mój widok, a ze względu na ten równy przydział, jaki niegdyś wprowadził, z całą celą miałem na pieńku. Z łatwością przyzwyczaili się do tych luksusowych wędlin, a gdy im je nagle zabrano, byli pewni, że to moja wina. No i mieli przecież rację. Czasem miałem wrażenie, że jedynie przez wzgląd na Haramishę i jego wysoką pozycję w hierarchii trzymali mnie jeszcze przy życiu.

Do tego wszystkiego doszedł jeszcze incydent z Zinaą. To zresztą musiało się tak skończyć. Kilka dni po moim powrocie, tuż przed obiadem, przyszli po niego z góry. Próbował się wyrywać, więc jeden ciurmakCiurmak – (więz.) strażnik. podciął mu nogi; drugi – zdzielił go metalową pałką pod żebra, aż go w pół zgięło, po czym na przemian okładali go stalowymi buciorami. Wszystko to działo się na korytarzu, przed firankamiFiranki – (więz.) kraty. naszej celi. BukaciBukat – (więz.) strażnik. skrzeczeli tylko:

- Już my cię, zapchlona szczotkoSzczotka – (więz.) huria., fikania kantemFikać kantem – (więz.) oszukiwać strażników. oduczymy! Kłusownik się znalazł przypis  Fikania kantem, czyli oszukiwania strażników i łamania ich przyzwoleń. A kłusownikiem nazywali bukaci każdego hurię, co się zamierzał na ludzi. W sumie to zabawne, bo my dokładnie tak samo mówiliśmy na takiego bukata, który się uwziął na któregoś z naszych i z premedytacją się na nim wyżywał.!

Potem kazali pardianowiPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). zebrać się do pionu i zaciągnęli go na dźwiękiDźwięki – (więz.) sala tortur.. I bez tego, co mówili, nietrudno było zgadnąć, dlaczego go zabrali. Jakieś sprzedajne uchoUcho – (więz.) donosiciel. z którejś celi wreszcie doniosło strażnikom o tych jego zuchwałych planach. Pytanie tylko: kto go wsypał? Bo słyszeli go wszyscy.

- Głupi był jak piesPies – (więz.) strażnik., że się z tym nie krył! – powtarzał Haramisha.

- Ależ z tego Zinai tępe futro! – dopowiadała Ugaidi.

- Może i za nim nie przepadam, ale bądź co bądź jest jednym z nas! – Tak z kolei powiedział Janga, ale nie wierzyłem w ani jedno z jego śliskich słów! Wbrew temu, co mówił, osobiście właśnie jego podejrzewałem! Wszystko układało mi się w sensowną całość. Janga był enigmatyczny i małomówny; nadstawiał jedynie uszu, a zawsze tylko czyhał z boku, by wbić komuś nóż w plecy. Sprowokowany przez Zinaę wyszedł jednak z ukrycia. Podczas tej ich pamiętnej walki o panowanie nad naszą burtąBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. był w takiej formie, że na pewno karmił swego wężowego demona jakimś luksusowym smarunkiemSmarunek – (więz.) jedzenie. od bukatówBukat – (więz.) strażnik.. To było widać! Tak samo jak było widać te jego długie i ostre pazury, którymi się werżnął w kark Zinai. I w twarz Vijani. I we mnie, gdy zapomniałem któregoś dnia napełnić misek wodą. Janga musiał mieć ze strażnikami dobre układy, skoro mu nie obcinali pazurów.

Po tamtym szybkim i próżnym zwycięstwie najchętniej wypędziłby Zinaę z mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado., ale nie mógł się go przecież pozbyć z celi – musiał tolerować jego obecność. Zdegradował go do pozycji huraHur – (hur.) młodociany huria. i umieścił w ogonie hierarchii, a ten wydźwignął się dzięki tej bezinteresownej jamii do tego stopnia, że hurianki zaczęły go ubóstwiać. Niektóre oddałyby za Zinaę własne futro, a śmiem wątpić, czy któraś byłaby w stanie tak się poświęcić dla Jangi. Powiedzieć, że nasz raisRais – (hur.) wódz. nie przepadał za Zinaą, to wykazać się niebywałą oszczędnością słów. Nienawidził go i gardził nim na każdym kroku ich przymuszonej współegzystencji.

Kilka dni to trwało, nim zwrócili nam Zinaę. A przynajmniej to, co z niego zostało. PapugiPapuga – (więz.) strażnik, konwojent. przeciągnęły go tam i z powrotem przez cały korytarz na pokaz przed wszystkimi celami.

- A teraz słuchać, zapchlone ścierwa! – wykrzykiwał sam Ordin, a ściany dudniły złowieszczym echem, nikt nie ośmielił się nawet pisnąć. – Każdego, kto choćby podniesie rękę na jednego z nas, taki sam los spotka! Taki sam! Bądźcie tego pewni! Przypatrzeć się dobrze, koty!

Dopiero gdy podeszli pod nasze firankiFiranki – (więz.) kraty., zobaczyliśmy, o co mu chodziło. Ogarnęła nas trwoga. Zinaa... Na demony! Ciało pokaleczone; wszędzie pełno blizn, rozharatanej torturami skóry; sierść porwana w strzępy i zalana gęstą farbąFarba – (więz.) krew.. To jednak nic... Najgorsze było to... że odcięli mu... ogon! Odcięli mu ogon! W jego miejscu sterczał prowizorycznie zabandażowany kikut. Jeden z bukatówBukat – (więz.) strażnik. demonstracyjnie niósł ten ogon jak jakieś trofeum nad swoją głową, aby wszyscy widzieli. Nie mam pojęcia, jak nieludzkim trzeba być, by targnąć się na coś takiego! Jak świat długi i szeroki nie znajdziecie na nim gorszych potworów od ludzi. Byliśmy zdruzgotani i przerażeni. Taki zresztą był tego cel – miało to być przestrogą dla pozostałych. BezogoniBezogon – (więz.) człowiek. doskonale wiedzieli, jak bardzo cenimy sobie nasze ogony. Aż dziwne, że wszystkim nam ich nie poodcinali już przed laty, by nas upokorzyć... A jeszcze gdy wchodzili z Zinaą do celi, jeden z ciurmakówCiurmak – (więz.) strażnik. oznajmił ku uciesze innych strażników:

- Cieszta się, to tylko kita. Na początku to żeśmy chcieli go psulaPsul – (więz.) męski organ płciowy. pozbawić przypis  Czyli um., ale ma tak małego, że sami rozumiecie, nikt by nie zauważył braku!

Co za banda barbarzyńców!

Gdy wieczorem Zinaa doszedł do siebie, oznajmił wszystkim:

- Ktoś z naszych mnie zdradził. Ktoś z was. UchoUcho – (więz.) donosiciel. mamy we własnej celi!

- Do psaPies – (więz.) strażnik. podobne! – stęknął Haramisha. – Cóż to za brednie?

- Tak między sobą ganczali, gdy przyznałem się do moich planów, jak mi na dźwiękachDźwięki – (więz.) sala tortur. skórę darli. Myśleli, że straciłem przytomność i winszowali sobie, że to chlejusChlejus – (więz.) donosiciel. przypis  Donosiciel. z jedynki się o mnie rozprułRozpruć się – (więz.) wydać współwięźniów. przypis  Rozpruć się przed bukatami to wydać im naszych..

- Ale kto? KlektałyKlektać – (więz.) opowiadać. psyPies – (więz.) strażnik., kto ligałLigać – (więz.) donosić.? – dopytywał Haramisha.

- Gdybym wiedział, hadhiHadhi – (hur.) stary huria., sam bym chlejusaChlejus – (więz.) donosiciel. wziął na pniakiPniaki – (więz.) kły.!

Zrobiło się nerwowo... i jeszcze ciaśniej niż zwykle. Aż mi ciarki po plecach chodzą, gdy teraz to wspominam. Wszyscy patrzeli na siebie spode łba, w każdym widząc potencjalne uchoUcho – (więz.) donosiciel.. Niespokojne, płytkie oddechy, rytmicznie chodzące ogony, gardłowe pomruki, rozbiegane spojrzenia. Przelew krwi wisiał w powietrzu. A potem ku memu przerażeniu wzrok całej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado. padł prosto na mnie, gdy ktoś z naszych powiedział:

- A może to chekecheaChekechea – (hur.) huryjskie młode.?

- No jasne! – podchwyciła Ugaidi. – Jakże mogliśmy nie wpaść na to wcześniej? Ten pętak żeniŻenić – (więz.) wydać. naszych w zamian za rakietowy ubójUbój – (więz.) mięso. od kluczmajstraKluczmajster – (więz.) klucznik. przypis  Że niby ich klucznikowi sprzedałem.! – Warknęła jeszcze: – Doigrałeś się, szczyluchuSzczyluch – (więz.) dzieciak. jeden!

W tym momencie Janga, ten śliski wąż i nasz raisRais – (hur.) wódz. w jednej skórze, zbliżył się do mnie, a steramiStery – (więz.) wibrysy, huryjskie wąsy. niemal czochrał mi po sierści. Chłonąc moje nukiNuki – (hur.) ślady zapachowe. i patrząc mi prosto w oczy, powiedział do pozostałych:

- Wszyscyśmy na tym korzystali. Wszyscy zatem ponosimy winę.

Zgłupiałem. Ten czarny jak smoła pardianPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). zdawał się mnie bronić!

- Bzdura! – aż ryknęła zdrowo rozwścieczona Ugaidi. – Równy przydział to co innego! Ten pętak szamie całe tabuny rakietowych porcji prosto z bukackiej spiżarni!

- A gdzież to są, onkiankoOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych)., te psie rakietyRakieta z szamunkiem – (więz.) dodatkowa porcja w ramach nagrody.? – bronił mnie hadhiHadhi – (hur.) stary huria. Haramisha. – Będzie z tydzień, jak przestali mu je dawać!

- A wiadomo to? Wiadomo tyle, że z mbariąMbaria – (hur.) huryjskie stado. się nie dzieli! Stawiam rybę, że sam wszystko futrujeFutrować – (więz.) jeść.! To się widzi! Któż z naszych ma tak dorodną sierść? – Na potwierdzenie szarpała mnie za ręce, wżynając mi kajdany w skórę. – Nawet kości nie znać! Pomyślcie: co taki mikry pętak ma na lichwęLichwa – (więz.) wymiana, handel., że wicujeWicować – (więz.) dostać. takie korytoKoryto – (więz.) porcja. przypis  Zwykle mówiło się tak o codziennej porcji należnego mięsa.? To nędzny psi sługus jak ci z góry!

- Cela nie darzy cię zaufaniem, mały tigrianieTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii. – powiedział Janga i przerżnął mi chlipadłemChlipadło – (więz.) język. po twarzy. – Ja też nie. Wiesz, co teraz nastąpi. Dowiemy się, jak smakuje ten pierwszorzędnie karmiony psi duetDuet – (więz.) przyjaciel. przypis  Duet to inaczej przyjaciel. Szalenie trudno było o kogoś takiego w Młynie..

- Ale... ale to nie ja! – zaskomlałem tylko.

- Nie? No to zdradź mi, proszę, któż z mojej burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. bardziej od ciebie przyjaźni się z psamiPies – (więz.) strażnik.?

A ja, głupi, odpowiedziałem im:

- Vijani! Mówiła mi, że niektórych to nawet lubi; że są jej obrońcami przed ciemnością!

- No proszę! – Cela wbiła wzrok w tigriankęTigrianie – (przyr.) pręgowana rasa hurii., a Janga z fascynacją dolewał oliwy do ognia: – Zatem to dlatego, Vijani, co rusz szloiszSzloić – (więz.) spółkować. się po tych bukackich kabarynachKabaryna – (więz.) karcer.. Podobają ci się bezogoniBezogon – (więz.) człowiek., co? Ale rozejrzyj się! Na twoje nieszczęście żadnego tu nie ma. Któż więc cię obroni... przed ciemnością?

A Vijani, patrząc mi w oczy, szepnęła tylko:

- Jak mogłeś, mały?

Wyraz jej twarzy na zawsze wrył mi się w pamięć. Gorycz, smutek, żal, rozczarowanie i rodzące się, nieopisane cheleoCheleo – (hur.) lęk przed wyższym w hierarchii.. Właśnie. Jak mogłem? Nigdy sobie tego nie wybaczyłem. Jeśli ktokolwiek z naszych mógłby być moim prawdziwym duetemDuet – (więz.) przyjaciel., byłaby nim Vijani. Jakże więc mogłem?

Uwzięli się na nią. Za Jangą poszli następni. Obskoczyli ją jak sępy. Jak tłuszcza; jak rój much nad ścierwem. Zadawali pytania i oskarżali o wszystkie możliwe zbrodnie i zdrady. Nabuzowane, iskrzące napięcie, jakie zebrało się w celi, znalazło sobie w niej ujście. Musieli się na kimś wyżyć. Jak najgorsze bestie. Kopali ją, dusili, torturowali, rozrywali, wyrywali steryStery – (więz.) wibrysy, huryjskie wąsy.... A ja miałem przed oczami tylko ten jej wyraz twarzy, a w uszach odbijało się echem pytanie: jak mogłem? Nie przyznała się do bycia uchemUcho – (więz.) donosiciel., ale i tak nie umiała się przed nimi bronić, czasem nawet nie zaprzeczała; a ja nie zrobiłem nic, choć ona tak często nadstawiała za mnie karku. Nie zrobiłem nic nawet wtedy, gdy zakneblowali ją, siłą przygnietli do ziemi, a zwykłym, kościanym nożem odcięli jej piękny, biały, tigriański... ogon... Zdawało mi się, że śnię jakiś koszmar. Moja własna Matka trzymała Vijani za nogę, by się nie wyrywała. Reszta, stłoczona wokół ciała hurianki, pastwiła się nad swą ofiarą niczym zgraja bukatówBukat – (więz.) strażnik. w kabarynieKabaryna – (więz.) karcer.. Odpłacili się tak za to, co bezogoniBezogon – (więz.) człowiek. zrobili Zinai.

Nie wszyscy brali w tym udział – Gwaya skulony gdzieś w rogu żył własnym światem; Lōzi jedynie przeklinała pod nosem, widząc ranę, jaką zaraz przyjdzie jej opatrywać; zaś Sharia beznamiętnie przypatrywał się tej scenie i, niekiedy zerkając tylko to na mnie, to na Zinaę, nie zrobił absolutnie nic – zupełnie tak jak ja. Nieprzytomny padłem na posadzkę, a może zacząłem się wydzierać i ktoś mnie ogłuszył. Nie pamiętam.

Czymże jest huria bez ogona? Jest jak góra bez wierzchołka. Jak drzewo bez korony. Jak rewir bez raisaRais – (hur.) wódz.. A oni go jej odcięli... Hurie. Jej własna mbariaMbaria – (hur.) huryjskie stado.. Nienawidziłem ich za to. Nienawidziłem ich wszystkich włącznie z sobą samym. Któż okazał się bardziej okrutny? Nasi oprawcy dla nas, czy my dla samych siebie? Młyn wszystkich nas przemienił w bestie, a rządy Jangi zbierały swe krwawe żniwo. I to z mojej winy.

Vijani przestała się odzywać. Była roztrzęsiona i zdruzgotana. Stała się obiektem kpin, żartów, prymitywnych złośliwości i fizycznej przemocy. Odsuwano ją nawet od jamii. Brzydzili się nią. Gdyby tylko mogli, wypędziliby ją z rewiru. Spadła w hierarchii na sam koniec – nawet Gwaya, ten pomylony onkianOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych)., co oberwał odłamkiem cegły, był od niej wyżej. Chudła w oczach; zresztą głodowała z własnej woli. Nie stawała nawet w kolejce po zupę i bomsBoms – (więz.) chleb. na śniadanie. Wszystko straciło dla niej sens, choć egzystencja w Młynie nigdy go wiele nie miała.

Któregoś wieczora, nie dalej jak tydzień po powrocie Zinai, wywołali Vijani z celi i zabrali do któregoś z lochówLoch – (więz.) dziura, pomieszczenie mieszkalne strażników. na górze. Myśleliśmy sobie wówczas „chcą ją tam wykorzystać, tak jak zwykle”, byli też tacy, co obawiali się, że znów kogoś wyda. A Vijani po tamtej nocy nie wróciła już do naszej burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi.. Podczas porannego apelu Ugaidi zameldowała:

- Stan liczebny dziewiętnaście, obecnych osiemnaście, jedna na przetrzymaniu, zdolnych...

- Nie, nie – przerwał jej bukatBukat – (więz.) strażnik. – nie na przetrzymaniu.

Zamarłem z przerażenia; miałem już w głowie same czarne myśli.

- Tamtą szarą kocicę – kontynuował – cośmy ją wzięli wczoraj, tośmy przenieśli do funkcyjnych. Tam zostanie. Teraz jest was w haremie osiemnastka.

Po tym stwierdzeniu już nikt z naszych nie miał wątpliwości, że to właśnie Vijani była uchemUcho – (więz.) donosiciel.. Któż inny jak nie psia wtyka mógłby liczyć na przeniesienie na górę do funkcyjnych (czyli po naszemu: do figurFigura – (więz.) więzień funkcyjny.) ot tak, na zawołanie? Zresztą jako uchoUcho – (więz.) donosiciel. była już u nas spalona. Osobiście nie mam pojęcia, czego się Vijani dopuściła, gdy ją wtedy wzięli do tego lochuLoch – (więz.) dziura, pomieszczenie mieszkalne strażników., ale nie do końca wierzyłem, że mogłaby nas tak po prostu zdradzić. Nadal podejrzewałem Jangę. Nigdy nie przepadał za tą śmiałą hurysąHurysa – (hur.) młodociana hurianka. o białej sierści, toteż miał w tym interes, by się jej pozbyć ze swego rewiru.

Zinaa nigdy nie dawał za wygraną. Nawet bez ogona nie przestał myśleć o odzyskaniu swej dawnej pozycji, choć nie był już tak skory do zwierzeń. Być może dlatego targnął się wtedy na to wszystko...

Któregoś razu podczas wieczornego mycia ten piękny pardianPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych). przyglądał mi się tak uważnie, jakby widział mnie po raz pierwszy w życiu. Ni z tego, ni z owego zbliżył się, obwąchał mnie od czubka głowy do ogona, po czym zupełnie niespodziewanie warknął na mnie z wyrzutem:

- Ty kindorzony karakanieKarakan – (więz.) mały i niski więzień.!

Zdębiałem aż mi się sierść zjeżyła. Zinaa nic już więcej nie powiedział, tylko żywo dotknięty i równocześnie jakby czymś natchniony odszedł w kąt na swoje derki. Obwąchałem zaniepokojony własne futro i kadzienniakiKadzienniaki – (więz.) łachmany., ale dalej nie miałem pojęcia, o co mu chodziło. Dowiedziałem się dopiero za dwa dni. Wtedy to, w środku nocy Zinaa obudził nas wszystkich swą tryumfalną przemową:

- Jango, raisieRais – (hur.) wódz. mój! Zbudźcie się! Oto jest moja upolowana właśnie zdobycz! – A w uścisku dłoni więził nikogo innego jak... moją własną Siostrę! – Oto odbiorę jej życie i dokonam DudiiDudia – (hur.) rytuał przejęcia demona przez konsumpcję ciała. na oczach swej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.!

Totalnie przerażony i zrozpaczony poderwałem się w jednej chwili z ziemi i skoczyłem na Zinaę, krzycząc w niebogłosy! Przywarłem mu pazurami do ramienia i ze wszystkich sił próbowałem wyswobodzić Ją z potrzasku! Desperacko ciągnąłem za jego zaciśnięte palce, spod których wychylał się ten Jej aksamitny pyszczek!

- Ależ odknajOdknajać – (więz.) odejść. mi się, karakanieKarakan – (więz.) mały i niski więzień. przypis  Inaczej: „zabieraj się stąd”.! – słyszałem z góry, a na barku czułem uścisk Zinai. Zaskoczony tym, co zrobiłem, szarpał mnie za skórę, próbując odciągnąć od swej zdobyczy.

Wtedy warknął do niego wyrwany ze snu Janga:

- To żałosne, bezogonieBezogon – (więz.) człowiek. niekumatyNiekumaty – (więz.) głupi. przypis  No nierozumny. Kumać to rozumieć, umieć coś. Albo widzieć.! Mówiłem przecież, byś się zraziłZrazić – (więz.) stanąć do walki. przypis  Zmierzył. z demonem godnym hurii. Cóżeś tam upolował? Jaszczurkę? Szczura? Obetnijże, kajfusieKajfus – (więz.) gorszy więzień.! Bzdurnego gryzonia byle chekecheaChekechea – (hur.) huryjskie młode. potrafi przybićPrzybić – (więz.) chwycić.. Byś się wstydził takim łupem raisaRais – (hur.) wódz. swego budzić!

W tym momencie mi się udało – Zinaa puścił Ją wreszcie, a ja wytargałem Ją z uścisku jego ręki. Zaraz ktoś chciał mi Ją wyrwać, kto inny stanął wtedy w mojej obronie. Dałem nura w kąt, by swoim ciałem zasłonić Ją przed burtąBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi.. Na śmierć przelękniony, czy się na mnie nie rzucą, desperacko gładziłem Ją po delikatnej sierści i tuliłem do siebie; nie ruszała się. Zacząłem lizać Jej futro, chcąc wyrwać Ją z szoku, jakiego musiała pewnie doznać; poczułem krew zmieszaną z moczem. Podniosłem głowę, rozpaczliwie szukając pomocy; zobaczyłem rząd hurii, łakomie spoglądających w moją stronę i śliniących się na samą myśl o dzikim mięsie. Wśród tych, którzy z powrotem opadli na posadzkę, nie chcąc trwonić reszty nocy, odnalazłem Lōzi. Jakimś cudem przecisnąłem się do niej i za sierść wyszamotałem z półsnu:

- Głupi chekecheaChekechea – (hur.) huryjskie młode. – odezwała się. – Czego chcesz?

- Nie żyje? – zapytałem cicho, pokazując jej ten drobny kłębek sierści o rozwartym pyszczku i bezwładnie zwisającym ogonie.

Musiałem wyglądać dość dramatycznie, skoro wzięła mnie na poważnie: westchnąwszy ciężko i przewróciwszy oczami, z czułością odebrała Ją z mojej dłoni, delikatnie przystawiła sobie do ucha i orzekła:

- Martwa na śmierć.

Wpadłem w rozpacz.

- I czego skomlesz? Co ci się nie podoba?

- Bo ja nie chcę, by umarła!

- Przecież już nie żyje. Co niby chcesz, bym z nią zrobiła? Mam ci ją ożywić, czy co?

Rozpromieniony przytaknąłem bez słowa.

- Chybaś zgubił dynięDynia – (więz.) głowa. przypis  To jest głowę.! To prawilniePrawilnie – (więz.) naprawdę. arcytrudna sztuka! Poza tym nie mam zamiaru przywracać tej mikrej myszy do życia tylko po to, byś mógł dla zabawy zabić ją jeszcze raz.

- Ale ja nie chcę, by umarła jeszcze raz!

- To po co ci ona żywa?

- To moja Siostra – wyszeptałem cicho, ale bardzo poważnie.

- Na psaPies – (więz.) strażnik. urok, kolejny kwirusKwirus – (więz.) wariat. na pokładziePokład – (więz.) posadzka na poziomie cel.. Idźże spać!

- Lōzi, spróbujcie chociaż, proszę! Obiecuję oddawać wam całą zupę ze śniadania aż do końca dni w Młynie!

- A co byś jadł, gdybyś oddawał mi całą zupę ze śniadania? Na samym bomsieBoms – (więz.) chleb. padłbyś z głodu, bukaciBukat – (więz.) strażnik. zabraliby cię w jutowym pukluPukiel – (więz.) worek., zakopali martwego pod ziemią i skończyłaby się moja premiowa breja. Nie opłaca mi się.

- A jakbym dodatkowo przyrzekł, że o nic już was nie będę prosił aż do końca dni w... co najmniej przez miesiąc? – dodałem prędko, gdy Lōzi, przewróciwszy głowę, spojrzała na mnie groźnie.

- No dobrze już, mogę na to przystać. Inaczej całą tronęTrona – (więz.) noc. byś mi skomlał do rapciRapcie – (więz.) uszy.. Spróbuję, ale niczego nie obiecuję. Nie jest dobrze cokolwiek obiecywać. Bądź dobrej wiary. Tylko zachowaj tę breję ze śniadania, będzie ci potrzebna.

ArufiankaArufianie – (przyr.) grzywiasta rasa hurii. ostrożnie ułożyła Jej wiotkie ciało na swojej dłoni, drugą przykryła Je od góry. Oczy w skupieniu zamknęła, a zęby zacisnęła aż się kły pokazały. Ze dwie lub trzy złote iskierki strzeliły spod zaciśniętych palców. Aż rozwarłem szamotSzamot – (więz.) pysk.: w jednej chwili poruszył się Jej zwisający luźno ogon, a drobne Jej łapki drgnęły zbudzone. Oniemiałem uradowany i oczarowany. Wtedy Lōzi rozwarła swoje dłonie, pokiwała głową i, wpatrując się w swoje dzieło, oświadczyła:

- Niestety. Nic z tego. Doznała być może zbyt dużych obrażeń. Nie jestem w stanie jej pomóc.

- Ale przecież... przecież ożyła! – rzuciłem zdezorientowany.

- Tylko na krótką chwilę. Teraz znów jest martwa, a jej demon zapewne opuścił już ciało. Ale nie bronię ci próbować samemu ją wskrzesić. Jeśli jakimś cudem mieszkałby w tobie jakiś zdolny demon, a ty miałbyś wiarę choćby tak małą jak okruch brukowcaBrukowiec – (więz.) chleb., zdołałbyś go przekonać do wszystkiego. Mógłby rozkazać tym żelaznym belkomBelka – (więz.) pręt., by rozstąpiły się, a usłuchałyby go. Równie dobrze mógłby rozkazać tej martwej istocie, by ożyła, a stanęłaby na własne nogi... A teraz idź prędko ją gdzieś zjeść, zanim inni ci ją odbiorą.

Ponownie wpadłem w rozpacz. Wśród własnej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado. czułem się jak owca w stadzie wilków; tak samotny i tak osaczony jak nigdy dotąd. Uciekłem w zimny kąt między gieremGier – (więz.) toaleta. a jedną z koi i przesiedziałem tam skulony całą noc, nie zmrużywszy nawet oka. Przez cały czas trzymałem ją zagrzebaną we własnym futrze, przelękniony, czy mi jej ktoś z rąk nie wyrwie.

Gdy po śniadaniu wszystkie cele poszły już na poziom, ułożyłem jej martwe ciało na brzegu dawnej koi Sharii. Z łachman wyciągnąłem kilka okruchów brukowcaBrukowiec – (więz.) chleb. zostawionego ze śniadania i położyłem przed jej rozwartym pyszczkiem. Równie bezskutecznie próbowałem ją napoić palcem zanurzonym w misce z wodą. Przez pół nocy wmawiałem sobie, że to postawi ją na nogi. Nie postawiło. Bezsilny czule głaskałem sierść na jej grzbiecie. Miała tak przerażająco zimne ciało... Gdybym tylko wiedział, gdzie znaleźć tę wiarę wielkości okrucha brukowcaBrukowiec – (więz.) chleb., myślałem zrozpaczony, wspominając słowa Lōzi.

Wtedy naprawdę poczułem się sam.

Dziś wiem, że to była moja wina. Przyzwyczaiłem ją do kontaktu ze mną. Zaufała huriom. Za bardzo. Ale tamtego dnia – gdy ja byłem w celi, a wszyscy nasi podczas tyrkiTyrka – (więz.) praca. na poziomie – pomyślałem raczej o Zinai. W końcu to jego sprawka! To on ją zabił! Niechby sam zginął za to! Niechby jakaś wielka łapa chwyciła go i odebrała mu oddech! Niechby...

- Mamy jednego! – woła ktoś z naszych.

- Widzę rękę!

- Rzućta tu dwójkę!

- Więcej koszy!

Posadzka gęsta od gruzu, wszędzie wilgotny zapach starości, powietrze pełne pyłowych bestii, na sierści jakiś złoty pył...

- Rozstąpcie się, ścierwa! – szczeka dozorca i przeciska się między rzędem hurii, uparcie krzątających się wśród zwałów ziemi i gruzu. – Odwalić mi na bok te hałdy!

- To na nic! – oświadcza Lōzi. – Nie czuć tętna!

- Do larwy! A czyj to?

- Nasz! Z jedynki. Po cętkach poznaję: to Zinaa!

Trach! Z powrotem byłem w celi. Obudził mnie łoskot głównej kraty i pośpieszny, metalowy tupot szeregu strażniczych butów. Tylu zbrojnych? Bunt pod pokłademPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel.?

- Ale tąpnęło! – usłyszałem między przekleństwami.

- To nie takie proste – odpowiedziała mi Lōzi.

- Czyli nie próbowaliście?

- Głupi chekecheaChekechea – (hur.) huryjskie młode.. Oczywiście, że próbowałam go przywrócić do życia, podobnie jak tę twoją mysz, ale okazało się to niemożliwe. Ciało miał zmiażdżone z tak wielką siłą, że aż rozerwało mu żołądek i trzewia rozlały się po wszystkim wokół. Jedna miazga. Jakby zacisnęła się na nim paszcza smokaSmok – (przyr.) mityczny stwór latający., a nie gruz i kamienie drążonego przez nas chodnika. Nie mam pojęcia, jakim cudem reszta naszych wyszła z tego bez szwanku.

- Może to... magia? – zapytałem.

- Też mi coś! Nie ma już magii. Nie istnieje. Kiedyś może była, dawno temu, przed wojną z Chaosem. Wielcy czarnoksiężnicy za Wielką Wodą nasyłali na siebie armie demonów i nieumarłych. A potem cała magia zniknęła i już nie powróciła.

- Zniknęła? Ale jak to możliwe?

- Byś sobie wreszcie przygryzł to chlipadłoChlipadło – (więz.) język.! – warknęła na mnie, szczerząc kły. – Męcz Dhahiri głupimi pytaniami!

- Ale, Lōzi... skoro nie ma magii, to jak to się dzieje, że czarujecie?

ArufiankaArufianie – (przyr.) grzywiasta rasa hurii. milczała chwilę, ale w końcu tak odpowiedziała:

- Wszystko to czyni mój demon. Bez niego jestem tu nikim. Ja jedynie skupiam się na efekcie, wyobrażam sobie, że się ziszcza, gorąco w to wierzę i nawet na chwilę nie dopuszczam myśli, że może stać się inaczej. Tak aby mój demon nie miał wątpliwości, o co mi chodzi. Ale i tak jedyne, na co go stać, to nędzne cyrkowe sztuczki, które psu na budę się zdają. Żadne czary nie są możliwe bez demonów, to ich działka. Tyle że to sztuka znaleźć takiego, który pamiętałby dawną magię.

- Gdzie takiego znajdę? – zapytałem.

- Na pewno nie tu. Najlepiej byłoby wyruszyć do onkiańskiej dżungli i wytropić śmiertelnie niebezpieczną salamandręSalamandra – (przyr.) wężowy stwór rogaty zrodzony z ognia. Ucywilizowane bywają zatrudniane w kuźniach. (czyli takiego wielkiego węża rażącego żywym ogniem) lub upolować uhuruUhuru – (przyr.) duży drapieżnik podobny z sylwetki do szczura lub kota. Poluje za pomocą zmysłów, wykrywających pole magiczne. (to taki drapieżny stwór wyglądający jak coś pomiędzy dużym szczurem a kotem. Nie poluje za pomocą węchu, słuchu ani wzroku, a dzięki zmysłom, którymi widzi magię). Jeszcze większe demony kryją się na pustyni. Wchodzą w ciała niektórych wielbłądówWielbłąd – (przyr.) pustynne zwierzę juczne. i rujnują wszystko na swej drodze za pomocą swych czarów i uroków. To sileSila – (przyr.) złośliwy demon pustynny w ciele wielbłądaWielbłąd – (przyr.) pustynne zwierzę juczne. o ludzkiej twarzy..

- A smokiSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.?

- O, tak... SmokiSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.... Te są starsze od wszystkiego, co żywe; pamiętają zarówno wojnę z Chaosem, jak i prastare dzieje, które były przed nią. Kto by zgładził smokaSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. i wypił jego krew w rytuale DudiiDudia – (hur.) rytuał przejęcia demona przez konsumpcję ciała., mógłby pozyskać demona o niewyobrażalnej mocy. Bardziej jednak możliwe, że taki demon bez reszty by przejął władzę nad swym nowym ciałem. A nawet mógłby je rozerwać na strzępy, gdyby się okazało dla niego za małe. Tyle że już znaleźć smokaSmok – (przyr.) mityczny stwór latający. jest niełatwo, a co dopiero jeszcze go zabić.

- To szkoda, że strażnicy nie dają nam tu węży, szczurów ani wielbłądówWielbłąd – (przyr.) pustynne zwierzę juczne....

- Ależ to zupełnie celowe, chekecheoChekechea – (hur.) huryjskie młode.! Jakby karmili nas silnymi i wolnymi demonami, zaraz byśmy stąd uciekli. Dlatego jedyne, czym nas tu raczą, to hodowlane iakki najgorszego sortu.

- To skąd wzięliście waszego demona, Lōzi?

- Stare dzieje. Miałam niewiele więcej lat od ciebie, gdy w ramach ceremonii MahiriMahiri – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w dorosłość. z łuku ustrzeliłam mantę w locie. Są dość płochliwe, acz niezbyt zwinne. Ich demony nie potrafią zbyt wiele, ale karmią się magią, sprawiając, że taka manta unosi się w powietrzu. Przed inwazją byłam o wiele za młoda, by wyruszyć do dżungli po coś lepszego. A to i tak sztuka w tych paskudnych warunkach utrzymać w sobie nawet tak małego demona jak mój.

- To znaczy, że można go do tego zmusić?

- Nie, nie można. Ale można umiejętnie z nim rozmawiać. Kto znajdzie wspólny język z własnym demonem, ten bierze życie we własne ręce. Jeśli nauczysz się z nim rozmawiać, będzie dla ciebie jak prawdziwy duetDuet – (więz.) przyjaciel. bez względu na to, co by potrafił!

- Niesamowite! Nauczycie mnie tego, Lōzi?

- No i złamałeś swoje przyrzeczenie. Ledwo wczoraj obiecałeś. Pamiętasz? – westchnęła zrezygnowana. – Głupi chekecheaChekechea – (hur.) huryjskie młode.. Mówiłam, by niczego nie obiecywać. Zresztą nie mam zamiaru cię niczego uczyć. Dajże mi wreszcie święty spokój!

- Ale Lōzi, proszę! – zaskomlałem tylko, ale ta arufiańska hidayaHidaya – (hur.) dorosła hurianka. była nieugięta. Fakt, obiecałem.

- Zapach śmierci wdarł się już nawet w twoje futro, maleńki – powiedziała do mnie Matka, gdy wróciłem do niej i wtuliłem się w jej szorstką od pyłu sierść. Musiała wyczuć moją Siostrę, choć tak skrzętnie ukryłem jej martwe ciało między fałdami moich kadzienniakówKadzienniaki – (więz.) łachmany..

Atmosferę w celi można było kroić nożem. Cała burtaBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. opłakiwała Zinaę, który tak tragicznie stracił życie podczas tyrkiTyrka – (więz.) praca. na pokładziePokład – (więz.) posadzka na poziomie cel.. Zamyślone hurianki apatycznie oddawały się myciu lub w milczeniu tuliły się do siebie, pomrukując jedynie dla dodania sobie otuchy. Sama Ugaidi pogrążona była w zadumie, nie mówiła za wiele i ani razu nie rzuciła nawet tego swojego „ależ z niego było tępe futro”. To prawda. Był żywą legendą Młyna; hurianki ze wszystkich innych cel nam go zazdrościły. W żadnej nie było hurii, który by miał taki talent do jamii jak Zinaa. Coś w nas wszystkich wtedy umarło... BurtaBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. doszła do przekonania, że to był nieszczęśliwy wypadek, choć niektórzy winili też strażników, że tak kazali naszym gnać do przodu i drążyć coraz węższe i coraz bardziej pionowe korytarze, aż w końcu zdarzyła się tragedia. Janga zaś leżał na swojej koi, a na jego twarzy dało się dostrzec cień zadowolenia. Ktoś mógłby pomyśleć, że to on przyczynił się do tego zawału na poziomie, ale ja przecież dobrze wiedziałem, kto był tego sprawcą. To ja sam za tym stałem. Ja sam. Wyobraziłem sobie, że jakaś wielka łapa chwyta Zinaę i odbiera mu oddech. Wyobraziłem sobie, że się to ziszcza, gorąco w to wierzyłem i nawet na chwilę nie dopuściłem myśli, że mogłoby zdarzyć się inaczej. I stało się.

To wszystko była moja wina. Najpierw Sharia, potem Turam, Vijani, moja własna Siostra, a teraz jeszcze Zinaa!

Byłem przerażony po czubek ogona. Musiał we mnie mieszkać jakiś potężny demon, pamiętający pradawną magię. Może wszedł we mnie razem z tymi luksusowymi kiełbasami, które dostawałem od Turama? Któż raczy wiedzieć, z jakiego były mięsa? Gdybym tylko umiał z tym demonem porozmawiać...

Wpadłem wtedy na iście szatański pomysł. Z samego rana, gdy cele zeszły już na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel., ułożyłem ciało Siostry na brzegu jednej z koi – tak samo jak poprzedniego dnia.

Wyobraziłem sobie, że wcale nie umarła, a jedynie zasnęła na dłuższą chwilę. Wyobraziłem sobie i uwierzyłem w to. Uwierzyłem, że przecież wystarczy ją obudzić. Nachyliłem się nad jej uchem i szepnąłem:

- Siostro moja, tobie mówię, wstań!

I stało się! Z fascynacją wpatrywałem się, jak podnosi pyszczek i wstaje o własnych siłach: jak grzbiet napręża, z sierści złoty pył strzepuje, rozgląda się po celi i czmycha do swej nory. Zniknęła. Ale sam widziałem! To się naprawdę stało! Wstała, choć zasnęła; ożyła, choć sama Lōzi orzekła, że demon opuścił już Jej ciało. Coś niesamowitego! Przez dłuższą chwilę tkwiłem tam jak zaczarowany z otwartymi ustami ze zdumienia. Tamtego dnia już się nie pojawiła, choć nie spuszczałem gieruGier – (więz.) toaleta. z oczu, a w kadzienniakachKadzienniaki – (więz.) łachmany. ściskałem przygotowany dla Niej bomsBoms – (więz.) chleb..

Zamiast Niej zawitał do celi inny gość. To było wieczorem tego samego dnia. My byliśmy już zamknięci, a burtęBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. Radży prowadzono właśnie korytarzem przed naszymi twyrasamiTwyrasy – (więz.) kraty., jak co dzień. Gdy wchodzili do swojej celi, usłyszeliśmy głos dozorcy:

- Ty nie. Ty zostajesz z nami.

Podnieśliśmy głowy. Okazało się, że chodziło o Arię, tego pardiańskiego poetę i szaleńca, co go niegdyś wzięli do karceru na wtłukiWtłuki – (więz.) kara cielesna., bo rzucił się na bukataBukat – (więz.) strażnik. po tym, jak któryś ciurmakCiurmak – (więz.) strażnik. zabił Rembę Roha. Strażnicy przytrzymali go na korytarzu, zatrzasnęli kratę za jego mbariąMbaria – (hur.) huryjskie stado., a dozorca, ściskając go za rękę, zwrócił się wówczas do naszej celi:

- Ten tu od dziś idzie do was...

- Do psaPies – (więz.) strażnik. podobne! – jęknął po naszemu hadhiHadhi – (hur.) stary huria. Haramisha.

- Was tu za mało, a tamtych za dużo, a nowych kotów nie będzie; przynajmniej na razie – tłumaczył ciurmakCiurmak – (więz.) strażnik., gdy inny strażnik otwierał naszą celę i wprowadzał do niej pardianaPardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych).. – To teraz jest was w haremie znów osiemnaście.

- Tyle że jeden nie jest nasz – mruczał Haramisha pod nosem.

- Najgorszego kwirusaKwirus – (więz.) wariat. nam do burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. koptowaćKoptować – (więz.) dodawać.! – burczała Ugaidi.

Po odejściu Vijani i śmierci Zinai rzeczywiście byliśmy najmniejszą burtąBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. w całym Młynie. Ale Haramisha miał rację – tylko bezogoniBezogon – (więz.) człowiek. mogli wpaść na pomysł, by kogoś z naszych tak ni z tego, ni z owego przerzucić z jednej celi do drugiej. Aria próbował protestować, w sumie niezbyt agresywnie, ale od razu oberwał metalową pałką w brzuch, to się opamiętał. Gdy poszli, wciąż stał tam zdezorientowany i sfrustrowany pod nie swoimi firankamiFiranki – (więz.) kraty. w nie swoim rewirze i wśród nie swojej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado., a my skonsternowani wpatrywaliśmy się w to nowe zjawisko.

- Niech to psia larwa z tymi ludźmi! – bluzgnął niski głos Radży z celi obok. Potem przez ścianę zwrócił się do naszego raisaRais – (hur.) wódz.: – Tamten hurHur – (hur.) młodociany huria. należy do moich, pardianiePardianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (mniejszych).! Nie pozbędę się własnej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado. tak łatwo jak ty!

- Ależ droga wolna, Radżo – odpowiedział spokojnie Janga, zbliżając się do Arii i nie spuszczając z niego wzroku. – Starczy, że przenikniesz przez te kraty i go sobie weźmiesz.

- Bardzo ułybneUłybny – (więz.) śmieszny. przypis  Oj, no, śmieszne., śliski wężu. To tak być nie powinno!

- Nie powinno. Ale któż by dyskutował z bukatamiBukat – (więz.) strażnik.?

- Więc słuszaszSłuszać komuś – (więz.) być komuś posłusznym. im przypis  Słuszać to być komuś posłusznym, czyli się go słuchać.? Dałeś się złamać, tak? – drążył Radża. – Wiedziałem, żeś zwykłe getoGeto – (więz.) więzień, którym inni się wysługują. przypis  Tak się mówiło zbiorczo o dołach hierarchii w mbarii – o tych, co służyli wszystkim innym.!

Ale Janga zignorował tę obraźliwą uwagę. Zbliżył się do Arii na odległość sterówStery – (więz.) wibrysy, huryjskie wąsy. i powiedział mu:

- Teraz jesteś pod moim marashemMarash – (hur.) ogon.. Zważ, że robię dla ciebie wyjątek, że wpuszczam cię na mój rewir bez właściwych rytuałów przypis  Obcy, który pragnie przyłączyć się do stada, musi przejść przez ceremonię Mahiri, nawet jeśli kiedyś już ją przebył, wchodząc w dorosłość. Poprzez rytuał udowadnia stadu swoją przydatność, bez niego stado go nie przyjmie – przyp. tłum.. U Radży byłeś huremHur – (hur.) młodociany huria. i pozostaniesz nim również u mnie. Jeśli jednak chciałbyś coś tu znaczyć i stać się hurią, ostrzegam, że nie wystarczy ci wrócić na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. z fantemFant – (więz.) przedmiot. wygrzebanym spod gruzu. Bez zwierzyny nie przejdziesz MahiriMahiri – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w dorosłość.. Jak wszystkim wiadomo, był tu taki, co polował na psyPies – (więz.) strażnik.. Skończył w jutowym pukluPukiel – (więz.) worek.. Życzę ci więcej szczęścia. A teraz, hurzeHur – (hur.) młodociany huria., niech się dopełni! – Wtedy rozkazał reszcie: – Nalejcie wody do wszystkich misek!

Oczyszczająca kąpiel siłą rzeczy była jedynie symboliczna. W Młynie trudno było o rzekę lub jezioro. Potem Janga obficie oznaczył nowego członka naszej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado. swoimi nukiamiNukie – (hur.) ślady zapachowe.. Arii ewidentnie nie było to w smak, ale zacisnął zęby i jakoś to przecierpiał. Z czasem przywykł do nas, a my – do niego; jego sierść nasiąkła naszym zapachem, a wzoryWzór – (hur.) tatuaż funkcyjny. z burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. Radży wyblakły na tyle, że mogliśmy wykućWykuwać – (więz.) tatuować. mu nasze własne.

Tak... Jak się potem okazało, była to dla mnie szalenie ważna zmiana. Ale wtedy znacznie ważniejsze było coś innego...

Dzień po tym jak przybył do nas Aria – jakoś tak w okolicach południowej drzemki – poczułem, jak ktoś drażni mnie po wibrysach, aby wyrwać mnie ze snu. To była Ona. Moja Siostra! Naprawdę żywa! W mgnieniu oka wszamałaSzamać – (więz.) łapczywie jeść. cały bomsBoms – (więz.) chleb., jaki dla Niej zostawiłem ze śniadania. Potem przytuliła się do mnie całą Sobą, a ja delikatnie głaskałem Ją po sierści. Stała się taka ciepła... i taka prawdziwa...

To było coś niesamowitego... Tak niesamowitego, że sam już nie byłem pewien, czy to wszystko działo się naprawdę, czy jedynie pałaszowałem wytwory mojej własnej wyobraźni. Ale przecież tam była, nie przyśniłem Jej sobie – pod palcami czułem Jej delikatną sierść; chłonąłem Jej nukieNukie – (hur.) ślady zapachowe.; w bladoniebieskiej łunie widziałem kontury Jej drobnego ciała; a nawet słyszałem Jej miarowy oddech! Jeśli miałaby być jedynie fantazją mojego umysłu, to równie dobrze mógłby nią być Turam, moja własna mbariaMbaria – (hur.) huryjskie stado. albo i cały ten Młyn. Ona była prawdziwa – pojawiała się każdego kolejnego dnia, dając mi dowód na to, że żyje i ma się dobrze.

Gdzie jednak kończyło się to, co sobie wyobrażałem, a gdzie zaczynała się rzeczywistość? I czy naprawdę trzeba koniecznie oddzielać jedno od drugiego? Przecież zaledwie wyobraziłem sobie, że śpi, a jednak ożyła. Może rzeczywistość składa się jedynie z tego, co każdy sobie wyobraża na jej temat? A jeśli wyobraźnia wpływa na to, co postrzegamy jako rzeczywistość, to co jeszcze mogłoby stać się prawdziwe, skoro Ona się stała?

- Dalej tam, Orm! Góra i dół – woła Bradach.

Pracuję teraz w kuźni przy miechu – tak jak wtedy, gdy próbowałem uciec na powierzchnię podczas mojego podejścia do UhaiUhai – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w okres młodzieńczy.. Kowal obiecał przecież pomówić o mnie z MłynarzemMłynarz – (więz.) naczelnik., dotrzymał słowa. Zwykle pilnuję paleniska, ale czasem coś trzymam, podaję. Jest co robić. Zdarza się, że kujemy nową partię kilofów jak wtedy, za pierwszym razem, ale częściej polerujemy strażnikom zbroje, naprawiamy je, wymieniamy paski, sprzączki, kolcze kółka, ostrzymy bukackie miecze. Czasem się zastanawiam, czy nie mam w rękach tego, który przebił niegdyś Rembę Roha z celi obok? Z tego powodu wącham wnikliwie wszystkie głownie, aż się na mnie Bradach dziwnie patrzy. Swoją drogą nie widzę już w nim tego ogniowego demona, jakiego dostrzegłem tamtego dnia – to dobry kompan, choć przecież bezogonBezogon – (więz.) człowiek.. Ma ze mną więcej wspólnego niżby można przypuszczać – w pewnym sensie też jest więźniem Młyna, tyle że on nazywa to służbą. Uczy mnie korzystać z albińskich narzędzi, a z rzadka pozwala mi nawet rozkuć trochę żelaza. Tyle że za mało mam do tego siły. Bywa, że dzieli się ze mną własnym fasunkiem, abym tej siły nieco nabrał. Daleko temu do luksusowych wędlin, które przynosił mi niegdyś Turam, ale przecież dobre i to. Swoją drogą nigdzie nie widzę Turama. Bradach jest zdania, że przenieśli go do pilnowania figurFigura – (więz.) więzień funkcyjny. na powierzchni. Z figuramiFigura – (więz.) więzień funkcyjny. spotykam się rzadko, cały dzień przesiaduję w kuźni. Zdarza się, że napotykam Vijani, ale po tym, co wtedy zaszło, wolę jej unikać. Czasem na elementach tej czy innej bukackiej zbroi natrafiam na jej nukieNukie – (hur.) ślady zapachowe., choć i tak mocno już przesiąknięte zapachem obcej burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi..

Z naszej celi zabierają mnie na samym końcu, gdy wszyscy są już na dole; nie zdążam nawet napełnić wodą wszystkich misek. Wracam przed samym obiadem, gdy wszystkie mbarieMbaria – (hur.) huryjskie stado. są już w celach. Nie licząc figurFigura – (więz.) więzień funkcyjny., jako jedyny z naszych mam tyrkęTyrka – (więz.) praca. na górnym pokładziePokład – (więz.) posadzka na poziomie cel.. Czasem, gdy Bradach nie patrzy, zabieram w kadzienniakiKadzienniaki – (więz.) łachmany. jakieś skrawki lub odpadki. Nie jest to takie trudne, bo w odróżnieniu od hurii pracujących na poziomie, nie kontrolują mnie pod koniec tyrkiTyrka – (więz.) praca.. To Ugaidi mnie do tego zmusza, któż by inny? Obmyśla plany postawienia dębaDęba stawiać – (więz.) uciec. za pomocą żelaznych noży, które ukradkiem mam wykuwać. Żeby to jeszcze było takie proste! Nie ma pojęcia o kowalstwie, a we wszystko wtyka steryStery – (więz.) wibrysy, huryjskie wąsy.! No ale przynajmniej dzięki temu Janga patrzy na mnie przychylniejszym okiem. Bo przecież nikt o zdrowych zmysłach nie wierzył już w to, że ucieczka z Młyna jest w ogóle możliwa. Niezmordowany demon był w Ugaidi, że mimo tylu lat w niewoli miała w sobie jeszcze taką wolę walki.

- Żyjesz tam, chekecheoChekechea – (hur.) huryjskie młode.? – zagadnął Aria, ten pardiański poeta i dziwak z celi obok, którego przenieśli do nas.

- E... Jestem! – odpowiedziałem.

- Zasnąłeś?

- Może trochę.

- W środku własnego zdania?

Tak... Podobno mi się to zdarzało. Szczególnie w tamtym czasie niewiele mi było trzeba, by się rozmarzyć i stracić kontakt z rzeczywistością. A rzeczywistość przerażała mnie wówczas do tego stopnia, że wolałem już śnić na jawie. Uciekałem od nieustannego głodu, od warczących spojrzeń Jangi i Ugaidi, od biernego Sharii, od kajdan na nogach i rękach, od oszukanego przeze mnie Turama, zdradzonej przeze mnie Vijani i zamordowanego przeze mnie Zinai. Śniłem niemal bez przerwy. Przypominać musiałem Gwayę, tego onkianaOnkianie – (przyr.) cętkowana rasa hurii (większych)., co myślami był już tylko w tej swojej dżungli – nawet wówczas, gdy oberwał odłamkiem cegły prosto w brzuch... Nie mam pojęcia, jakim cudem ja tam wtedy nie zwariowałem?

Tamtego dnia Aria został na pokładziePokład – (więz.) posadzka na poziomie cel., w celi, bo dostał dzień pragnojki od arbajtuPragnojka od arbajtu – (więz.) zwolnienie z pracy.. Dali mu go w nagrodę, a to nieliche wyróżnienie. Pamiętam to doskonale, bo cała nasza burtaBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. otrzymała olbrzymią rakietę z szamunkiemRakieta z szamunkiem – (więz.) dodatkowa porcja w ramach nagrody., a sami bukaciBukat – (więz.) strażnik. chwalili Arię za to, czego dokonał. Poprzedniego dnia odkrył schody na kolejny poziom. Mimo słabej pozycji w hierarchii, jaką wówczas miał, ubłagał naszych oraz ciurmakówCiurmak – (więz.) strażnik., by objął przodek i wskazał kierunek. Zaczęli drążyć, a zejście na ósemkę znaleźli jeszcze tego samego dnia, dokładnie tam, gdzie się go spodziewał! Tak... mieliśmy już wtedy osiem poziomów w głąb ziemi. Któżby na początku odgadł, że tyle tego będzie, a przecież miało być jeszcze więcej. I ciągle nie było widać końca...

W każdym razie gdy Aria był wtedy w celi, opowiedziałem mu o mojej przyjaźni z Turamem, o Siostrze, o mojej próbie UhaiUhai – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w okres młodzieńczy. – jak zszedłem z klucznikiem na niższe poziomy, jak ukradłem mu klucze i zamknąłem go na pokładziePokład – (więz.) posadzka na poziomie cel.; o tym jak mnie złapali i zakuli w kajdany... Pierwszy raz ktoś z takim zainteresowaniem słuchał tego, co miałem do powiedzenia.

- Miałeś mi pokazać twoje zwierzęta – powiedział.

- No tak... Chodź, zobacz. Ten tu to bawółBawół – (przyr.) duże rogate zwierzę kopytne, zamieszkujące sawannę., tutaj jest gazelaGazela – (przyr.) gatunek małych antylop., a tam są dwie jaszczurki. Kiedyś lubiły zamieniać się w słoniaSłoń – (przyr.) duże, gruboskórne zwierzę oddychające przez długą trąbę. Źródło cennej kości słoniowej., ale je obrysowałem, to przestały. – Pokazałem Arii wszystkie moje zdobycze, jakie już od dłuższego czasu mieszkały na ścianie celi. Aria wpatrywał się z zaciekawieniem to na mnie, to na moje dzieła.

- To znaczy, że one tu żyją?

- Te akurat nie za bardzo, bo są obrysowane. Ale żyją wszystkie inne!

- Wszystkie inne? – Rozejrzał się po ścianach celi.

- Tak. Wszystkie dookoła.

- Ach, już rozumiem, chekecheoChekechea – (hur.) huryjskie młode.... To znaczy, że na przykład tutaj jest jakaś skrzydlata bestia? – Aria wskazał na ciemniejszą plamę na cegłach.

- Tak, to smokSmok – (przyr.) mityczny stwór latający.!

- A tutaj wyrasta paszcza krokodyla! O, a tam jest jego ogon!

- Rzeczywiście! – Byłem oczarowany. Aria to widział! On naprawdę widział to, co ja! A nawet więcej niż ja! W lot zrozumiał to, czego niegdyś nie potrafiłem wytłumaczyć Vijani.

- Moja teoria się sprawdza – powiedział wtedy.

- Teoria?

- Tak. Chodziła mi po głowie już wtedy, gdy drążyliśmy siódemkę. Najpierw wpadłem na pomysł ze schodami. Każde kolejne są mniej więcej po drugiej stronie Młyna względem poprzednich. Gdy schody na szóstce są przy ścianie zewnętrznej, to schody na siódemkę też będą przy ścianie zewnętrznej, ale po przeciwległej stronie Młyna. Są symetryczne jak jedna ręka względem drugiej. Tak z grubsza. To pierwsza zasada. Druga dotyczy ornamentów: im bliżej schodów na kolejny poziom, tym bardziej wszystkie zdobienia na kolumnach są takie, jakie będą na tym kolejnym poziomie. W tej celi nikt tego nie chce dostrzec, zresztą i moi, to znaczy moja dawna burtaBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. zza ściany, pewnie też by tego nie widzieli. Traktują mnie jak furiata, gdy próbuję im coś tłumaczyć, ale to nieistotne. I tak wiem, że mam rację. Przez całą piątkę przewijają się proste, symetryczne linie i koła, ale blisko schodów na szóstkę wszystko zaczyna tracić ten porządek. Linie zaczynają falować i przybierać fantazyjne kształty, które właśnie na szóstce będą dominować. Tak jest za każdym razem. Trzecia zasada też dotyczy ornamentów, ale chodzi o ich naprzemienność: co drugi poziom jest w pewnym sensie do siebie podobny. To znaczy, że uporządkowane linie i koła, które dominowały na piątce, przypominają symetrycznie zdobienia roślinne na siódemce oraz toporne, ostre kształty z trójki.

- Byłem na trójce, nawet na czwórce – przerwałem Arii.

- Tak, pamiętam. Wszystkie burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. nie mogły wyjść z podziwu. Targnąłeś się na coś niemożliwego i niemalże ci się to udało. Na mnie zrobiłeś duże wrażenie.

- Czyli na piątce jest tak jak na trójce?

- Właśnie! Natomiast kolumny z czwórki podobne są do tych z szóstki, a nawet tych z ósemki, co je ledwo wczoraj zaczęliśmy odkopywać. Proste, prawda? Trzeba tylko było na to wpaść! Jak na razie wszystkie te trzy zasady działają bezbłędnie stąd aż na sam dół Młyna, choć bukatomBukat – (więz.) strażnik. wolę tego nie zdradzać. Przestałbym być im potrzebny.

- Chciałbym to kiedyś zobaczyć.

- Ależ to nic prostszego! Wystarczy, że zamkniesz oczy. Wyobraź sobie: schodzisz po solidnych, równych stopniach. Są zimne jakby z metalu kute. Zewsząd czuć stary oleisty zapach. Z każdej niemal kolumny wyrastają skamieniałe obręcze zębate połączone w ciągi i skupiska. Obok nich koła, kotły, pierścienie, walce, zmontowane ze sobą niezwykłą plątaniną rur w maszynerię monstrualnej wielkości...

Aria zdawał się mówić moim własnym, wewnętrznym językiem. Nie potrzebowałem więcej. Byłem tam. Widziałem to parowe monstrum. Te mechaniczne bestie. Tryby zamiast stawów; metal w miejsce skóry; olej płynie w rurach niczym krew. Zrośnięte w jeden, wspólny organizm zawieszony pod sufitem. Zdaje się jakby tylko na chwilę przystanęły w bezruchu; jakby ożywić się miały zaraz ze zgrzytem, jękiem i świstem pary... Obserwują. Może śpią. Nie czas ich jeszcze...

Otworzyłem oczy. Cela znów tam była.

- Ario? – zagadnąłem.

- Słucham, chekecheoChekechea – (hur.) huryjskie młode..

- A może te wszystkie kolumny żyją?

- Tak właśnie mi się wydaje.

- Mi też. Choć przecież są z kamienia!

- Każda kolumna jest inna – odparł po krótkiej chwili. – Każda bowiem podlega nurtowi swego poziomu, ale każda w mniejszym lub większym stopniu odstępuje od niego, ujawniając własny styl. Manifestuje go w swych ornamentach, fakturze, przekroju, przyporach, wijących się pod sklepieniem. Jakim cudem? Otóż każda kolumna miała niegdyś demona, który nią targał (takiego samego, jakiego zdobywają w MahiriMahiri – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w dorosłość. hurie i hurianki). Jestem tego pewien. Każda niegdyś żyła, choć dla każdej z nich ciałem był ten zimny kamień. Każda chciała być wielka: znakomitsza i piękniejsza od pozostałych; każda chciała zrodzić zdobienia, jakich świat nie widział, pokazać swą potęgę, wytrwałość i talent. Każda piąć się chciała w górę, przypory jak gałęzie rozpostrzeć jak najdalej, być podparciem dla kolejnych kolumn, co wzrosną z niej na wyższych poziomach. Gdy sił braknie, a błękitne niebo zakryte zostanie kamiennym sklepieniem, gałęzie w korzenie się obrócą, z których na nowym, wyższym poziomie wykiełkują nowe kolumny, wspierając się na barkach swych rodzicieli. A ci, od światła odcięci do cna skamienieją w bezruchu. Czasem słychać nawet, jak szeptają coś przez sen. Młyn żyje. Dla mnie to więcej niż pewne.

- A co zjada Młyn? Skoro żyje, to pewnie coś je?

- Nie mam pojęcia.

- Myślę, że to my jesteśmy jego pożywieniem. Młyn nas zjada. Widzę czasem na ścianach twarze hurii z mojej mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado.. Albo z innych. A nawet bukatówBukat – (więz.) strażnik..

- A wiesz, mały? Nigdy na to tak nie patrzałem.

Od tamtego dnia Aria stał się moim przyjacielem. Rozumiał mnie jak nikt inny w całym Młynie – jakby był częścią mnie. Dzielił ze mną swoje pasje, a ja zwierzałem mu się z wszelkich, najgłębszych nawet lęków i tajemnic – z tego, że kiedyś, bawiąc się w tunel, rozwaliłem ścianę celi; że na górnym pokładziePokład – (więz.) posadzka na poziomie cel. spotkałem ludzkiego chekecheęChekechea – (hur.) huryjskie młode.; że wskrzesiłem do życia Siostrę; a nawet to, jak zdradziłem Vijani, oskarżając ją i wydając na pastwę burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi., oraz to, jak w złości sprowadziłem śmierć na Zinaę. Niczego przed Arią nie ukrywałem. Niczego. A on mi wierzył. Nawet moja Siostra się go nie bała. Wychodziła ze szczeliny obok gieruGier – (więz.) toaleta. nawet wtedy, gdy był w celi, jakby nie pamiętając tego, że kiedyś się na Nią rzucił, dawno temu, jak był jeszcze w burcie Radży za ścianą – wtedy, gdy go tak bukaciBukat – (więz.) strażnik. skatowali. Pokazałem Arii kilka Jej sztuczek, a on czerpał z tego przyjemność nie mniejszą niż ja. Niezaprzeczalnie stał się w Młynie moim duetemDuet – (więz.) przyjaciel., a codzienna udręka dzięki niemu nabierała jakichś barw. Więcej nawet: stał się moim łącznikiem z rzeczywistością. Gdy otrzymywał w ramach nagrody za odkrycia na poziomie dzień pragnojki od arbajtuPragnojka od arbajtu – (więz.) zwolnienie z pracy., czas biegł niemiłosiernie szybko i zawsze było go za mało, by się wszystkim podzielić pod nieobecność burtyBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi.. Wieczorami, a nieraz i w nocy, też zdarzało nam się debatować na te czy inne tematy, ale to nie to samo.

Aria dzięki swym odkryciom zyskał posłuch i pozycję w mbariiMbaria – (hur.) huryjskie stado., a z jego zdaniem liczył się nawet Ordin A’Martern – sam bratanek MłynarzaMłynarz – (więz.) naczelnik.. Stał się kimś ważnym. Podobno bukaciBukat – (więz.) strażnik. w ramach nagrody chcieli go przenieść do figurFigura – (więz.) więzień funkcyjny., ale zdołał ich uprosić, by mógł zostać na naszym pokładziePokład – (więz.) posadzka na poziomie cel.. Dostawał kolejne wolne dni, a nasza burtaBurta – (więz.) wszyscy więźniowie z jednej celi. – kolejne premiowe rakiety z szamunkiemRakieta z szamunkiem – (więz.) dodatkowa porcja w ramach nagrody.. Nawet Janga, nasz raisRais – (hur.) wódz., któregoś dnia ugiął się i uznał go za hurię, choć zarzekał się przecież, że będzie to możliwe dopiero po tradycyjnej ceremonii MahiriMahiri – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w dorosłość.. Tym bardziej więc niesamowite, że Aria tak żywo interesował się mną, zwykłym tigriańskim chekecheąChekechea – (hur.) huryjskie młode..

Któregoś dnia obudziło mnie delikatne światło sączące się zza krat i gryzący zapach małej, oliwnej lampy, z jakiegoś powodu skręconej tak bardzo, że knot ledwo się żarzył. Niosący ją bezogonBezogon – (więz.) człowiek. szedł niemalże na oślep – powoli sunął po korytarzu z wyciągniętymi przed siebie rękami, kurczowo trzymając się ścian. Dla mnie światła było dość, by od razu poznać, kogo przyniosło na pokładPokład – (więz.) posadzka na poziomie cel.. Zresztą po samym zapachu mogłem być tego pewnym. Był to ten ludzki, bujnogrzywy checkechea, na którego natknąłem się w celi Turama – tamtego dnia, gdy podchodziłem do UhaiUhai – (hur.) inicjacyjny rytuał przejścia w okres młodzieńczy.. Wstałem z ziemi, zbliżyłem się do krat i zagadnąłem:

- Cześć!

Zaskoczyłem go tym nieco, ale podszedł do krat, podsunął lampę do firanekFiranki – (więz.) kraty., nawet zwiększył na chwilę płomień, by lepiej mi się przyjrzeć. Miałem na sierści jego oddech, chłonąłem jego nukieNukie – (hur.) ślady zapachowe., zaś po nukach Nuki – (hur.) ślady zapachowe. czuć było wyraźnie, że się bał, acz rozpromienił się i powiedział:

- To tu cię trzymają... Dzięki za wtedy.

- Wtedy?

- Wtedy, gdy chciałeś stąd uciec w siną dal.

- Nie chciałem stąd uciekać w siną dal.

- Jak to? To co ty tam robiłeś?

- Chciałem tylko zobaczyć słońce i gwiazdy. Potem bym wrócił.

- Nie widziałeś nigdy słońca ani gwiazd? – BezogonBezogon – (więz.) człowiek. podrapał się po nosie.

- Nigdy. Muszę je zobaczyć, by stać się huremHur – (hur.) młodociany huria..

- HuremHur – (hur.) młodociany huria.?

- Tak. To taki test. Próba.

- Czyli ci się nie udało... Tak czy siak dzięki, że narobiłeś wtedy rabanu, żeby odciągnąć strażnika, co już szedł na mnie. Nie powinno mnie być tam, gdzie mnie znalazłeś. Ten tępy barbarzyńcaBarbarzyńcy – (przyr.) rasa dumnych, silnych i nieokrzesanych ludzi na Bakburtę od Imperium. złośliwie chował klucz do spiżarni na najwyższą półkę...

- Turam?

- No, jakoś tak mu było. Na szczęście go przenieśli. Tak czy siak, dzięki.

- Przenieśli go? Dokąd? Gdzie teraz jest?

- Nie mam pojęcia. Gdzieś tam się kręci na górze.

- To znaczy, że może przenieśli go do funkcyjnych! – krzyknąłem, ciesząc się, że w ogóle żyje.

- Ciii... Przecież mówię, że nie wiem. Mój dziadek jest zdania, że nie warto nadmiernie interesować się dzikusami. Nawet jeśli mają wysoki stopień. Nie mam pojęcia, po co go dziadek uczynił w ogóle tym klucznikiem?

- To znaczy, że jesteś... wnukiem MłynarzaMłynarz – (więz.) naczelnik.?

- MłynarzaMłynarz – (więz.) naczelnik.? Zabawne. Mój dziadek jest tu naczelnikiem! No, tak w zasadzie mój prawdziwy dziadek zginął na wojnie, na Bakburcie, a naczelnik jest raczej moim wujem, bo to wuj mojego taty. Ale pozwolił mi, bym go nazywał moim dziadkiem. A wy tu, na dole nazywacie go MłynarzemMłynarz – (więz.) naczelnik.?

Przytaknąłem.

- Ciekawe, czy się zezłości, gdy mu o tym powiem? Może zarządziłby chłostę, gdyby o tym usłyszał!

- Nie mów mu tego!

- Powiem. Chyba że coś mi obiecasz.

- Obiecuję – wypaliłem od razu.

- Nawet jeszcze nie wiesz, co! Obiecaj, że nikomu nie powiesz, że tu byłem. Nikt ma się o mnie nie dowiedzieć. Tata złoiłby mi skórę.

- Nikt się nie dowie! Nikomu nie powiem!

Pokiwał głową, uśmiechnął się i stwierdził:

- Śmiesznie mówisz.

- A ty śmiesznie pachniesz!

- Co? – zapytał zaskoczony, sprawdzając podeszwy swoich butów w świetle latarni. – Normalnie pachnę!

- Wcale nie. Pachniesz inaczej niż strażnicy i zupełnie inaczej niż hurie. – To prawda, jego nukieNukie – (hur.) ślady zapachowe. były zupełnie inne od wszystkiego, co znałem do tamtej pory. Nie miałem wówczas żadnego obeznania w nukiachNukie – (hur.) ślady zapachowe. obcych gatunków, bo i jakież można mieć, jeśli przez całe życie tkwi się w zamknięciu pod ziemią, a jedyne, co można wąchać obcego, to szereg intensywnie spoconych zbrojnych nie dbających o higienę i nie rozróżniających własnych nukiiNukie – (hur.) ślady zapachowe. od nukówNuki – (hur.) ślady zapachowe.?

Wtedy z kolei on mnie zaskoczył. Zapytał mnie:

- Mogę cię... pogłaskać? Nie ugryziesz mnie?

Psia jucha z tymi ludźmi! Odruchowo zjeżyłem się i cofnąłem na samą myśl, ale w końcu mu pozwoliłem. Niech tam... Nie wiem, czemu niektórzy bezogoniBezogon – (więz.) człowiek. tak bardzo garną się do czochrania nas po głowach? Przełożył wpierw jedną, a potem drugą rękę przez kraty i zanurzył się w mojej sierści, pozostawiając mi na głowie i karku mnóstwo tych swoich dziwacznych nukiiNukie – (hur.) ślady zapachowe., których potem trudno było się pozbyć. Sprawiał wrażenie, jakby miał z tego sporo frajdy – tym bardziej, że powiedział wtedy:

- Ale ty jesteś fajny! Wtedy, na górze, gdy cię zobaczyłem po raz pierwszy, pomyślałem, że jesteś wytworem mojej wyobraźni.

No coś podobnego! Mówię wam: bezogonomBezogon – (więz.) człowiek. bardzo brakuje sierści i na każdym kroku nam jej zazdroszczą!

W którymś momencie obwieścił:

- Nazywam się Ordin.

- Ordin? – Aż mi ciarki przeszły po plecach aż do końca ogona, ale niepotrzebnie.

- Ordin, ale nie Ordin A’Martern, bo to mój tata. Ja jestem Ordin A’Nachtigall, ale tata i wszyscy tutaj mówią na mnie Frei. Ty też możesz mi tak mówić.

- Ordin A’Nachtigall Frei?

Zdziwiło mnie to wówczas, że miał już imię, nawet kilka imion, a przecież było oczywiste, że był dopiero checkecheą, tak jak ja. Potem się dowiedziałem, że bezogoniBezogon – (więz.) człowiek. tak to już mają, że nadają imiona swoim checkecheom na prawo i lewo, nim te zdążą udowodnić, że są tego w ogóle warte.

- A ty masz jakieś imię? – zapytał.

- Nie. Ale Bradach mówi na mnie Orm.

- Bradach? Ten dzikus z kuźni?

- Nie jest wcale taki dziki! Popatrz, jakie mi wykuł kajdany!

Obejrzał je fachowym okiem, zważył w ręku i tak podsumował:

- Rany! Ciężkie jak sto kazarów! Jak stado mambuli! Zakuł cię w kajdany, a ty go za to jeszcze chwalisz? To przecież bez sensu! – Może i miał rację. – Ten Bradach to dzikus, łotr i dezerter. W dodatku leniwy. Znam go. Ciągle przychodzi do dziadka i nęka go o to, by mu kogoś wynalazł do pomocy. Wtedy, dzień po tym, jak byłeś u nas na górze, też przyszedł. Wiesz czego chciał? Nie zgadniesz!

- Czego?

- Ciebie. Chciał cię zaciągnąć do pracy w tej jego kuźni. Przyszedł i powiedział, że właśnie ty jesteś mu potrzebny. Tyle że dziadkowi się to nie spodobało i się nie zgodził.

- Szkoda – rzuciłem zasmucony. – Podobało mi się tam przypis  Tak, tak, pamiętam. Mówiłem, że pracuję w kuźni u Bradacha, że karmi mnie swoim prowiantem, że pomagam mu przy miechu i kowadle, a nawet że wącham bukackie zbroje i broń. Mówiłem, że zabierają mnie tam zaraz po śniadaniu, a wracam przed obiadem. Tyle że wszystko to działo się w wyobraźni, wewnątrz mojej własnej głowy. Zazwyczaj byłem tego świadom. Nie pierwszy i nie ostatni raz miałem światu za złe, że nie chciał doścignąć moich marzeń....

- To jeszcze nie koniec – ciągnął Frei. – Mój tata był przy tym wszystkim i wbrew dziadkowi od razu stwierdził, że to świetny pomysł. „Wilk syty i owca cała”, mówił. Prawie się o to pokłócili, jak zwykle zresztą, bo oni ciągle się o coś kłócą. Tata przytaczał dziadkowi jego własny regulamin, a dziadek ciągle swoje, że to byłoby złe dla ciebie i dla tych wszystkich innych kotów, co z nimi tu mieszkasz. Stanęło na tym, że mój tata miał pomówić z tym kotem, co wami rządzi, i uzyskać jego zgodę.

- Czyli z Jangą... – dopowiedziałem z niesmakiem.

- Nie, jakoś inaczej go nazwał... To był taki duży kot z gęstą, rudą grzywą.

- Sharia?

- O, możliwe. Wiem jak wyglądał, bo byłem przy tej rozmowie.

- Byłeś przy tym? Jakim cudem? Co mówili?

Frei popatrzył na mnie, podrapał się po nosie, pomyślał i rzekł:

- Nie powiem, chyba że mi znów coś obiecasz.

- Co tym razem?

- Obiecaj, że nikomu tego nie powiesz ani nawet nie dasz po sobie poznać, że wiesz. Wszyscy by na tym stracili, gdyby ktoś z twoich się dowiedział.

Przyrzekłem mu także i to, choć Lōzi w mojej głowie ciągle powtarzała mi, by niczego nie obiecywać. A ten mały bezogonBezogon – (więz.) człowiek. zaczął tak:

- Byłem tam, bo mnie tata ze sobą zabrał. Najpierw mi opowiedział o tym, jakie wtedy zrobiłeś zamieszanie na naszym poziomie, i o tym, jak następnego dnia ten dzikus Bradach przyszedł do dziadka w twojej sprawie. Potem zaproponował mi, bym zobaczył, jak się kotom obcina pazury. Ty pewnie wiesz, jak to wygląda?

- Nie. – Pokręciłem przecząco głową. – Jeszcze nigdy mnie tam nie wzięli.

- No tak, tata mi mówił, że ty w ogóle nie pracujesz i nigdzie stąd nie wychodzisz... Co kilka dni robią rutynowy przegląd podczas pracy, sprawdzają każdego z waszych po kolei. Podchodzą do ciebie, każą ci wyciągnąć pazury. Jak nie współpracujesz, robią to siłą. Jeśli uznają, że masz za długie, to wraz z innymi, co się kwalifikują, biorą cię na trójkę, czyli poziom niżej niż ten tu. Tam jest takie małe, szczelnie zamykane pomieszczenie, co w nim trzymają kilofy, łopaty i inne narzędzia. Codziennie rano strażnicy wydają je stamtąd kotom i wieczorem je odbierają i liczą, czy żadnego nie brakuje. Musi się zgadzać co do jednego. A dodatkowo obcina się tam kotom pazury. Przytrzymują cię i ostrymi obcęgami obcinają tyle, ile tam trzeba.

- No i tamtego dnia – opowiadał dalej Frei – tata, inni strażnicy i ja zeszliśmy na siódemkę. Zabraliśmy kilka kotów na górę, w tym także tego z grzywą, co jest waszym wodzem.